Από πού προέρχεται το όνομα της Σορωνής;

Γράφει ο Λουκάς Μαστής 

Από πού προέρχεται το όνομα της Σορωνής; 

Αυτή την απορία, την είχα πάντα από τότε που στο δημοτικό σχολείο, στο μάθημα της Πατριδογνωσίας( τότε πράγματι είχαμε αυτό το μάθημα μαθαίνοντας πολλά και ενδιαφέροντα για το νησί της Ρόδου) μάθαμε ότι το όνομα του χωριού μας προέρχεται από τις βαλανιδιές ή την ελάτη που υπήρχε και που στα αρχαία λεγόταν Σορωνίς. Η άποψη αυτή είναι και η επικρατέστερη και η επίσημη θα λέγαμε και έχει διατυπωθεί από τον Χριστόδουλο Παπαχριστοδούλου στο βιβλίο του «Τα τοπωνυμικά της Ρόδου» χωρίς αμφιβολία όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο σπουδαίος αυτός καθηγητής. 

Από την αρχή όμως υπήρξαν πολλοί γραμματιζούμενοι Σορωνιάτες που αμφισβήτησαν την άποψη αυτή. Θεώρησαν ότι το όνομα της Σορωνής προέρχεται από το σωρός ωνίων( ψώνια) γιαυτό και κάποια χρόνια το όνομα του χωριού αναφερόταν και γραφόταν ως Σωρωνή. 

Μια Τρίτη εκδοχή είναι αυτή που διατύπωσε και σε αυτήν την ομάδα πρόσφατα ό καθηγητής κ. Χάρης Κουτελάκης που υποστηρίζει ότι το όνομα του χωριού προέρχεται από τον οικισμό Διόσορος που βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή, χωρίς μέχρι τώρα να ξέρουμε που. Για τον λόγο αυτό ο κ. Κουτελάκης θεωρεί ότι είναι σωστό να γράφεται το όνομα του χωριού Σορονή. 

Υπάρχει όμως και τέταρτη εκδοχή που διατυπώθηκε από τον φιλόλογο Ιωάννη Στεφανίδη(Μαστή) σύμφωνα με την οποία η ονομασία του χωριού προέρχεται από το επίθετο της θεάς Άρτεμης Σαρωνία. 

ΤΙ ΕΓΡΑΨΕ Ο ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ 

Αναφέρει για την Σορωνή ο Χριστόδουλος Παπαχριστοδούλου τα εξής: 

«Σορωνή, (η) όνομα χωριού[1]∙ προέρχεται χωρίς αμφιβολία από το σορωνίς, του οποίου είναι τύπος παράλληλος, όπως παλλακίςκαι παλλακή, Μάκρις και Μάκρη (τοπων. Χίου) κι αυτό από το σαρωνίς με αφομ. όπως ὀρρωδεῖν[2] αττ., ἀρρωδεῖν ιων., = φοβούμαι, τρομάζω, ἀρρωδίη – ὀρρωδία. Συνηθίζονται κι οι δυό τύποι στην ΑΕΓ. πρβ. Ησυχ. «σαρωνίδες, πέτραι, ἤ διά σαλαιότητα κεχηνυῖαι δρύες»∙ ο ίδιος λέει «σορωνίς παλαιά ἐλάτη». Με τη σημασία αυτή μεταχειρίζονται τη λ. ο Καλλίμαχος, ύμνος προς τον Δία, στίχ. 22 και ο Νικαίνετος, όπως αναφέρει ο Παρθένιος του Α’ αι. π.χ. Π. 2, δάσκαλος του Βιργίλιου. Η τοποθεσία όπου βρίσκεται το σημερινό χωριό έχει γύρω αρκετές βαλανιδιές, ένα μέρος μάλιστα στα ΝΔ του χωριού που λέγεται «Αμπερνάλλgια» όπως λένε τις βαλανιδιές στη Σορωνή∙ Περνός ή αμπερνός = πρίνος, άγρια βαλανιδιά, αμπερνάλλιυπκρ. τύπος. Φαίνεται λοιπόν ότι από κάποια παλιά βαλανιδιά ή ελάτη πήρε το όνομα η θέση και έπειτα το χωριό που χτίστηκε στην τοποθεσία Σόρων ονομαζόταν κι ένα δάσος δρυών στην Αρκαδία (Παυσ. Η’ 23,8), πρβ. Σάρων«τόπος Τροιζήνος, το εθνικόν Σαρώνιοςκαι Σαρωνικός» (Στέφ. Βυζ.), ο Ευστάθιος (σχόλ. Εις Διον. Περιηγ. 420) λέει πως ήταν ρυάκι κι απ’ αυτό η θάλασσα που χυνόταν πήρε το όνομα Σαρωνίς∙ η ίδια λέγεται και Σαρωνικός Πόντος ή Πόρος, Σαρωνικόν Πέλαγος και Σαρωνικός κόλπος[3] (πρβ. Θέρμαι – Θερμαϊκός κόλπος, Παγασαί – Παγασητικός κ.α.τ.), Σαρωνίς ή Σαρωνία επώνυμο της Αρτέμιδας της Τροιζήνας, Σαρώνια η εορτή, Σαρωνίς νησάκι κοντά στην Αίγινα. Οι τύποι σαρωνίς ή σορωνίς είναι επίθ. πρβ. πατρίς, Ελληνίς και προϋποθέτουν τα πρωτότυπα σάρων ή σόρων. 

Παράλληλα με τον τύπο Σορωνή ο λαός προφέρει και Σερωνή από επίδραση του υγρού, όπως ἄροτρον > ἄλετρο, ἀντίδωρον > ἀντί(δ)ερο. Στα μεσαιωνικά κείμενα απαντούν δύο ονόματα χωριών στην περιφέρεια αυτή, το Diosoro, ή Dioscoro ή Diascorio και το Sorini ή Soriqui (γρ. Sorigni). Δεν αποκλείεται να ήταν εκεί κοντά και ο συνοικισμός Διόσορος, όπως και στη Μ. Ασία ή Διός χώρος και να χάθηκε κατόπιν. Πάντως, η Σορωνή υπήρχε τότε, γιατί εκτός από το διάταγμα του 1479, σύμφωνα με το οποίο οι κάτοικοί της μαζί με των Φανών θα κλεινόταν στο φρούριο της Σαλάκου, τη βρίσκουμε σημειωμένη με τον τύπο Sorini στον χάρτη του Buondelmonti, του Coronelli[4] και του Maiuri τον μεσαιωνικό χάρτη της Ρόδου στο έργο του Rodi[5]. 

Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΥΠΡΙΩΤΗΣ 

Στο ενδιαφέρον βιβλίο του « Τα παιδιά του Πατριάρχη» ο δάσκαλος Ιάκωβος Κυπριώτης επισημαίνει επί του θέματος τα εξής 

«Το χωριό μας και στα μαύρα εκείνα χρόνια της αμείλικτης και ανεξιλέωτης σκλαβιάς υπερτερούσε των άλλων γειτονικών χωριών σε όγκο και ποιότητα παραγωγής γεωργικών προιόντων. Όλα τα σπίτια με τις υπέροχες ξύλινες άρεκλες[6] ως σιταποθήκες και τους τεράστιους επιμήκεις πάγκους ως δέκτες των άλλων γεωργικών προϊόντων – μολονότι οι κατακτητές έβαζαν μακρύ και πλατύ χέρι 

σε όλα τα προϊόντα, τηρώντας τη λεγόμενη οθωμανική «δεκάτη» - έμοιαζαν με οικογενειακά μπακάλικα, όπου η κάθε νοικοκυρά έβρισκε όλα τα απαραίτητα για τις ανάγκες της καθημερινής κουζίνας. 

Γι’ αυτό πολλοί λαογράφοι και ετυμολόγοι, ανάμεσά τους και ο Φώτης Κυπριώτης, παραδέχονται ότι η ετυμολογία της ονομασίας του χωριού Σορωνή (<Σωρωνή) προήλθε από την αφθονία, τη σωρεία των γεννημάτων και των άλλων αγαθών. Σορωνή (με βράχυνση) < Σωρωνή < σωρός + ώνια = ψώνια, οι προμήθειες. 

Ο Σορωνιάτης καθηγητής Ιωάννης Στεφανίδης (Μαστής), φιλόλογος, τον οποίο ευτυχήσαμε να τον έχουμε ως δάσκαλό μας στις τρεις ανώτερες γυμνασιακές τάξεις, ενστερνιζόταν μια άλλη εκδοχή, πολύ απίθανη σε εμάς, που πολύ συχνά μας την ανέλυε στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών. Ανήγε την ετυμολογία της ονομασίας του χωριού στο επίθετο της θεάς Άρτεμης ΣΑΡΩΝΙΑ. Η θεά Άρτεμη, δηλαδή, ως θεά του κυνηγιού, περνούσε το πιο μεγάλο μέρος της ζωής της κρατώντας το δοξάρι στο χέρι, στα ψηλά βουνά και τα ρουμάνια, πότε στον Ταΰγετο, πότε στον Ερύμανθο και πότε αλλού, κυνηγώντας ελάφια, κάπρους και άλλα αγρίμια. Φυσικά περιδιάβαινε πολύ συχνά και από τα πυκνά δάση της Ρόδου, όπου αφθονούσαν τα λυγερόκορμα ελάφια, και σε κάποια στιγμή, στα μακρινά εκείνα μυθικά χρόνια, άφησε τη θεία αύρα της ως τοπωνυμία στην περιοχή μας: Σαρωνία > Σορωνία > Σορωνί (Σορωνή) με ετεροίωση. 

Παραπλήσια είναι και η ερμηνεία που ασπάζεται ο κ. Χριστόδουλος Παπαχριστοδούλου, καθηγητής, λαογράφος και ετυμολόγος, που λέει: Σορωνή (η), προέρχεται χωρίς αμφιβολία από το σορωνίς, του οποίου είναι παράλληλος τύπος, όπως παλλακίς και παλλακή, Μάκρις και Μάκρη(τοπωνυμία Χίου), και αυτό από το σαρωνίςμε αφομοίωση, όπως ὀρρωδείν αττικό, ἀρρωδείν ιωνικό  φοβάμαι, τρομάζω), αρροδίη, ορρωδία. Η τοποθεσία όπου βρίσκεται το σημερινό χωριό έχει γύρω του αρκετές βαλανιδιές, ένα μέρος μάλιστα στα Ν.Δ. του χωριού λέγεται «Αμπερνάλγκια» όπως λένε τις βαλανιδιές στη Σορωνή. Περνός ή αμπερνός = πρίνος, άγρια βαλανιδιά, υποκοριστικός τύπος αμπερνάλλι. Φαίνεται ότι από κάποια παλιά βαλανιδιά ή ελάτη πήρε το όνομα η θέση και έπειτα το χωριό που χτίστηκε στην τοποθεσία (σημ. η ελάτη στα αρχαία λέγεται σορωνίς)». Συνεχίζοντας, γραφει: «Στα μεσαιωνικά χρόνια απαντούν δυο ονόματα χωριών στην περιφέρεια αυτή, το Diosoro ή Dioscoro ή Diascorio και το Sorini ή Soriqui (γράφεται Sorigni). Δεν αποκλείεται να ήταν εκεί κοντά και ο συνοικισμός Διόσορος, όπως και στη Μ. Ασία, ή Διός Χώρος και να χάθηκε κατόπιν. Πάντως, η Σορωνή υπήρχε τότε, γιατί, εκτός από το διάταγμα του 1479, σύμφωνα με το οποίο οι κάτοικοί της μαζί με των Φανών θα κλείνονταν στο κάστρο της Σαλάκου, την βρίσκουμε σημειωμένη με τον τύπο Σορίνι στον χάρτη του Buondelmonti, του Coronelli και του Maiuri, τον μεσαιωνικό χάρτη της Ρόδου στο έργο του Rondi». 

Μια τελευταία άποψη παραπέμπει την ονομασία στο αρχαίο ρήμα σαίρω = δείχνω τα δόντια σε ένδειξη θυμού ή αγανάκτησης ή κακεντρέχειας, αλλά και μειδιώ πλατιά, εικονίζοντας τον ιδιόμορφο χαρακτήρα των κατοίκων. 

Παράλληλα, με τον τύπο Σορωνή, ο λαός προφέρει και Σερωνή από επίδραση του υγρού, όπως άρατρον > άλετρο ή αντίδωρο > αντί(δ)ερο.» 

Ο ΧΑΡΗΣ ΚΟΥΤΕΛΑΚΗΣ 

Ο κ. Κουτελάκης σε σχόλιο του στην ομάδα έγραψε τα εξής: 

«Στα βυζαντινά χρόνια επικρατούσε το επώνυμο κάποιων πλούσιων γαιοκτημόνων (αριστοκρατών της εποχής) που κατείχαν μεγάλες εκτάσεις (φέουδα ή τσιφλίκια όπως τα λέγαν οι Τούρκοι κατακτητές), στα οποία τοποθετούσαν καλλιεργητές και κέρδιζαν από την γαιοπρόσοδο και τον κόπο των αγροτών. Μια από αυτές τις οικογένειες που είχαν περιουσίες και στην Χίο ήταν οι Διασορινοί, άνθρωποι που έφθασαν στα νησιά μας από την Μικρά Ασία και από την περιοχή "Διός όρος". Οι ντόπιοι λοιπόν τους έλεγαν με το όνομα του τόπου προέλευσης όπως μέχρι σήμερα λέμε Κρητικός, Ναξιώτης Ροδίτης κ.α.π. 

Το χωριό στο οποίο εγκατέστησαν καλλιεργητές έφερε το όνομα των κατόχων της γης, δηλαδή "Διασορινοί", που με το πέρασμα των χρόνων κατέληξε σε "Σορινοί", για να μεταπέσει σιγά -σιγά σε θηλυκό όνομα "Σορινή" κι από εδώ σε Σορονή (το βραχύ ι ανταλλάχθηκε με το βραχύ ο). Το σημερινό Σορωνή δεν ανταποκρίνεται ως προς το περιεχόμενο σε καμμία έννοια και καλά θα ήταν κάποια στιγμή να το αλλάξετε για να μη χάσουμε το νήμα με την Ιστορία μας....» 

ΤΕΛΙΚΑ ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΩΣΤΟ; 

Εύλογο το ερώτημα αλλά …απάντηση δεν υπάρχει! Έχοντας ασχοληθεί αρκετά με το θέμα, παρότι δεν διαθέτω τις επαρκείς επιστημονικές γνώσεις, θεωρώ πως η πιο «λογική» εξήγηση είναι αυτή του Χριστόδουλου Παπαχριστοδούλου που είναι άλλωστε και η επίσημη. Όμως η άποψη που διατυπώνει ο κ. Κουτελάκης μου φαίνεται ιστορικά πιο ορθή, με δεδομένο μάλιστα ότι δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα ο οικισμός Διόσοριον. 

Πολύ σωστά άλλωστε ο κ. Ιάκωβος Κυπριώτης καταλήγει στην αναφορά του ως εξής 

«Όλες τις παραπάνω ετυμολογικές εκδοχές, αν και πολύ δύσκολα γίνονται αποδεκτές, δεν μπορούμε να τις απορρίψουμε a priori, αφού είναι γνωστό πως πολλά μυθολογικά γεγονότα η αρχαιολογική σκαπάνη τα μετέτρεψε με τα ευρήματα των ανασκαφών της σε ιστορικά , όπως συνέβηκε με την Τροία, την Κνωσό, τις Μυκήνες, τη Βεργίνα και αλλού και δεν αποκλείεται, στο απώτερο ή και στο απώτατο μέλλον, η θαυματουργική αρχαιολογική σκαπάνη, εισδύοντας βαθιά κάτω από τα αλλεπάλληλα προσχωσιγενή στρώματα του χωριού μας, να φέρει στο φως του επιστημονικού ήλιου κάποιαν αρχαία Σορωνή. Γιατί για κανένα από τα θέματα που περιλαμβάνει το εύρος της ανθρώπινης γνώσεως δεν εξαπατήθηκε ή τυφλώθηκε ο κόσμος περισσότερο με τόσο επίμονες διαστρεβλώσεις, όσο για το θέμα της αρχαιότητας.» 

[1] Βλ. και Παπαχρ. Φυτών, Τοπων., ΤΕΧΝΗ 4 (1946) 83 – 85. 

[2] Χατζηδ. Ακαδ. Αν. Β. 570. 

[3] Βλ. και Α. Χατζη, Έλλη – Ελλάς – Έλλην, σελ. 10, 13 και 27. Μεγ. Έλλην. Εγκυκλ. «Πυρσός λ. Σάρων και Σόρων. 

[4] Rodi σελ. 16. 

[5][5] Βλ. και Bosio Ist. 349, 387. Sommi Pic. Itin. 170 και 135. 

Ο ΦΩΤΗΣ ΚΥΠΡΙΩΤΗΣ 

Σε αναφορά του, στο βιβλίο του ο Φώτης Κυπριώτης αναφέρει τα εξής: 

«Σ’ αυτό το δεδομένο(σ.σ ότι υπήρχαν πάντα αρκετά προιόντα) στήριξαν το σκεπτικό τους οι γραμματιζούμενοι του χωριού κι έγραφαν το τοπωνύμιό μας Σωρωνή με 2Ω. (Σωρός ωνίων). Ο τοπωνυμιογράφος όμως Γυμνασιάρχης Χριστόδουλος Παπαχριστοδούλου σε σχετικό εξαίρετο βιβλίο του «ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ», το παράγει από ένα είδος βαλανιδιάς. ΔΙΟΣΟΡΒΩΝΗ που ευδοκιμούσε εκεί γύρω. Στο πέρασμα του χρόνου έπαθε διαδοχική παραφθορά. Διοσορβώνη, Διοσορώνη, Σορώνη, Σορωνή. Κι έτσι γράφεται σήμερα Σορωνή. Επικράτησε τούτο: Γιατί προβλήθηκε και το επιχείρημα ότι η Σορωνή δεν είχε και παραγωγή ζαρζαβατικών και τα προμηθευόταν από τη Βιλλανόβα και την Κρεμαστή. Και γιατί ο άνθρωπος που το πρότεινε έχαιρε πολλής εκτίμησης. Ένας θυμόσοφος γεωργός της Σορωνής, ο Μιχάλης Κων. Χατζηκυριαζής (Πάγκαλος) έμαθε τα επιχειρήματα του Γυμνασιάρχη και τα αντίκρουσε λογικά και πραγματικά: «Δεν έχει δίκαιο ο μιάλος δάσκαλος. Η Σωρωνή ήταν σωρός ψώνια. Και τροφοδοτούσε και τ’ άλλα χωριά. Ως κι από την Κατταβιά έπαιρναν σπόρο σιτάρι. Έβγαζε και βγάζει αυτά που που βλόησε ο Χριστός. Σίτον, οίνον, έλαιον. Αυτές είναι οι βασικές τροφές του ανθρώπου. Χωρίς σαραβανάκια (κολοκυθάκια), μπάμιες και ντομάτες ζούμε. Δεν ζούμε όμως χωρίς ψωμί και λάδι. 

[6] Άρεκλα: α) από το μεσαιωνικό άρκλα < λατινικά arcula= μυροφυλάκιο, β) από το λατινικό arcus = αψιδωτή εσοχή, ντουλάπι χωστό στον τοίχο και χρησιμεύουν ως αποθήκη. 

Λουκάς Μαστής 

***** 

Λουκάς Μπονιάτης 

Μία άλλη άποψη που είχα καταγράψει από συγχωριανούς μας (την είχα ακούσει και από την αείμνηστη μητέρα σου Παρασκευή) είναι η εξής: 

Το χωριό είναι χτισμένο ανάμεσα σε δύο λόφους με αποτέλεσμα ο κεντρικός δρόμος να μετατρεπόταν τον χειμώνα σε ποταμάκι. Εκεί φύτρωναν τα βρούλα που τα έλεγαν σαρονιές στην τοπική διάλεκτο και από αυτά έφτιαχναν σκούπες. Από αυτό υποστηρίζουν ότι πήρε το όνομα η Σορωνή. 

Από το el.wiktionary.org/wiki: σαρώνω < μεσαιωνική ελληνική σαρώνω < ελληνιστική κοινή σαρόω / σαρῶ < αρχαία ελληνική σαίρω < σάρον 

Επίσης στο διαδίκτυο υπάρχει και το παρακάτω άρθρο: 

Σάρον: Το ιρανικό χωριό που ομιλεί την Ελληνική. 

Ταξιδεύοντας στο Ιράν, συνάντησα κάποιον που μόλις άκουσε ότι ήμουν Έλληνας, μου είπε την ακόλουθη συναρπαστική ιστορία. Στο Ιράν, στα βουνά κοντά στη Περσέπολη, υπάρχει ένα χωριό αποκαλούμενο Σάροο (Σάρον), όπου οι άνθρωποι μιλούν Ελληνικά μέχρι σήμερα. Μου είπε ότι επισκέφτηκε το χωριό ο ίδιος και άκουσε τους ανθρώπους εκεί να μιλάνε την Ελληνική γλώσσα. Η εξήγησή του ήταν ότι αφότου ο Αλέξανδρος επέστρεψε από τις Ινδίες, και αφού έκαψε την Περσέπολη, μερικοί από τους στρατιώτες του, παρέμειναν πίσω και δημιούργησαν εκεί μία αποικία ονόματι Σάρον. Αυτή η αποικία είναι σήμερα το χωριό Σάροο. 

Πρέπει να σημειωθεί ότι η λέξη σάρον είναι αρχαία Ελληνική λέξη που σημαίνει σκούπα. Η λέξη σαρκά είναι παράγωγο της λέξης σάρον και χρησιμοποιείται στην Κύπρο μέχρι σήμερα και σημαίνει σκούπα. Το δε ρήμα ‘‘σαρώ ’’ στη Κυπριακή διάλεκτο σημαίνει ‘‘¨σκουπίζω ’’. 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ομάδα «Παλιά Σορωνή»: https://www.facebook.com/groups/2637261696541637/permalink/2766553800279092/