 |
Ιστορική φωτογραφία - Στρατιώτες από το Φορτ Ρίλεϊ, Κάνσας,
ασθενείς από ισπανική γρίπη (Wikipedia)
|
Μολυσματικές ασθένειες που σκόρπισαν τον θάνατο κάνουν τον νέο κορονοϊό να μοιάζει με… απλή ίωση
Ο λοιμός που οδήγησε στην ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η «πανώλη του Ιουστινιανού» που αφάνισε ολόκληρους οικισμούς, το θανατηφόρο «κοκτέιλ» που σκότωσε το 1/3 του ευρωπαϊκού πληθυσμού και η ισπανική γρίπη που άφησε πίσω της 50 εκατ. νεκρούς.
Τα μέτρα που πάρθηκαν είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Περπατάς στους λασπωμένους δρόμους και διαπιστώνεις ότι οι ταβέρνες και τα υπόγεια καπηλειά είναι κλειστά. Ολοι έχουν κλειστεί στα σπίτια τους λόγω της πανδημίας, προσπαθώντας να περάσουν τον χρόνο τους όσο γίνεται πιο παραγωγικά. Οι γιορτές έχουν ματαιωθεί, ενώ δεν πραγματοποιούνται ούτε λιτανείες, αν και μερικοί αψηφούν τις οδηγίες των Αρχών. Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά; Προφανώς! Δεν συνέβησαν όμως φέτος κάπου στην Ελλάδα, αλλά στο μεσαιωνικό Παρίσι το μακρινό έτος 1352, τότε που όλοι προσπαθούσαν πανικόβλητοι να σωθούν από το πέρασμα της τρομερής πανούκλας.
Η υφήλιος, βλέπετε, στο διάβα της Ιστορίας, έχει ζήσει αμέτρητες πανδημίες, που άφησαν πίσω τους εκατομμύρια νεκρούς. Ναι μεν ο κοροναϊός αποτελεί μια επικίνδυνη ασθένεια που θέλει ιδιαίτερη προσοχή, καθώς τα θύματα που έχουν χάσει τη ζωή τους είναι χιλιάδες, ωστόσο οι επιπτώσεις του θεωρούνται περιορισμένες εάν συγκριθούν με τα όσα συνέβησαν τους προηγούμενους αιώνες. Ο κόσμος τελικά δεν προχωρεί μονάχα «με φωτιά και με μαχαίρι», όπως έγραφε κάποτε ο αείμνηστος στιχουργός Νίκος Γκάτσος, αλλά και με την ένταση εξάπλωσης των μολυσματικών ασθενειών, όπως θα δούμε, που ξεσπούσαν κατά καιρούς.
Ο κόσμος δεν προχωρεί μονάχα «με φωτιά και με μαχαίρι», έγραψε ο αείμνηστος στιχουργός Νίκος Γκάτσος
 |
| Λοιμός σε αρχαία πόλη, πίνακας του 17ου αιώνα του Μίχιελ Σβέιρτς, θεωρείται πως αναφέρεται στο λοιμό των Αθηνών (wikipedia) |
430 Π.Χ. - Ο Λοιμός της Αθήνας
Αποδεκάτισε την πόλη-κράτος και σκότωσε τον Περικλή
Κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου, καλοκαίρι του 430 π.Χ., οι Αθηναίοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με δύο αδυσώπητους εχθρούς, έναν εκτός των τειχών και έναν εντός. Στην εξωτερική πλευρά των οχυρώσεων βρίσκονται παραταγμένοι οι καλογυμνασμένοι και άριστοι στη χρήση των όπλων Σπαρτιάτες, που επιχειρούν ακόμη μία πολιορκία. Στην εσωτερική, όμως, τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα, καθώς ο λοιμός που έχει ξεσπάσει αποτελεί έναν πολύ πιο ύπουλο εχθρό, ο οποίος μάλιστα δεν φαίνεται καν με γυμνό μάτι.
Στην Ιστορία έμεινε γνωστός ως «λοιμός των Αθηνών».
Οι ασθενείς εμφάνιζαν αρχικά αιφνίδιο πονοκέφαλο και ισχυρό πυρετό, ενώ το δέρμα ερεθιζόταν και τα μάτια έτσουζαν. Σύμφωνα με τις περιγραφές του Θουκυδίδη, που προσβλήθηκε από τη νόσο αλλά επέζησε, το εσωτερικό του στόματος, ο φάρυγγας και η γλώσσα γίνονταν αιματώδεις και η εκπνοή αφύσικη και δυσώδης. Κατά τον αρχαίο Ελληνα ιστορικό, ακολουθούσαν φτέρνισμα, βραχνάδα στη φωνή και δυνατός βήχας. Οταν έφτανε ο ιός στο στομάχι, προκαλούσε ναυτία και εμετό χολής. Οι πάσχοντες ένιωθαν να καίγονται σε όλο το σώμα και πέθαιναν συνήθως την έβδομη ή την ένατη μέρα.
 |
| Ο Θρίαμβος του Θανάτου (1562), έργο του Pieter Bruegel the Elder (The Biology of the Plague, Quanta Magazine) |
Για να προλάβουν τον θάνατο, κάποιοι έκοψαν εξαρχής τα μέρη του σώματος από τα οποία ξεκινούσαν τα συμπτώματα, αν ήταν τα χέρια ή τα πόδια, ενώ μερικοί έβγαζαν ακόμη και τα μάτια τους. Στηριζόμενοι στις περιγραφές του Θουκυδίδη, πολλοί κορυφαίοι επιστήμονες από όλο τον κόσμο έχουν διατυπώσει κατά καιρούς θεωρίες για τα αίτια που προκάλεσαν τον λοιμό. Σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή Νευρογενετικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χρήστο Γιαπιτζάκη, κατά πάσα πιθανότητα επρόκειτο για τυφοειδή πυρετό. Εξετάζοντας γενετικό υλικό από μαζικό τάφο 150 ατόμων, που ανακαλύφθηκε στον Κεραμεικό και τεκμηριώθηκε ότι είχε δημιουργηθεί εκείνη την εποχή, βρήκε ότι υπεύθυνο για την καταστροφή της πόλης ήταν το βακτήριο Salmonella enterica typhi.
Εικάζεται ότι προήλθε από την Αιθιοπία και πέρασε στον ελληνικό κόσμο μέσω της Αιγύπτου και της Λιβύης. Αρχικά «αποβιβάστηκε» στο λιμάνι του Πειραιά, που αποτελούσε την κύρια πύλη του θαλάσσιου εμπορίου, και εκτιμάται ότι σκότωσε το 16% με 33% της αθηναϊκής πόλης-κράτους, που τότε αριθμούσε περίπου 300.000 ψυχές. Αρα μιλάμε για περίπου 48.000 με 96.000 θανάτους, αριθμός τεράστιος για τα δεδομένα της εποχής. Μεταξύ των νεκρών συγκαταλέγονταν κάποιοι από τους ισχυρότερους άνδρες, όπως ήταν ο Περικλής. Η Αθήνα δεν βρήκε ποτέ ξανά την αίγλη που είχε κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ., του «Χρυσού Αιώνα».
541-542 Μ.Χ. - ΠΑΝΟΥΚΛΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Οι αρουραίοι αναστάτωσαν μια ολόκληρη αυτοκρατορία
Τρεις αποδείχθηκαν οι ισχυρότεροι αντίπαλοι της χιλιόχρονης Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την οποία μόλις στις αρχές του 16ου αιώνα ο ουμανιστής Γερμανός ιστορικός Ιερώνυμος Βολφ θα αποκαλέσει «βυζαντινή»: οι Δυτικοί με πρωτοστάτες τους Ενετούς που θα αλώσουν την Κωνσταντινούπολη το 1204, οι Οθωμανοί που θα της δώσουν το τελειωτικό χτύπημα το 1453, έχοντας ως επικεφαλής τον νεαρό σουλτάνο Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή, και μια πανδημία που δοκίμασε τις αντοχές της Βασιλεύουσας το 542 μ.Χ. Η φοβερή πανούκλα που έπληξε το πανίσχυρο κράτος έκανε αρχικά την εμφάνισή της στο λιμάνι Πηλούσιο της Αιγύπτου το 541 μ.Χ. από μολυσμένους αρουραίους και άρχισε να εξαπλώνεται σταδιακά στις ρωμαϊκές επαρχίες της Μεσογείου, για να φτάσει το καλοκαίρι της επόμενης χρονιάς και στην ίδια την πρωτεύουσα που προσπαθούσε με λιτανείες να ξορκίσει το κακό.
 |
| 1918, εθελόντριες νοσοκόμες του Ερυθρού Σταυρού φροντίζουν ασθενείς με θανατηφόρα γρίπη στο Οκλαντ (AP image) |
Πέθαιναν πάνω από 5.000 άνθρωποι την ημέρα
Στην κορύφωσή της η ασθένεια έφτασε στο σημείο να σκοτώνει πάνω από 5.000 άτομα την ημέρα στην Κωνσταντινούπολη, γεγονός που οδήγησε τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό στην απελπισία. Οχι απλώς δεν κατάφερε να την ανακόψει, αλλά την έβλεπε να καταπίνει οικισμούς ολόκληρους, να περνά τα σύνορα, να εξαπλώνεται στη Δύση και να φτάνει μέχρι τη Βρετανία και την απομακρυσμένη Ιρλανδία. «Η νόσος εξαπλώθηκε σε όλη τη Γη», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Προκόπιος, στρατιωτικός γραμματέας του κορυφαίου Βυζαντινού στρατηγού Φλάβιου Βελισάριου.
Το πρώτο συνηθισμένο σύμπτωμα ήταν ο χαμηλός πυρετός, κάτι που δεν ενέπνεε ανησυχία στους ασθενείς ούτε και στους γιατρούς. Μέσα σε διάστημα 24 ωρών ή λίγων ημερών, όμως, ο πάσχων εμφάνιζε ραγδαία επιδείνωση. Η νόσος προκαλούσε φλεγμονή στους λεμφαδένες της μασχάλης και της βουβωνικής χώρας, πέριξ των γεννητικών οργάνων. Κατά τον Προκόπιο η νόσος είχε διαφορετική πορεία σε κάθε άτομο. Μπορούσε να προκαλέσει κώμα ή μια μορφή παραφροσύνης, συνοδευόμενη από αϋπνία, παρακρούσεις και παραισθήσεις. Τα δύο τελευταία συμπτώματα ευθύνονται για πολλούς θανάτους, καθώς έτσι όπως βρίσκονταν σε κατάσταση ντελίριου έπεφταν σε πηγάδια για να κρυφτούν από τα πνεύματα που ένιωθαν να τους καταδιώκουν ή βουτούσαν στο κενό από τα τείχη της πόλης.
 |
| Copyright: AP image |
Θύμα της πανώλης θα πέσει και ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός, με αποτέλεσμα να φτάσει στα πρόθυρα του θανάτου. Οι προσωπικοί γιατροί στο Μέγα Παλάτιον είχαν σηκώσει τα χέρια ψηλά και λέγεται πως θεραπεύτηκε όταν είδε σε όραμα τους Αγίους Αναργύρους. Ο,τι κι αν συνέβη το αποτέλεσμα είναι ότι σώθηκε. Δεν ήταν όμως το ίδιο τυχεροί άλλοι 25.000.000 άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους από την «πανώλη του Ιουστινιανού», όπως αποκαλείται. Υπήρξε, μάλιστα, και ένα δεύτερο κύμα πανούκλας έπειτα από δύο αιώνες, το 750 μ.Χ., που εικάζεται ότι σκότωσε άλλα 50.000.000 σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο, αν και ο αριθμός αμφισβητείται ως προς το μέγεθός του.
1348–1353 - ΜΑΥΡΗ ΠΑΝΩΛΗ
Ο θάνατος σκεπάζει τη μεσαιωνική Ευρώπη
Αποκλήθηκε «Μαύρος Θάνατος» και θεωρείται η πιο φονική πανδημία που έπληξε ποτέ τον Δυτικό Κόσμο. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι μέσα σε έναν αιώνα η Ευρώπη έχασε το 25% με 33% του πληθυσμού της, δηλαδή πέθανε από τη μεσαιωνική πανούκλα περίπου ο ένας στους τέσσερις ή ο ένας στους τρεις κατοίκους της Γηραιάς Ηπείρου, καθώς δεν μπορούν να υπάρχουν ακριβή στοιχεία. Η κατάσταση ήταν απελπιστική. Ξέσπασε τον Οκτώβριο του 1347, όταν γενοβέζικα πλοία που είχαν ξεκινήσει από το λιμάνι της Κάφας στην Κριμαία, όπου η μάστιγα ήταν ενδημική, προσέγγισαν τη Μεσσήνη της Σικελίας. Κατά τη διάρκεια του πλου κάποιοι ανέβασαν πυρετό. Μαζί με τα εμπορεύματα είχε εισαχθεί και η αδυσώπητη αρρώστια.
Τους μήνες που ακολουθούν το κακό εξαπλώνεται. Αρχικά, επλήγησαν η Ιταλία και κατόπιν η Προβηγκία στη σημερινή Νοτιοανατολική Γαλλία. Το 1348 το κακό φτάνει στο Παρίσι, στις περιοχές της Μάγχης και στις Κάτω Χώρες. Το 1349 εξαπλώνεται στη Γερμανία, στην Αυστρία, στη Μεγάλη Βρετανία, στις σκανδιναβικές χώρες, στις ακτές του Ατλαντικού και στην Ισπανία, ενώ ένα νέο κύμα θα σαρώσει την ήπειρο από το 1360 και μετά.
 |
| Θύματα της ισπανικής γρίπης σε ειδικό νοσοκομείο στη Γαλλία, 1918 (φώτο wikipedia) |
Σήμερα γνωρίζουμε ότι ήταν ένα θανατηφόρο «κοκτέιλ» τριών ασθενειών.
Πρωταρχική ήταν η βουβωνική πανώλη, που μεταδίδεται από το αίμα των μολυσμένων αρουραίων με τους ψύλλους και προκαλεί στα θύματα μεγάλους όγκους στο σώμα ή βουβώνες στους λεμφαδένες. Σε λιγότερο από μία εβδομάδα οι 2 στους 3 πεθαίνουν. Συνδυαζόταν με την πνευμονική πανώλη, μια μολυσματική νόσο που προσβάλλει τους πνεύμονες και μεταδίδεται με τον βήχα, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν οι άτυχοι ασθενείς σε λιγότερο από δύο εικοσιτετράωρα. Το τρίτο και σπανιότερο συστατικό ήταν η σηψαιμική πανώλη, μια νόσος που κατακλύζει το αίμα με βακίλους σε λιγότερο από δύο ώρες και σκοτώνει τον οργανισμό πριν προλάβουν να εμφανιστούν οι βουβώνες. Ολα αυτά τώρα σκεφτείτε ότι συνέβαιναν σε πόλεις που δεν ακολουθούσαν ούτε τους στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής. Οι κατοικίες δεν αερίζονταν, το αποχετευτικό σύστημα ήταν άθλιο, ενώ τα σκουπίδια στοιβάζονταν στους δρόμους ελκύοντας ολόκληρα κοπάδια από ποντίκια. Θυμίζουμε ότι ο Πάπας είχε αποκαλέσει λίγα χρόνια νωρίτερα τις γάτες «όργανα του σατανά», με αποτέλεσμα ο κόσμος να τις θανατώνει κατά χιλιάδες, οπότε τα τρωκτικά πολλαπλασιάζονταν.
Θεόσταλτη κατάρα
Ο κόσμος πίστευε ότι η πανούκλα ήταν μια κατάρα που είχε στείλει ο Θεός προκειμένου να τιμωρήσει τους ανθρώπους για τις ανοίκειες πράξεις τους. Οσοι αρρώσταιναν, εκτός από τους φρικτούς πόνους που ένιωθαν εξαιτίας της εσωτερικής αιμορραγίας και των εξογκωμάτων που έφταναν να έχουν σχήμα πορτοκαλιού, με αποτέλεσμα να σκάνε στάζοντας πύον και αίμα, είχαν και την πεποίθηση ότι έφταιγαν για όσα πάθαιναν λόγω των αμαρτιών στις οποίες είχαν υποπέσει. Το βαρύτερο τίμημα το πλήρωσε η Γαλλία και ακολούθως η Αγγλία. Προκειμένου να μειωθεί η μετάδοση της μαύρης πανώλης, αποφασίστηκε κάποια στιγμή όλα τα πλοία που έδεναν σε λιμάνια να απομονώνονται ακολούθως για 40 ημέρες. Από τη γαλλική φράση une quarantaine de jours, δηλαδή «40 ημέρες», θα προκύψει η λέξη καραντίνα.
 |
| Αμερικανοί στρατιώτες με την ισπανική γρίπη (φώτο wikipedia) |
1918-1919 - ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΓΡΙΠΗ
Περισσότερα θύματα και από τον Α’ Παγκόσμιο
Μεσούντος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκατομμύρια άνθρωποι ήταν γριπωμένοι, αλλά κανείς δεν πανικοβαλλόταν. Ολοι γνώριζαν ότι με καταπραϋντικά και αντιπυρετικά θα έκανε η ασθένεια τον κύκλο της και θα έφευγε. Ξαφνικά, όμως, ο ιός μεταλλάσσεται, αυτήν τη φορά γίνεται τοξικός, θερίζοντας κυρίως νέους ηλικίας από 15 έως 40 ετών, ανθρώπους δυνατούς και υγιείς. Αυτή ήταν και η σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με τις προηγούμενες πανδημίες. Μετέβαλε άρδην το προφίλ των θυμάτων. Δεν έπληξε, δηλαδή, ηλικιωμένους ή παιδιά που έχουν πιο ευαίσθητους οργανισμούς, αλλά ανθρώπους ρωμαλέους, που έσφυζαν από ζωή.
Χτύπησε επίσης περισσότερο όσους έμεναν στην ύπαιθρο και λιγότερο στις πόλεις. Οσοι προσβάλλονται, μόλις μία ώρα μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων αισθάνονται πλήρη εξάντληση. Εχουν καταγραφεί περιστατικά που καλούνταν ο γιατρός στο σπίτι διότι κάποιος είχε αρρωστήσει και μόλις πήγαινε δεν του άνοιγε κανείς επειδή όλη η οικογένεια ήταν νεκρή. Τα θύματα ουκ ολίγες φορές κατέληγαν μέσα σε μία ημέρα από οξύ φλεγμονώδες πνευμονικό οίδημα, αιμορραγική πνευμονίτιδα ή πνευμονία με οξύ αιμορραγικό οίδημα.
Το δέρμα έπαιρνε ένα μπλε χρώμα, ιδιαίτερα γύρω από το πρόσωπο, το στόμα, τον λαιμό και τα δάχτυλα, ενώ προσβαλλόταν ταχύτατα η βάση του πνεύμονα. Αρχικά φέρεται να εκδηλώθηκε στη Γαλλία, τον Απρίλιο του 1918, ανάμεσα στα βρετανικά στρατεύματα που στάθμευαν στη Βιμερέ και στην πρωτεύουσα της Νορμανδίας, Ρουέν. Οσο μετακινούνταν οι στρατιώτες τόσο μεταφερόταν και ο μεταλλαγμένος ιός, που φαίνεται ότι μεταπήδησε στον άνθρωπο από τα πτηνά.
Ονομάστηκε «ισπανική γρίπη» επειδή οι πρώτες αναφορές για την πανδημία καταγράφηκαν στις εφημερίδες της Ισπανίας, μιας χώρας που παρεμπιπτόντως δεν συμμετείχε στον Μεγάλο Πόλεμο. Ως προς τον συνολικό αριθμό των θυμάτων οι γνώμες διίστανται. Μετριοπαθείς υπολογισμοί κάνουν λόγο για 25.000.000 νεκρούς, ενώ άλλοι εκτιμούν ότι ξεπέρασε τα 30 ή ακόμα και τα 50 εκατομμύρια. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που μαινόταν εκείνη την εποχή, άφησε πίσω του περίπου 8,5 εκατομμύρια νεκρούς οπλίτες και άλλα 14,5 εκατομμύρια αμάχους. Περισσότεροι πέθαναν δηλαδή σε 18 μήνες από την ισπανική γρίπη παρά σε τέσσερα χρόνια από τον πόλεμο. Ευτυχώς η γρίπη κράτησε μέχρι το τέλος του 1919, χρονικό διάστημα που δεν θεωρείται ιδιαίτερα μεγάλο. Εκανε τον κύκλο της και εξαφανίστηκε έτσι ξαφνικά όπως εμφανίστηκε. 
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου