ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ: Ένα ποδήλατο στον τοίχο.

Ένα παλιό ποδήλατο αφημένο στον τοίχο μιάς παλιάς ξύλινης πόρτας.

Η ασπρόμαυρη φωτογραφία του Γιάννη του Γιαννακόπουλου στον τοίχο του 7ου ορόφου στο κτήριο των Γιατρών του Κόσμου, όποτε τη χάζευα περιμένοντας το ασανσέρ, μου φερνε στο νού και σιγοσφύριζα την ‘’ποδηλάτισσα’’ του Ελύτη ‘’…

Την είδα να περνά πάνω απ' τα κύματα,

την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα.

Την τρίτη νύχτω σ' έχασα τ' αχνάρια της,

στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της...’’

Ολο και κατι μου θύμιζε αλλά δεν ήξερα τι.

Μέχρι τις προάλλες.

Που μπαίνοντας στην Οργάνωση,

είδα ακουμπισμένο στον τοίχο της εισόδου ένα άλλο ποδήλατο.

Και έγινε η αφορμή ξαφνικά να θυμηθώ.

Την ιστορία ενός ποδήλατου αφημένου ένα βράδυ του Ιουλίου στον τοίχο μιας παλιάς ξύλινης πόρτας στο Rosario της Αργεντινής, μοιράζομαι σήμερα μαζί σας. ‘’…Me cuidaste /

seguiste de largo /

Dos cuardas más adelante /

tu bicicleta /

atada a un viejo árbol. /

Debajo del asiento /

se asomaba una bandera. /

¿puede no haber banderas? – pensé…’’ Fernando Traverso ‘’

…Με προστάτεψες. /

Συνέχισες το δρόμο σου /

Δυο τετράγωνα πιο κει /

το ποδήλατο σου δεμένο σ’ ένα γέρικο δέντρο /

Κάτω από τη σέλα διακρινόταν μια σημαία /

“Γίνεται να μην υπάρχουν σημαίες;” – σκέφτηκα...’’ Η συλλογική μνήμη δεν βρίσκεται μόνο σε τόπους όπου γίνεται αντικείμενο διερεύνησης και συντήρησης: σε μουσεία, σε αρχεία η βιβλιοθήκες. Δεν υπάρχει μόνο σε μπροσούρες και συνθήματα, δεν περιγράφεται μόνο μέσα από ιστορίες και διηγήσεις. Χτίζεται καθημερινά. Στους χώρους. Στους δρόμους αυτών που αγωνίζονται. Εκεί καθρεφτίζεται η σχέση μιας κοινωνίας με το παρελθόν της, με αυτό που η ίδια ορίζει ως «ρίζες» και ως «κληρονομιά» της. Όπως εκεί. Στην Plaza de Mayo στο Buenos Aires , όπου η Azucena Villaflor , η Berta Braverman, η Haydée García Buelas, , η María Mercedes Gard, και οι άλλες μητέρες των αγνοούμενων με τα άσπρα μαντήλια για 28 χρόνια, κάθε Πέμπτη στις 3.30 το μεσημέρι, περπατούν, άλλοτε σιωπηλές και άλλοτε όχι, με το ίδιο πάντα σύνθημα: Ούτε λήθη ούτε συγχώρεση! Όπως στη συνοικία La Plata όπου το τραγούδι του Rogelio Botanz, θυμίζει 30 χρόνια μετά, τη ‘’νύχτα των μολυβιών’’, τη σύλληψη, τον βασανισμό και την εξόντωση των μαθητών που διαδήλωναν ζητώντας δωρέαν είσοδο στα λεωφορεία. Οπως στην εκκλησία της Santa Cruz , στο San Cristóbal που τα αναμμένα κεριά στην είσοδο δίπλα στην εικόνα της Παναγίας δεν αφήνουν να ξεχαστούν η Léonie Duquet και η Alice Domon, οι 2 Γαλλίδες καλόγριες που πλήρωσαν με τη ζωή τους τα κηρύγματα για τους αγνοούμενους. Όπως στη γέφυρα Pueyrredón. Οπου εδώ και περίπου 3 χρόνια, σε μια τεράστια τοιχογραφία ο, Maximiliano Kosteki και ο Darío Santillán (νεκροί piqueteros από σφαίρες της αστυνομίας στο κλείσιμο της γέφυρας στις 26-7-2002) συναντιούνται με τους συντρόφους τους, κάθε μήνα την ίδια μέρα, ζητώντας την καταδίκη των δολοφόνων. Αυτή είναι ακόμα μία ιστορία της μνήμης ενάντια στη λήθη. Η πρώτη της σελίδα γράφτηκε στα χρόνια της δικτατορίας του Βιντέλα (1976-1983) και οι επόμενες τα τελευταία χρόνια, όταν στους τοίχους της πόλης του Ροσάριο εμφανίστηκε για πρώτη φορά ένα ποδήλατο. Ο ποιητής και ζωγράφος Fernando Traverso, αποτύπωσε μια νύχτα σ’ έναν τοίχο, σχεδόν απαρατήρητος, το πρώτο του ποδήλατο. Ήθελε στο φως της επόμενης ημέρας οι περαστικοί να σταθούν για λίγο στη νέα εικόνα μιας συνηθισμένης διαδρομής. Στα χρόνια της δικτατορίας, σε μια “παράνομη” συνάντηση που δεν έγινε ποτέ, ο Fernando Traverso μέλος τότε μιας αντιδικτακτορικής φοιτητικής οργάνωσης, περιμένει τον σύντροφο με τον ποδήλατο, αλλά αυτός τον βλέπει από μακριά και τον προσπερνά. Τον αγνοεί γιατί θέλει να τον προστατέψει, καθώς είναι σίγουρος ότι τον παρακολουθούν. Λίγα μέτρα πιο πέρα θα βρεθεί εγκαταλειμμένο το ποδήλατο του και από τότε ο σύντροφος είναι αγνοούμενος. Κάπως έτσι αρχίζει η ιστορία των ποδηλάτων. Από εκείνη τη στιγμή μέχρι σήμερα τα ποδήλατα ταξιδεύουν σε διαφορετικές γειτονιές του Ροσάριο, γιατί ο Traverso θέλησε να ζωγραφίσει 350, όσοι και οι αγνοούμενοι του Ροσάριο στα χρόνια της δικτατορίας.
...Ο ίδιος σημειώνει: «Δεν είχα πρόθεση να κάνω τέχνη στην πόλη. Ήταν κάτι που προέκυψε σιγά σιγά. Δούλευα ζωγραφίζοντας ποδήλατα από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 κι αυτά με οδήγησαν στο “να τα τοποθετήσω στην πόλη”. Καθώς τα αποτύπωνα σε τοίχους και γωνιές ανακάλυπτα σιγά σιγά ότι αυτές οι εικόνες-παρουσίες γεννούσαν διαφορετικές ιστορίες και ερωτηματικά σε καθέναν απ’ αυτούς που τις έβλεπε: “ποιος άφησε εδώ αυτό το ποδήλατο;”, “σε ποιον ανήκει;”, “τι σταμάτησε την πορεία του;”, “ποιον περιμένει εδώ σταματημένο;”. Τα ερωτηματικά, η έκπληξη, το ενδιαφέρον, ως και η ανάγκη να σβηστεί το αποτύπωμα από κείνη τη γωνιά είναι μερικές από τις αντιδράσεις που συνοδεύουν τη ματιά του περαστικού». Τα ποδήλατα διατρέχουν πλέον σχεδόν όλη την πόλη του Ροσάριο. Αποτυπώνονται στους τοίχους κτιρίων που κάποτε ήταν κρατητήρια και χώροι βασανιστηρίων, μπροστά σε σχολεία, σε εγκαταλειμμένα εργοστάσια για να θυμίζουν αυτό που οι Μάννες της Plaza de Mayo συνηθίζουν να λένε και να γράφουν στα κείμενα τους: «Τα παιδιά μας δεν θα πεθάνουν ποτέ, θα είναι εκεί όπου υπάρχει έστω και ένας άντρας, μια γυναίκα, ένα παιδί που πολεμά την αδικία». Τον Απρίλη του 2004, ο Fernando Traverso συνέχισε την ιστορία των ποδηλάτων στο ‘’Museo de Bellas Artes Juan B. Castagnino’’ του Ροσάριο. Ήθελε να μετασχηματίσει αυτές τις 350 φιγούρες, που εδώ και τρία χρόνια ζωγράφιζε στην πόλη, σε “σημαίες”, δίνοντάς τους έτσι ένα καταφύγιο. Ζήτησε ένα κομμάτι ύφασμα, ένα πανί με δική του ιστορία, όπως τα μαντήλια των μητέρων των αγνοούμενων, για να προσθέσει σε αυτό μιαν ακόμα, αυτή τη φορά συλλογική ιστορία. Ο κόσμος ανταποκρίθηκε στο κάλεσμά του. Όλες αυτές οι σημαίες με τα ποδήλατα που τώρα καθεμιά έχει δυο νούμερα, το πρώτο για να δείχνει τη σειρά που αποτυπώθηκε και το δεύτερο πάντα σταθερό 350, παρέμειναν στους τοίχους του μουσείου για μερικούς μήνες (σίγουρα μια πολύ παράξενη έκθεση) και στη συνέχεια βγήκαν στους δρόμους σε μια μεγάλη πορεία που κάλεσε ο ίδιος ο Traverso. Απ’ την πορεία καθένας έφευγε με το “ποδήλατο του”, που τώρα έπρεπε να του δώσει καταφύγιο σε μια γωνιά του σπιτιού ή οπουδήποτε θεωρούσε ο καθένας δικό του χώρο. Και τα ποδήλατα γεννούν συνεχώς ιστορίες. Για μια ακόμα φορά η τέχνη, αυτή που αφήνει τα μουσεία, βγαίνει στους δρόμους και μπαίνει στους προσωπικούς μας χώρους, καταφέρνει να φωτίσει τη λήθη. Στους τοίχους της πόλης, εκεί που βρίσκονται τα ποδήλατα, έχουν προστεθεί σήμερα κι άλλες φωνές. Δυο ανοιχτές παλάμες στον τοίχο, συνθήματα όπως το «να αγωνίζεσαι δεν είναι έγκλημα» ή οι φωνές εκείνων που ζητάνε ένα ακόμα ποδήλατο για αυτούς που χάθηκαν στα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2001 (9 ήταν οι νεκροί των κινητοποιήσεων), αλλά και για αυτούς που συνεχίζουν να αγωνίζονται. Ο Fernando Traverso είναι πια συνηθισμένος να τον ψάχνουν για να αποτυπώσει ένα ποδήλατο κάπου ή για να του δώσουν μια φωτογραφία. Εδώ και μερικά χρόνια με τη Marita Prieto και τον Daniel Perosio δημιούργησαν το grupo En Trámite « μια ομάδα χωρίς τέλος που γεννά ιδέες ανοιχτές στην εξέλιξη, μια διαδικασία που προχωράει και κανένας δεν θέλει να βάλει την τελική σφραγίδα». Μια ομάδα που μέσα από το συμβολικό επιχειρεί να ανακτήσει ένα κομμάτι της Ιστορίας με αφετηρία το σήμερα και ταυτόχρονα να αποδείξει ότι η επιστροφή στο παρελθόν δεν σημαίνει απαραίτητα πόνο. Άνοιξε, στην Αργεντινή, ένα διαφορετικό δρόμο στη μνήμη, έτσι ώστε να μην γίνει η λήθη ο τελευταίος θρίαμβος του καταπιεστή. Δεν είναι μόνο μνήμη οι αγνοούμενοι, είναι ζωή ανοιχτή και δρόμος που συνεχίζεται. Λένε πως είναι ένα μόνο ποδήλατο που γυρνά από γωνιά σε γωνιά ψάχνοντας τους αγαπημένους νεκρούς, αναζητώντας δικαιοσύνη. Όπως και να το ονομάσει κανείς, τούτη είναι η ιστορία των ποδηλάτων που γράφτηκε και διαβάζεται από αυτούς που ακόμα κατεβαίνουν στους δρόμους. ‘’…puede no haber banderas? – pensé / seguro que la enarbolaste / antes de tocar el agua, / o la llevaste a otras tierras y de tanto / en tanto la dempolvás / o la encontro tu vieja / y se fue de ronda con ella…’’ “…Γίνεται να μην υπάρχουν σημαίες;” – σκέφτηκα. / Σίγουρα την σήκωσες ψηλά πριν αγγίξεις το νερό / ή την πήρες μαζί σου σε άλλα χώματα / και κάθε τόσο την ξεσκονίζεις / ή τη βρήκε η μάνα σου και με αυτήν πήγε βόλτα…’’ Fernando Traverso (ακολουθώντας το link) ακούστε τη σπουδαία Αργεντίνα Mercedes Sosa να τραγουδάει το ‘’duerme negrito’’, ένα παλιό νανούρισμα των σκλάβων ιθαγενών της Βενεζουέλας. http://www.youtube.com/watch?v=gKgEBBUI6U4

Αφιερωμένο στην γιαγιά –πλέον- Ηρώ για να το λεέι με την κιθάρα της. Καλή ακρόαση Νικήτας Κανάκης