ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΠΑΣΧΑ

Πάσχα των Ελλήνων!

Έρχεται, σαν να 'ναι κι αυτό φύτρο της ελληνικής γης, που λαμπροφορεί ανοιξιάτικη! Ανατέλλει δεμένο με τις πιο τρυφερές μας μνήμες.

Μέρα λαμπρή! Δοξαστική, μέσα στην πιο δοξαστική ώρα του χρόνου! Ελπιδοφόρα, στον πιο ελπιδοφόρο συμβολισμό που ακούστηκε ποτέ στην ιστορία του κόσμου! Συμφιλιωτική, που συναδελφώνει μέσα στη δόξα του νικητήριου αγγέλματός της, που ανοίγει τις αγκαλιές τις ειρηνοφόρες! Τελετουργική, τέρμα κι αποκορύφωμα μιας μακράς τελετουργικής διαδικασίας, που ξεκίνησε βδομάδες πριν, για ν' ανέβει από το Πάθος στη Λύτρωση, από τον Σταυρό στην Ανάσταση!

Ο ελληνικός λαός ονόμασε το Πάσχα "Λαμπρή". Έτσι το ξέρει στην κουβέντα του, έτσι το τραγουδά στα τραγούδια του. Κι έτσι το δίδαξε η ελληνική εκκλησία από τα πρώτα ακόμη χρόνια της ιστορίας της: "Εορτή και πανήγυρις λαμπρά"!

Η Λαμπρή είναι η μεγαλύτερη γιορτή για τον Έλληνα, που αισθάνεται πραγματικά και μέχρι το βάθος της καρδιάς του τη χαρά της Ανάστασης του Χριστού.

Οι Έλληνες ποιητές και λογοτέχνες έχουν εμπνευστεί από τη νύχτα της Ανάστασης κι έχουν υμνήσει τα τρία παραδοσιακά της στοιχεία:

Τη θρησκευτική πίστη, τη χαρά της υπαίθρου και τον ιστορικό της συμβολισμό. Στοιχεία, που ενωμένα συνθέτουν το Πάσχα των Ελλήνων.

Μα υπάρχει κι ένας άλλος λόγος, ιστορικός, που έχει κάμει την Ανάσταση γιορτή άφατης χαράς και το πανηγυρικότερο ξεφάντωμα του Ελληνισμού.

Είναι το γεγονός ότι, στα πικρά χρόνια της μακραίωνης δουλείας του Έθνους, η Ανάσταση του Χριστού, έδινε κάθε χρόνο την ελπίδα για την απελευθέρωση και συμβόλιζε την απολύτρωση των Ελλήνων από το μισητό οθωμανικό ζυγό.

Ιδιαίτερα όμως για τους Δωδεκανησίους, η Ανάσταση, συνέχισε να συμβολίζει την απολύτρωσή τους και από τη μισητή ιταλική κατοχή, αφού από το 1912 μέχρι την ημέρα της επίσημης Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στις 7 Μαρτίου 1948 εξακολουθούσαν να βρίσκονται σκλαβωμένοι και χρειάστηκαν αγώνες και θυσίες για να διατηρήσουν ανόθευτη τη ψυχή, την ελληνικότητα, τη γλώσσα, τη θρησκεία και τα πατροπαράδοτα έθιμα.

Κι ακόμα η άγια εορτή του Πάσχα συνδέεται, στα Δωδεκάνησα, με το λεγόμενο "Αιματηρόν Πάσχα", όταν, ανήμερα της Ανάστασης, οι Δωδεκανήσιοι, σε μια μοναδική στιγμή του αγώνα τους, με επίκεντρο την ιερά Μητρόπολη Ρόδου και τη Δημογεροντία, διατράνωσαν με συλλαλητήρια, σε κάθε πόλη, χωριό και νησί, την ομόθυμη θέλησή τους, για Ένωση με τη μητέρα Ελλάδα, με κορύφωση τη θυσία του Παπαλουκά και της Ανθούλας Ζερβού στο Παραδείσι της Ρόδου.

Tο παρόν εισαγωγικό κείμενο του αφιερώματος, αποτελείται από σύντομα και επιλεκτικά αποσπάσματα από κείμενο γραμμένο από το δικηγόρο και συγγραφέα Μανόλη Μακρή, το Πάσχα του 1993.

Έθιμα στην Ελλάδα : Δωδεκάνησα – Ρόδος

ΡΟΔΟΣ

Στη Ρόδο το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά στα σπίτια και τραγουδούν τον "Λάζαρο". Στα παλιά τα χρόνια, αυτή την ημέρα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί πίστευαν, πως ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα για το ψήσιμο των κουλουριών.

Την Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ οι κάτοικοι ανάβουν τον καλαφουνό.

Πρόκειται για μια μεγάλη φωτιά που συμβολίζει το κάψιμο του Ιούδα και η οποία πρέπει να παραμείνει αναμμένη έως την Κυριακή του Πάσχα.

Το Μεγάλο Σάββατο οι νεότεροι άνδρες του χωριού μαζεύουν ξύλα από το δάσος και ανάβουν φωτιά έξω από την εκκλησία. Σε αυτήν μικροί και μεγάλοι πετάνε το Μάρτη και κάνουν από μια ευχή.

Στην περιοχή του Αγίου Ισιδώρου οι κάτοικοι διατηρούν ένα έθιμο που ονομάζεται βουρνες και το οποίο ξεκινά το Μεγάλο Σάββατο και τελειώνει την Λαμπρή Δευτέρα . Συμμετέχουν σε αυτό όλοι οι ανύπαντροι άνδρες του Αγίου Ισιδώρου οι οποίοι πρέπει τις μέρες αυτές να τηρήσουν ορισμένους κανόνες.

Το Μεγάλο Σάββατο οι Λεύτεροι φέρνουν κουτσούρους - μεγάλους κορμούς δέντρων - με τους οποίους ανάβουν τον καλαφουνό πριν την Ανάσταση και κρεμούν ένα ομοίωμα του Ιούδα στην πλατεία του χωριού. Την ίδια ημέρα εκλέγουν το προεδρείο τους το οποίο θα είναι υπεύθυνο για το έθιμο και θα δικάσει όλους τους Λεύτερους την Λαμπρή Δευτέρα. Την Κυριακή του Πάσχα μετά την Δεύτερη Ανάσταση, όποιος συμμετέχει τελευταία φορά στο έθιμο, επειδή πρόκειται να παντρευτεί, βάζει φωτιά στον Ιούδα.

Την Λαμπρή Δευτέρα γίνεται το δικαστήριο, που είναι και η αποκορύφωση του εθίμου. Το προεδρείο δικάζει έναν - έναν τους συμμετέχοντες και όσοι δεν τήρησαν τους κανόνες του εθίμου τους επιβάλλονται χρηματικές ποινές. Όσοι αρνούνται να πληρώσουν τους επιβάλλεται η εσχάτη των ποινών, που είναι η βούρνα δηλ. τους ρίχνουν σε μία γούρνα με νερό, ενώ τα χρήματα που συγκεντρώνονται δίδονται για κοινωφελείς σκοπούς.

Στη Ρόδο το τραπέζι της Ανάστασης φιλοξενεί εκτός από την παραδοσιακή μαγειρίτσα και βραστό κεφάλι κατσικιού, την Κυριακή τρώνε το τοπικό φαγητό του Πάσχα το λαμπριάτη, ενώ τα πασχαλινά κουλούρια τα βάζουν σε κλαδιά πεύκου αφού πρώτα τους αφαιρέσουν τις πευκοβελόνες και τα κρεμούν στη μέση του σπιτιού, επίσης το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, "τα Λαζαράκια", συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.

Πάτμος

Ξεχωρίζει η τελετή του Νιπτήρα, μια αναπαράσταση του Νιπτήρα που τέλεσε ο Ιησούς στους μαθητές του μετά το Μυστικό Δείπνο. Γίνεται κάθε μεγάλη Πέμπτη μεσημέρι, στη πλατεία Ξάνθου, μπροστά στο Δημαρχείο όπου έχει στηθεί από νωρίς το σκηνικό. Τους ρόλους των 12 Αποστόλων υποδύονται μοναχοί ή κληρικοί και το ρόλο του Χριστού ο ηγούμενος της Μονής Θεολόγου, ενώ το ρόλο του Ευαγγελιστή ένας κληρικός. Η αναπαράσταση γίνεται μέσα σε αυστηρά μοναστηριακό κλίμα με τον Απόστολο Πέτρο και τον Ιούδα ως "πρωταγωνιστές" μέχρι την ώρα που ο ηγούμενος θα ραντίσει συμβολικά τα πόδιατων μοναχών με νερό. Η πομπή ξεκινάει και επιστρέφει στο Μοναστήρι.

Κάρπαθος

Στην ΄Ολυμπο της Καρπάθου τα πασχαλιάτικα έθιμα αντέχουν στο χρόνο και κάθε γενιά τα κληρονομεί. Τη Μεγάλη βδομάδα, οι γυναίκες του χωριού ακόμα και τα μικρά κορίτσια, φοράνε τα παραδοσιακά πολύχρωμα ρούχα τους με τις μαντήλες και επιδίδονται με έναν αξιοθαύμαστο ζήλο στη μαγειρική. Στις αυλές των σπιτιών, στους παραδοσιακόυς φούρνους, φουρνίζουν και ξεφουρνίζουν όλη μέρα λαμπροκούλουρα (μικρά ψωμάκια) και πούλους (κουλούρια). Ο στολισμός του Επιταφίου και η Αποκαθήλωση παραπέμπουν σε εικόνες χορού της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Ανάμεσα στα αγριολούλουδα που κοσμούν το σκήνωμα κρέμονται οι φωτογραφίες όσων έχασαν οι οικογένειες τη χρονιά που πέρασε. Την ώρα της Αποκαθήλωσης οι γυναίκες λύνουν τα μαλλιά και αρχίζουν τα μοιρολόγια. Το θέαμα είναι ανατριχιαστικό και συναρπαστικό. Η περιφορά του Επιταφίου ξεακινάει αργά την Παρασκευή και σταματάει σε κάθε ανοιχτό σπίτι. Το τελετουργικό ολοκληρώνεται την Τρίτη του Πάσχαμε την περιφορά της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

................................................................................................................................................

Πασχαλινά Έθιμα στα Δωδεκάνησα

ΡΟΔΟΣ (ΙΑΛΥΣΟΣ)

Το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν τον "Λάζαρο", συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά για τους ιερείς. Παλαιότερα, αυτή την ημέρα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί όπως πίστευαν, ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα για το ψήσιμο των κουλουριών. Την ημέρα αυτή επίσης, σε όλα τα σπίτια οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, "τα Λαζαράκια", συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.

Το πρωϊ, της Μ. Πέμπτη, παρέες παιδιών γυρίζουν σε όλες τις γειτονιές τραγουδούν και κρατώντας πανέρια, συγκεντρώνουν διάφορα λουλούδια για το στολισμό του Επιταφίου, που θα γίνει αργά, τις πρώτες πρωϊνές ώρες μετά την τέλεση της Σταύρωσης. Επίσης μετά την Σταύρωση, θα μείνουν στο Ναό γυναίκες, οι οποίες θα ψάλλουν τα παραδοσιακά Μοιρολόγια. ΔΗΜΟΣ : τηλ.: 22410 36410

ΚΑΛΥΜΝΟΣ

Το Σάββατο του Λαζάρου, παραμένει το έθιμο να ζυμώνουν "Λαζάρους", να πλάθουν δηλ. ένα ομοίωμα όπου μπορείς να ξεχωρίσεις τα χέρια, τα πόδια και το κεφάλι. Το πρωί, μετά την εκκλησία, τα παιδιά βγαίνουν στους δρόμους και λένε τα ειδικά κάλαντα για το Λάζαρο.Την νύκτα της Μ. Πέμπτης όσες γυναίκες, νέες και ηλικιωμένες μπορούν, κάθονται κοντά και γύρω από τον εσταυρωμένο και αρχίζουν να λένε το "Μοιρολόι του Χριστού", που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το μοιρολόι διαρκεί περίπου μία ώρα και έχει δική του μελωδία ανάμεσα σε βυζαντινό τροπάρι και θλιμμένο Δημοτικό Τραγούδι. Επαναλαμβάνεται αρκετές φορές.

Την Μ. Παρασκευή, δημιουργείται ένα ανεπανάληπτο θέαμα καθώς οι επιτάφιοι, άλλοι στολισμένοι με φυσικά λουλούδια και άλλοι ντυμένοι με ρούχα μεταξωτά, μαζεύονται όλοι μαζί ο ένας πίσω από τον άλλο κι ακολουθούν οι ενορίτες με τα κεριά αναμμένα. Όλοι θα περάσουν μπροστά από τον Δεσπότη που στέκεται μπροστά από τον Μητροπολιτικό Ναό να τους ευλογήσει για να επιστρέψουν στις ενορίες τους.

Το Μ. Σάββατο, στην ακολουθία όπου διαβάζονται οι προφητείες στο σημείο που ο παπάς αρχίζει να λεει "Αναστήτω ο Θεός" όλο το εκκλησίασμα "παίζει παλαμάκια" δηλ. χειροκροτεί και ένα αίσθημα χαράς και ικανοποίησης διαχέεται μία βαθιά πίστη ότι όντως ο Χριστός αναστήθηκε. Μετά την ακολουθία γίνεται το σφάξιμο των αρνιών όπου οι γυναίκες τα παραγεμίζουν με ρύζι και ψιλά συκωτάκια και τα βάζουν να ψηθούν σε ειδικό πήλινο σκεύος "μουούρι" το οποίο μπαίνει σε παραδοσιακό θολωτό φούρνο. Στις 12 ακριβώς παίζουν οι καμπάνες συγχρόνως όλων των εκκλησιών ενώ από τα βουνά ρίχνουν δυναμίτες.

Την επομένη του Πάσχα, το απόγευμα, ο κόσμος μαζεύεται στην πλατεία στο λιμάνι όπου γίνεται αναπαράσταση της αναχώρησης των σφουγγαράδων όπως στα παλιά χρόνια, δηλαδή αγιασμός μέσα στα πλοία, χοροί και τραγούδια.

ΔΗΜΟΣ : τηλ.: 22430 59141.

ΚΩΣ

Ενώ οι μεγάλοι είναι δοσμένοι στις πασχαλινές δουλειές και στον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται και αυτά για την Ανάσταση του Κυρίου. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει και να χαλάσει ο κόσμος. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φυτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λεει το "ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ". Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία ασπροφορεί και στρώνεται με μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές (μικρό μωβ αρωματικά λουλούδια). Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.

ΔΗΜΟΣ : τηλ.: 22420 24460.

ΚΑΡΠΑΘΟΣ

Στην Κάρπαθο έχουμε το πατροπαράδοτο έθιμο το "βυζάντι" δηλ. αντί για σουβλιστό αρνί, γεμιστό αρνί με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια. Η προετοιμασία του γίνεται το μεγάλο Σάββατο. Στη συνέχεια, τοποθετείται στον παραδοσιακό Καρπάθιο φούρνο, ο οποίος σφραγίζεται με λάσπη και πηλό και ανήμερα του Πάσχα τον ανοίγουν και γιορτάζουν την ημέρα αυτή με Καρπάθιο κρασί και παραδοσιακούς χορούς.

Επίσης, στην Κοινότητα Μενετών (Καρπάθου) την ημέρα του Αγίου Γεωργίου γιορτάζεται το "Λακί". Οι Λακιώτες συγκεντρώνονται στον ομώνυμο λόγο όπου εκεί φιλοξενούν όλους τους ξένους αλλά και τους κατοίκους από τα γύρω χωριά στους οποίους προσφέρουν δωρεάν κρασί και αρνί, στην συνέχεια ρίχνουν δυναμίτες στο γκρεμό.

ΔΗΜΟΣ : τηλ.: 22450 22556. http://www.visitgreece.gr/

..............................................................................................................................................

Τα Πάθη τού Χριστού

(από την Αγίαν Ειρήνη Σελίνου)

Κάτω στα Γεροσόλυμα εις τού Χριστού τον τάφο, εκειά δεντρό δεν ήτανε και δέντρο φανερώθη· το δέντρο ήταν ο Χριστός και κλών’ οι γι-Αποστόλοι και τα παρακλωνάρια του ήταν οι μαρτυριές του, που μαρτυρού και λέγανε για τού Χριστού τα πάθη. - Δέσποινα Παντοδέσποινα και τού Χριστού μητέρα, που τον υγιό σου πιάσανε οι σκύλλοι ν’ οι Ιουδαίοι και μπέψα τον παράνομο, το σκύλλο τον Οβραίο, να πά να φέρει δυο καρφιά, κ’ εκείνος φέρνει πέντε, να βάλουν δυο στα πόδια του και δυο στα δυό του χέρια, το πέμπτο το φαρμακερό να μπήξου στην καρδιά του. Κ' η Δέσποινα ώς τα’ άκουσε, έπεσε λιγωμένη· σταμνί νερό τσή γείρανε κ’ ένα λαΰνι μόσκο και τέσσερα γαρέφαλα, ώστε να συνεφέρει. Σαν επανασυνέφερε, σηκώνεται να πάει. - «Όσ’ αγαπάτε το Χριστό και τού Χριστού τη μάνα, σα θέλετ’ ακλουθήξετε τσή πονεμένης μάνας.» Κιανείς δεν τα’ ακολούθησε, όξω οι τρείς παρθένες, η Μάρθα κ’ η Μαγδαληνή και τού Λαζάρου η μάνα. Και παίρνει τσι και πηαίνουνε εις τού Ληστή τσι πόρτες. Θωρού τσι πόρτες σφαλιχτές και τα κλειδιά παρμένα και τα πορτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα. Θέτει τσή πόρτας μια λαχτέ και πάει μέσα κι’ όξω· θωρεί κουτσούς, θωρεί στραβούς, θωρεί βασανισμένους, κιανένα δεν εγνώρισε παρά τον Αι-Γιάννη. - «Αγιε μου Γιάννη Πρόδρομε και βαφτιστή Κυρίου· πές μου ποιός είν’ ο γιόκας μου κ’ εσέν’ ο Δάσκαλός σου;» - «Θωρείς εκείνο το χλωμό, τον παραπονεμένο, απού φορεί ποκάμισο στο αίμα βουτηγμένο; εκείνος είν’ ο γιόκας σου κ’ εμέν’ ο Δάσκαλός μου!» - «Πού ‘ναι γρεμνός να γρεμιστώ, πού ‘ναι κορφή να πέσω; πού ‘ναι μαχαίρι δίστομο να κακοθανατίσω;» - «Μουδέ γρεμνός να γρεμιστείς, μουδέ κορφή να πέσεις, μουδέ μαχαίρι δίστομο να κακοθανατίσεις, γιατ’ ανέν κάμεις τ’ άδικο, θα κάνουν κ’ οι μανάδες· μα πάρε το στρατί-στρατί και άμε στο κελλί σου και βάψε το μαντήλι σου και κόψε το μαλλί σου· βάλε κρασί κ’ εις το γυαλί, ψωμί εις το πανιέρι, φώνιαξε τσι γειτόνισσες να σε παρηγορήσου και κράξε και τα ορφανά, να φάν’ να μακαρίσου. Απού τ’ ακούσει σώνεται κι απού το πεί σχωρνιέται κι απού το καλαφρουκαστεί, Παράδεισο θα λάβει...