Επόληκεν η εκκλησκιά (της φιλολόγου κ. Ευαγγελίας Μ. Παναή) Μέρος πέμπτο

Μια σειρά με θαυμάσια κείμενα εμπλουτισμένα με φωτογραφίες, για τη ζωή τον περασμένο αιώνα στη Βιλλανόβα (Παραδείσι) γραμμένα από τη φιλόλογο κ. Ευαγγελία Μ. Παναή.

Επόληκεν η εκκλησκιά (της φιλολόγου κ. Ευαγγελίας Μ. Παναή) Μέρος πέμπτο

               

25-12-2017 Ορίστε και το 5ο μέρος της εργασίας μου, με τις αναμνήσεις από τα 'Κυργκιακάσιμα" απογεύματα στο Παραδείσι... Αγαπημένοι μου Φίλοι, Καλά Χριστούγεννα και Καλή Ανάγνωση!

"Επόληκεν η εκκλησκιά...

κι ήρτασιν οι Κυργκιακάσιμες χαρές!"

Αναμνήσεις από το παλιό Παραδείσι, που θα μπορούσαν να είναι από κάθε χωριό...

Μέρος πέμπτο

Οι "κυργκιακάσιμες βόρτες" λοιπόν, είχαν μεγάλη προσμονή και για "τις κοπέλλτες" και για "τα παλλτηκάργκια"... Άσε, που ήθελαν και "μικροθυσίες"... 

...Δεν ήταν μόνο το σιδέρωμα των ρούχων με το σίδερο με τα κάρβουνα ή με τα πρώτα ηλεκτρικά σίδερα, εκείνα τα "κουρσούννια" (βαριά)... ...Ήταν κι εκείνα τα πόδια, πού 'ταν συνηθισμένα να είναι ελεύθερα, "αξυπόλητα" όλη την εβδομάδα μέσα στο χωράφι, με τις σκληρές "πατούνες"(πέλματα) και τις σκισμένες "άτσες" (φτέρνες) και τώρα, για χάρη της "κυργκιακάσιμης βόρτας", έπρεπε να χωρέσουν μέσα στα κλειστά παπούτσια, που τα καμάρωναν μεν, μα τους ήταν κι άβολα!... Για να καταλάβετε για τί πράγμα μιλούμε, αυτήν την ιστορία θα σας πω μόνο, που κάποτε μου αφηγήθηκε ο Γιώργκης του Χ., που μεγάλωσε ορφανός από πατέρα: "Εστείλα μμας μια φορά έναν πάκκο (δέμα), οι παρμπάδες μας 'που την Αμερικήν, με ρούχα και παπούτσια... Είχεν κι ένα ζευγκάριν παπούτσια για μένα, πού 'ταν δγκιό νούμερα πιο μεγάλα μου... Εβώ (εγώ), παλλτηκαρόπουλλτον τότες, 'εν ήταν να βάλω 'κόμα παπούτσι στη ζωή μμου... Εκαμάρωννά τα, έθελα να τα βάλλτω για καλά, μ' έθελα να με βαστάξουν κιόλα, 'α μην τα κατελύσω!... Τί έκαμνα; Άμμαν έθελα να πάω στην εκκλησκιά, 'εν ντά 'βαλλτα 'που το σπίτι!... Εβάστουν ντα 'που κάτω 'που την αμοσκάλη μμου, επάεννα αξυπόλητος μέχρι την πόρταν της εκκλησκιάς, εσκούπιζα τις πατούνες μου, έβαλλτά τα κι έμπαιννα μέσα και μόλις επόλαν κι έβγκαιννα όξω, εξανάβγκαλλτά τα, για να μην κατελγκιούνται!... Κι εβαστάξα μμε χρόννια!... Μέχρι που μ' εστενέψασιν κι εκάθουνταν κατσούνιν τα δάχτυλά μου μέσα, έβαλλτά τα 'βω... Ύστερον πιον, έβαλλτέν ντα ο αερφός μου... "

... Ήταν και οι "κόμμωσες", που ήρθαν δειλά-δειλά στην δεκαετία του 1960 και τις έφτιαχναν "αραιά και πού", όσες "εδύνουνταν η τζέπη τους"(είχαν την δυνατότητα)! Ο κότσος, που τότε ήταν της μόδας, έπρεπε να διατηρηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο!... Εδώ σε θέλω!... Πώς να διατηρηθεί, μέσα στην μεγάλη, άσπρη μαντήλα που φορούσαν καθώς δούλευαν στο χωράφι όλη μέρα; Να μην βάλουν μαντήλα; Αδιανόητο! Η αισθητική της εποχής, σε ένα κατ' εξοχήν αγροτικό χωριό όπως το Παραδείσι, όπου όλοι ανεξαιρέτως, άνδρες- γυναίκες, από την πρώιμη παιδική ηλικία δούλευαν σκληρά στα χωράφια, εκτεθειμένοι στον ήλιο που τους "εμαυροκάλγκιαζε" (τους μαύριζε πολύ), διαμορφωνόταν με βάση το αιώνιο: "επιθυμώ, ό,τι δεν έχω"! οπότε, ήθελε τις γυναίκες και ειδικά τις "λεύτερες κόρες", να είναι άσπρες-άσπρες και παχιές!... Και τί δεν έκαναν, για να προστατευτούν από τον ήλιο! Στο κεφάλι φορούσαν τις μεγάλες, άσπρες μαντήλες με τρόπο που σχεδόν δεν έβλεπες πρόσωπο, όπου, για να μπορεί η μαντήλα να σταθεί κοντά μια πιθαμή μπροστά από το μέτωπο και να σκιάζει περισσότερο, έβαζαν από μέσα ένα σκληρό χαρτόνι, που την κρατούσε εν είδει σκιάστρου, ενώ στα χέρια, ελλείψει γαντιών, φορούσαν "κάρσες"(κάλτσες)!

Το όνειρο της κάθε κόρης, που δούλευε όλη μέρα "σκουφομαντηλομένη" και σκυφτή μέσα στο λιοπύρι, το αγιάζι ή τη βροχή, δεν ήταν πρίγκιπας πάνω στ' άσπρο άλογο... Ήταν κάτι πιο γήινο, πιο απλό, που όμως, θα την απάλλασσε από αυτόν τον Γολγοθά του χωραφιού... Ο πρίγκιπας αυτός, για τις αγροτοπούλες, ήταν "ο καθιστικός!"...

Αποτέλεσμα της σκληρής αγροτικής ζωής, που δεν ξεχώριζε άντρες από γυναίκες, και όπου μάλιστα η γυναίκα, η οποία δεν έλειπε από το πλευρό του άντρα της σε καμία δουλειά του χωραφιού, είχε και όλη την ευθύνη για το νοικοκυριό, το μεγάλωμα των (πολυάριθμων) παιδιών και τη φροντίδα όλης της οικογένειας: ...μαγείρεμα με τα ξύλα "στη τσιμμιά" (στην εστία , στο τζάκι), ...ζύμωμα ψωμιού στη σκάφη και φούρνισμα, ...κουβάλημα του νερού στο σπίτι με την στάμνα από την βρύση του Σταυροθολιού, ...πλύσιμο των ρούχων στο χέρι, στο Σταυροθόλι τα παλαιότερα χρόνια, ή στην σκάφη στο σπίτι από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, - που η Κοινότητα Παραδεισίου έβαλε βρύσες σε διάφορα σημεία του χωριού -, ...και μετά από όλα αυτά, μπάλωμα των ξεσκισμένων ρούχων και κέντημα ή πλέξιμο με το φως του καντηλιού ή της λάμπας πετρελαίου την νύχτα, για να κάμει την προίκα "των γκορώ" (των θυγατέρων) -, όλες αυτές οι τυραννίες και άλλες πολλές ακόμα, έκαναν την αγρότισσα γυναίκα, μία αληθινή ηρωίδα, με ανείπωτο, αδιάκοπο χειρωνακτικό και σωματικό μόχθο, από τα αξημέρωτα ως την νύχτα, κάθε μέρα της ζωής της!...

Ήξεραν πως, όποιο άλλο επάγγελμα κι αν έκανε ο άντρας τους, δεν θα είχαν φορτωθεί με τόσα βάσανα, δεν θα περνούσαν τόσες τυραννίες! Κι έτσι, το όνειρό τους ήταν να πάρει τουλάχιστον η κόρη τους, κάποιον που δεν θα δούλευε στα χωράφια,... έναν "καθιστικό"! Όποιο άλλο επάγγελμα κι αν ήταν, αφού δεν ήταν υπαίθριο και δεν ενέπλεκε και την γυναίκα μέσα και είχε και ένα ωράριο καθορισμένο, ήταν "καθιστικός!" "Καλά τα κατάφερε αυτή κι επήρεν καθιστικόν!", έλεγαν με λαχτάρα, για όποια ξέφευγε από την μέγγενη του μόχθου του χωραφιού!... Αποτέλεσμα αυτού του ατελείωτου Γολγοθά της αγρότισσας γυναίκας λοιπόν, ήταν και η ευχή που καθιερώθηκε στο χωριό μας, και την εύχονταν με την ψυχή τους στις "λεύτερες κόρες": "Καθιστικόν να πάρεις κορίτσα μου!!"

Μ' αυτά τα δεδομένα ξεκινούσε λοιπόν, η πολυπόθητη "κυργκιακάσιμη βόττα" μέσα-όξω όλον τον κεντρικό δρόμο: στα δυτικά έφτανε μέχρι τον Άι-Μπακού, κοντά στα Μάρμαρα, ενώ στα ανατολικά, έφτανε μέχρι την Βάρη, καλύπτοντας ένα μήκος, πάνω από δύο χιλιόμετρα!... Εν τω μεταξύ, καθ' οδόν, όπου υπήρχαν περβόλια με λεμόνια, διάλεγαν τα πιο "φλωμάτα" (με χοντρή φλούδα) από αυτά και όπου εύρισκαν ύστερα κανέναν άγριο τοίχο, άντε όλες μαζί, να ξύνουν τα λεμόνια πάνω στον τοίχο για να τα "ξεφλουίσουν" κι ύστερα να τα φάνε!... Ή, αν ήταν "Παχάρι"(Άνοιξη), "εβαστούσαν και κανένα "ματσί" χλωρά ρηβίθκια(ρεβίθια) που 'ταν στην αποχήν(εποχή) ντους", "κι εξεκουννούσαν ντα(έβγαζαν την "κούννα", τον καρπό) εκειά που επααιννοέρκουνταν κι ετρώαν ντα"!...

Ύστερα από όλο αυτό το "πάννε-έλα", το σίγουρο ήταν, ότι θα κατέληγαν όλοι και όλες στον Κουφά, όπου θα έκαναν μια απαραίτητη στάση στην φημισμένη βρύση για να πιούν νερό!... ...Στον Κουφά, με την ολόδροση αυλή του και τα αιωνόβια πανύψηλα, βαθύσκιωτα πλατάνια του, που εξυμνούν οι Ευρωπαίοι περιηγητές του 19ου αιώνα!... ...Στον Κουφά, το πρώτο και μοναδικό κέντρο διασκέδασης όλου του νησιού, όπου άνοιγε τα θερινά γλέντια του με ορχήστρα την "Λαμπρή Δευτέρα" κάθε άνοιξη και τα έκλεινε το προχωρημένο φθινόπωρο!... ...Στον Κουφά, όπου ερχόταν όλη η αστική τάξη της πόλης για να γλεντήσει!... Έρχονταν και στον μεσοπόλεμο όλοι οι πάμπλουτοι Εβραίοι της Ρόδου, τραπεζίτες και έμποροι... Αυτοί, έφεραν και τον λεγόμενο Οβραί'ι'κο χορό, που τον έμαθαν και τον χόρευαν στα γλέντια τους και οι Βιλλανοβιάτες, όπως μάθαιναν πρώτοι απ' όλα τα χωριά, τους καινούριους χορούς που ήθελε ο συρμός της κάθε εποχής !... ...Στον Κουφά, όπου έρχονταν όλοι οι καλοί, "εχούμενοι" γαμπροί της πόλης, να 'βρουν νύφη Βιλλανοβιάτισσα, πού 'χαν την φήμη ότι ήταν "ομορφογεναίκες", "καλονοικοκυρές" και "καλοπρουκισμένες" από τους γονιούς τους, που είχαν τα πρώιμα!... Γι αυτό έμεινε και η παράδοση που έλεγε πως, όποιο ξένο παλληκάρι πιεί νερό του Κουφά, θα παντρευτεί Παραδεισιώτισσα και θα μείνει για πάντα στο χωριό μας!... ...Στον Κουφά, απαθανατισμένο στην περίφημη σκηνή του γαμήλιου χορού, που εκτυλίσσεται στην αυλή του, κάτω από τους πλατάνους του, στην ταινία του 1960, "Τα κανόνια του Ναβαρόνε". Όλοι οι κομπάρσοι είναι Παραδεισιώτες, που συνεπαρμένοι από τα γυρίσματα της ταινίας που γυριζόταν Άνοιξη, πάνω στην φούρια των πρωίμων, παρατούσαν άρον-άρον τα χωράφια, για να παρακολουθούν τους μεγάλους αστέρες του Χόλλυγουντ: Γκρέγκορυ Πεκ, Άντονυ Κου'ί'ν, Ντέιβιντ Νίβεν, και τις Ελληνίδες Ειρήνη Παπά και Κλειώ Σκουλούδη, με τους οποίους και απαθανατίστηκαν!... ...Στον Κουφά όπου, δεν υπάρχει νέος και νέα των μεταπολεμικών δεκαετιών, που να μην έχει φωτογραφηθεί ατομικά ή ομαδικά, στέκοντας καλοντυμένος και με καμάρι, δίπλα από την μαρμάρινη παλαιοχριστιανική, σταυροειδή γούρνα του!...

Κι απέναντι σχεδόν από τον "Κουφά", ήταν το "Καπηλειό", καφενές και σπίτι της οικογένειας Κλαδίτη, "του Τριαντενού", με την γραφική πίστα του στην πλαγιά του λόφου, που εξελίχθηκε σε κέντρο φαγητού και διασκέδασης στη δεκαετία του 1950 και αρχές του 1960... Ωσότου, με αστυνομία και μπουλντόζες, το 1976, έβγαλαν από μέσα σέρνοντας δια της βίας την οικογένεια του Αντώνη και της Κατίνας Καλημέρη και την γριά μάνα της, "την Τριαντενούενα", που αρνούνταν να εγκαταλείψουν "το Καπηλειό"!...(Γι αυτή την δραματική υπόθεση, θα πούμε σε άλλη εργασία). Τελευταία Παραδεισιώτικη οικογένεια, που με βαρβαρότητα ξερίζωναν και ξεσπίτωναν μέσα από τη γη των Προγόνων τους, για να κατασκευασθεί το αεροδρόμιο... Η τελευταία δραματική πράξη, που έκλεινε με έναν τρόπο τραγικό, την μεγαλύτερη αδικία που συντελέστηκε ποτέ πάνω σ' αυτό το Νησί, εις βάρος μιας Περιοχής, τότε που δια της βίας, θάφτηκαν μέσα στα μπάζα, στα τσιμέντα και την άσφαλτο, το Βιός, η Προκοπή, η Ζωή και η Ψυχή, του πιο όμορφου και δημιουργικού χωριού... Μα όσο θα υπάρχει και μόνο το όνομα του, θα μιλά για την Ιστορία του στις μελλοντικές γενιές!... Και από μια Πολιτεία που δεν το έστερξε ποτέ, θα ζητά δικαίωση, το Παραδείσι!...

Τέλος πέμπτου μέρους.

Δεν τελείωσε "η Κερεκή"! Στο επόμενο έκτο μέρος, η συνέχεια...και το τέλος!

Ευαγγελία Μ. Παναή

Φιλόλογος - Επιχειρηματίας 

Δημοτική Σύμβουλος Ρόδου

1. 1960, Εξοχικό κέντρο "Κουφάς", Παραδείσι. Στα γυρίσματα της χολλυγουντιανής υπερπαραγωγής "Τα κανόνια του Ναβαρόνε". Η περίφημη σκηνή του γαμήλιου χορού, γυρίζεται στον "Κουφά", μοναδικό εξοχικό κέντρο διασκέδασης στη Ρόδο! Οι Παραδεισιώτες συμμετέχουν ως κομπάρσοι στην ταινία και ταυτόχρονα, παρακολουθούν και τα γυρίσματα και απαθανατίζονται με τους αστέρες του κινηματογράφου!

2. 1925, Βιλλανόβα. Το εξοχικό μουσικό κέντρο "Κουφάς", μοναδικό στη Ρόδο, σε μια, υπέροχης ομορφιάς καταπράσινη τοποθεσία με ψηλά πλατάνια, που την περιγράφουν με θαυμασμό, οι Ευρωπαίοι περιηγητές του 19ου αιώνα! Κέντρο διασκέδασης, όχι μόνον των κατοίκων όλης της περιοχής, αλλά και όλης της τότε αστικής τάξης της πόλεως Ρόδου, μαζί και των Εβραίων τραπεζιτών και εμπόρων του Μεσοπολέμου κλπ! "Όποιος πιει νερόν του Κουφά, θα παντρευτεί Βιλλανοβιάτισσα!"

3. Δεκαετία 1950, Παραδείσι. Η Κατίνα Κλαδίτη-Καλημέρη, με τον γιο της και την ανιψούλα της, μπροστά στην πόρτα του "Καπηλειού", χαμογελώντας ευτυχισμένη! Από εδώ,θα την βγάλει σέρνοντας την με βία η αστυνομία, περίπου 20 χρόνια αργότερα, το 1976, την στιγμή που η μπουλντόζα γκρέμιζε το 'Καπηλειό", προξενώντας της ανεπανόρθωτη βλάβη στην υγεία της! Στο "Καπηλειό", το άλλο κέντρο διασκέδασης του Παραδεισίου, που βρισκόταν απέναντι από τον "Κουφά". Το "Καπηλειό" ανήκε στην οικογένεια Κλαδίτη. Το κτίριο- σπίτι και ταβέρνα-βρισκόταν στο κάτω μέρος του δρόμου μαζί με το περβόλι του, ενώ η πίστα για την ορχήστρα και τον χορό και τα τραπέζια των θαμώνων, βρίσκονταν στην πάνω πλευρά του δρόμου, στην πλαγιά, δυτικά του "Κουφά". Το "Καπηλειό", έμελλε να είναι η τελευταία Παραδεισιώτικη περιουσία που αρπάχτηκε και καταστράφηκε, για την κατασκευή του αεροδρομίου. Και έγινε με τρόπο τραγικό! Η μπουλντόζα άρχισε να γκρεμίζει το "Καπηλειό" με την παρουσία της αστυνομίας, το 1976, που ήταν και κατοικία και επαγγελματική στέγη των ιδιοκτητών του, ενώ η οικογένεια βρισκόταν μέσα και αρνούνταν να το εγκαταλείψει! Η βίαιη και βάρβαρη έξωση των ιδιοκτητών του Αντώνη Καλημέρη, Κατίνας Κλαδίτη, της γριάς μητέρας της "Τριαντενούενας" και του έφηβου τότε γιού Νίκου Καλημέρη, από την αστυνομία, ενώ ολοφυρόμενοι σπάραζαν, βλέποντας το βιός και την ζωή τους να γκρεμίζεται σε σωρό ερειπίων, υπήρξαν η τραγική τελική σκηνή, ενός εγκλήματος χωρίς δικαίωση, εις βάρος του Παραδεισίου και ολόκληρης της περιοχής!

4. Δεκαετία 1950, Παραδείσι. Στο αλώνι του Σταμάτη Παπαγρηγορίου. Γυναίκες με τις χαρακτηριστικές, άσπρες μαντήλες "του χωραφκού", για την προστασία του προσώπου τους, από τον δυνατό ήλιο.

5. Δεκαετία 1950, Παραδείσι. Στην φημισμένη βρύση του "Κουφά", με την σταυροειδή γούρνα της, (παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο), σταθερό σημείο αναφοράς, στις "κυργκιακάσιμες βόρτες" όλων των Βιλλανοβιατών - Παραδεισιωτών! Αθηνά Μαγκαφά-Μερκούρη, Κατίνα Παπακωνσταντίνου-Βογιατζή,Κατίνα Κλαδίτη-Καλημέρη, ιδιοκτήτρια του "Καπηλειού", του άλλου κέντρου διασκέδασης, που βρισκόταν απέναντι από τον "Κουφά".