Επόληκεν η εκκλησκιά (της φιλολόγου κ. Ευαγγελίας Μ. Παναή) Μέρος πρώτο

Μια σειρά με θαυμάσια κείμενα εμπλουτισμένα με φωτογραφίες, για τη ζωή τον περασμένο αιώνα στη Βιλλανόβα (Παραδείσι) γραμμένα από τη φιλόλογο κ. Ευαγγελία Μ. Παναή.

Επόληκεν η εκκλησκιά (της φιλολόγου κ. Ευαγγελίας Μ. Παναή) Μέρος πρώτο               

21-12-2017 Αγαπημένοι μου φίλοι, σε αρμονία με το γιορτινό κλίμα των ημερών, Σας παρουσιάζω με αγάπη και θερμές ευχές, το πρώτο από τα έξι μέρη ενός κειμένου που έγραψα, με βάση τις αναμνήσεις -ατομικές και συλλογικές-, των Κυριακών στο χωριό μας το Παραδείσι, μέχρι και την δεκαετία του 1970. 

Διαβάστε το και απολαύστε το!

"Επόληκεν η εκκλησκιά...

κι ήρτασιν οι Κυργκιακάσιμες χαρές!"

Αναμνήσεις από το παλιό Παραδείσι, που θα μπορούσαν να είναι, από κάθε χωριό...

Μέρος πρώτο

Στην Βιλλανόβα πρώτα και ύστερα στο παλιό Παραδείσι, τουλάχιστον μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, οπότε απαλλοτριώθηκε δια της βίας ο κάμπος του χωριού και κατασκευάσθηκε το Αεροδρόμιο Διαγόρας, - γεγονός που άλλαξε με τρόπο τραγικό το περιβάλλον, την επαγγελματική ενασχόληση και τον τρόπο ζωής κάθε κατοίκου ξεχωριστά, αλλά και του χωριού ολόκληρου και της ευρύτερης περιοχής,- πολλά ήταν τα πράγματα που, την όμορφη και ξεχωριστή "Κερεκή", την έκαναν ακόμη ωραιότερη και πιο ξεχωριστή!...

Δεν ήταν μόνο γιατί οι άνθρωποι δούλευαν βαριά, χειρωνακτικά, όλη την υπόλοιπη εβδομάδα, από νωρίς το πρωί ως αργά το βράδυ, είτε μέσα στα χωράφια, είτε στα "πετροκοπιά" (λατομεία), οπότε λαχταρούσαν ολόψυχα μια ανάπαυλα...

Ήταν γιατί, την "Κερεκή" και μόνο την "Κερεκή", μπορούσε κανείς να απολαύσει όλες εκείνες τις μικροχαρές, που έδιναν μια άλλη νότα στη ζωή τους και το κουράγιο να συνεχίσουν την αφάνταστα σκληρή καθημερινότητα τους!

Να πούμε την αλήθεια: στην πραγματικότητα, η "Κερεκή", προ'υ'πέθεται απαραιτήτως και ξεκινούσε, με το χιλιοτραγουδισμένο Σαββατόβραδο. Το Σαββατόβραδο ήταν που με τις προετοιμασίες του, προανάγγελλε την Κυριακή που ερχόταν και κορύφωνε την γλυκιά προσμονή...

...Ένας λογαριασμός, ήταν όλες οι δουλειές για την λάτρα του σπιτιού και την φροντίδα της οικογένειας, που έκανε η νοικοκυρά από τα αξημέρωτα του Σαββάτου: "να ζυμώσει, να 'φήκει τα ψωμιά να 'νέβου, να κουβαλήσει κλαδγκιά και νά 'ψει φούρνο, για να ψήσει τα ψωμιά για την κουμπάννια(προμήθεια) ούλλτης(όλης) της εβντομάδας, να κουβαλήσει στο ννώμον ντης(ώμο της) το πλυμματοκόφινο(το κοφίνι για την μπουγάδα) στο Σταυροθόλι(φημισμένη πηγή, κοντά στα κτίρια του σημερινού αεροδρομίου), νά 'ψει φωτιά να βράσει νερό, να πλύννει στο χέρι με την αλεσίφα(καυτό νερό περασμένο από στάχτη) και τα νερατζόφυλλτα, τα γιωμένα(λερωμένα) ρούχα, να χτυπήσει με τον κόπανο μέσα στην μαρμαρένη γούρνα τις στρωσκιές(στρωσίδια) για να ξεγιώσουν(καθαρίσουν), να φροκαλίσει(σκουπίσει), να ξετσιππίσει(να βγάλει τις "τσίππες", τους ιστούς αράχνης) τα τταβάννια, να τινάξει τις στρωσκιές, να στρώσει τα γιαττάκια(κρεβάτια), να πλύννει τ' αγγειά(τα πιατικά), να 'λείψει(αλείψει) με τον αστρόπυλο(άσπρος πυλός) το χωματένο πάτωμα της καμάρας(παραδοσιακό σπίτι ενός δωματίου) και να 'λείψει με τον ασβέστη - χρωματίζοντας τον πολλές φορές με το λουλλτάκι- τη τσιμμιά(το τζάκι, η εστία) και τα κατέφλια του σπιτιού!..."

Αφού τελείωναν "οι δουλγκειές" του σπιτιού, απαραιτήτως, η νοικοκυρά "ήφτεν"(άναβε) το καντήλι κι "εκάπνιζεν(θυμίαζε) το σπίτιν και τα 'κονίσματα", "πριν να βασιλέψει ο ήλγκιος, γιατί ύστερα, 'εν κάμνει"!...

...Ένας άλλος λογαριασμός, ήταν το λούσιμο των παιδιών: έτσι όπως μέχρι και την δεκαετία του 1960, κανένα σπίτι στο χωριό, δεν είχε αυτό που σήμερα εννοούμε λουτρό, το λούσιμο γινόταν - στην καλύτερη των περιπτώσεων -, κάθε Σάββατο. Οπότε η νοικοκυρά, έπρεπε να βράσει νερό, να βάλει τους μικρούς σε μια μεγάλη τσανάκα ή σε μια "αλαμαρινένη βατσέλλτα"(λαμαρινένια σκάφη) και περιχύνοντας τους νερό με το "τενεκκεδί", να τους λούσει, περνώντας τους από τα... βασανιστήρια, των ματιών που... "εξήφταν κι ετσουρουκαίαν"(έκαιγαν πολύ) από το πράσινο σαπούνι και του δέρματος που... "εγντέρνουνταν κι εκαπάρντιζε"(γδερνόταν και αναψοκοκκίνιζε) από το τρίψε-τρίψε με το άγριο "λίφι"(είδος κολοκυθιού με άγριο, σπογγώδες περιεχόμενο, που χρησιμοποιούνταν για σφουγγάρι)!...

Ακολουθούσε η... ιεροτελεστία με το σταύρωμα των ρούχων και την "κανοττιέρα"(ραντωτή φανέλλα) που φοριούνταν πάντα "'που την αξανάστροφη για να μη μμας πιάννει το μμάτι"!... Κάπως έτσι, η κάθε μάνα, ετοίμαζε την οικογένεια και προπάντων τα παιδιά της, για να υποδεχτούν την όμορφη, γιορτινή μέρα της εβδομάδας: "την Κερεκή"!...

Κατ' αρχήν, η "Κερεκή" ή "Κεργκιακή" ή "Κυργκιακή", όπως επίσης λεγόταν, για να 'ναι "Κερεκή", έπρεπε να ξεκινήσει οπωσδήποτε με εκκλησιασμό, όσο φτωχή κι αν ήταν η περιβολή του καθενός.

"- Με τη μουζουθκιάν του τηαννιού(μουτζούρα, κάπνα του τηγανιού), μας επασάλειβγκεν η μάνα μας τα παπούτσια μας για να μαυρίσουν όππως-όππως, γιατί 'έν είχαμεν ούτε μπογιάν των μπαπουτσιών, ούτε τίποτα, για να τα βάλουμεν, να πάμεν ε στην εκκλησκιά! Έμπρεπεν να πάμεν!...", μου διηγούνταν πολλές φορές, ο αείμνηστος πατερούλης μου, για τα σκληρά χρόνια του Μεσοπολέμου και της ιταλικής κατοχής, όπου η εκκλησία, ήταν πραγματικά, το σημείο αναφοράς του Ελληνισμού.

Ο εκκλησιασμός λοιπόν, ήταν υποχρεωτικός για όλα τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου και στα μεταπελευθερωτικά χρόνια, μέχρι την δεκαετία του 1980. Μαζεύονταν πρωί-πρωί στην αυλή του σχολείου με τα "κυργκιακάσιμα", "τα καλά" ρούχα. Αυτά, που κανείς δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι θα τα φορούσε και "τις καθεμμερινές", διότι έπρεπε να κρατηθούν άθικτα, για να φορεθούν όσο περισσότερα χρόνια γινότανε... Και εννοείται ότι μετά τους μεγάλους, τα... κληρονομούσαν τα μικρότερα αδέρφια... Κι αν μάλιστα επρόκειτο για κανένα χοντρό πανωφόρι, "παρτό"(παλτό), "σάκκο"(σακάκι) ή "κόττο"(μπουφάν), εκεί πια, γινόταν η μεταποίηση της μεταποίησης και ανατρεφόταν με αυτό, ένα ολόκληρο... σόι από αδέλφια και ξαδέλφια διαφόρων ηλικιών, σαν να ήταν η... επίσημη στολή που έκανε το κάθε σόι να ξεχωρίζει!... 

Ακόμα θυμούμαι, ένα δικό μου "γραμυθθί παρτουδί" (παλτουδάκι στο χρώμα του "γραμυθκιού", γαλαζοπράσινο), το οποίο, αφού το φόρεσα εγώ και δεν μου έκανε πια, το φόρεσαν μετά από μένα, πρώτα ο αδερφός μου και μετά, πήραν σειρά και τα ξαδερφάκια μας!

Αλλά, ας γυρίσουμε πίσω στον εκκλησιασμό... Ένας δάσκαλος, έβαζε όλα τα παιδιά στη γραμμή και υπό μορφήν παρελάσεως, πήγαιναν στον Άι Νικόλα. Μπαίνοντας, ο καθένας έριχνε στο παγκάρι "την τρυπημένη - 'κοσάρα γιά(ή), δεκάρα"-, την μισή ή τη μια δραχμή, - ανάλογα με τις εποχές και "με το έχει του καθεμμιανού"(την ευχέρεια του καθενός) -, που είχε στη τσέπη του γι αυτόν τον σκοπό. Αν δεν την έριχνε "με το έμπα" (με την είσοδο) στο παγκάρι, την έριχνε μέσα στον δίσκο που "εβγκάλλτασιν οι επιτρόποι" στη διάρκεια της λειτουργίας, καθώς "εραίνασιν με το καννί(κάνιστρο) με το αθθόνερο" όλο το εκκλησίασμα και όπου τα παιδιά, σαν να τους "εμοιράζασιν μελεκούννι"(το παραδοσιακό γλυκό του ροδίτικου γάμου), "ετσιττώνναν"(τέντωναν) να τους πιάσει το "αθθόνερο", συνοδεύοντας το και με την παράκληση προς τους επιτρόπους: "ρίξε και 'που 'δω θείο!"

Τα "θροννιά"(στασίδια) ήταν τότε λίγα και αποκλειστικά για τους μεγάλους. Εμείς τα μικρά, ξέραμε με ακρίβεια, σε ποιό θρονί καθόταν ο καθένας από τους άντρες βρακάδες και η καθεμιά από τις γυναίκες με τα μαντήλια, τα "μπορκιά"(το πάνω μέρος της παραδοσιακής φορεσιάς) και τα μακριά μεσοφούστανα, - που τότε μας φαινόταν Μαθουσάλες-, αλλά που μεγαλώνοντας, συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν απλώς ενήλικες, τυραννισμένοι από τη ζωή, που "εμεγαλοδείχναν"!

"Κειά, στην γωννιά, 'που το πάνω μέρος 'που το παγκάρι, ήταν και το θρονί της προμάμμης μου της Αννούλλτας, με το ψιλολουλλτουδάτο μπορκί, το μακρύ μεσοφούστανο και το κυργκιακάσιμον ντης το μαντήλι, σκούρο-αχχερί χρώμα, με τις δγκιό τσούντες του μαντηλγκιού σταυρωμένες αθετά και ριχτημένες ίσκια πίσω στους νώμους της, όππως εσυνηθίζασιν ούλλτες οι παλγκιές Βιλλανοβιάτισσες όταν εβάλλταν τα καλά τους! Πριν να δώσει καλά-καλά απόλυσην ο παπάς, έτρεχνα κι έππεφτα στην αγκαλγκιάν ντης: -"Μάμμη!", -"Καλώς την, την γκορίτσα μμου!". "Εστέκουμουν μπροστά της ντροπαλά, και καθώς εκείνη καμαρωτή έδινε αναφορά στις διπλανές της: -"Της αγγονίτσας μου της Άννας η κορίτσα είναι, η Βαγγελίτσα μας!", εβώ, εδγκιάβαζα χίλγκιες φορές την ταπελλτίτσα που εκρέμμουνταν 'που τον πολλτυέλαιο μπροστά μας: "Δωρεά Άννας Παπακωνσταντίνου"! 

...Κι αμέσως, η προμάμμη μου εψήλωννε στα μμάτια μου, όπως εψηλώναν μέσα στο μυαλό και στην ψυχή μου και όλοι οι άλλοι αθθρώποι, των οποίων τα ονόματα ήταν γραμμένα στα καρτελλτάκια των πολλτυελαίων, στα μπρούτζενα μανουάλγκια, στο μεγάλο παλαιό επιδαπέδιο εκκρεμές, και στο κάντρο που εκρέμμουνταν στην δεξιά κολόνα, μπροστά στο παγκάρι, με τα χειρόγραφα, καλλιγραφικά ονόματα των μεγάλων ευεργετών, δωρητών, αφιερωτών του αγαπημένου μας Άι-Νικόλα που χτίστηκε μεγαλόπρεπα με εθελοντική δουλγκειά ούλλτων των χωργκιανών! Κι όσο τα δγκιάβαζα, -ευλογημένα προγονικά ονόματα όλου του Χωριού-, εσκέβγκουμουν κάτι, που ανεξίτηλα χαράχτηκε για πάντα στη ψυχή μου: "Τί σπουδαίο πράμα θά 'ναι "ως φαίνωμα!", ενώ εσύ ζεις φτωχικά και στερημένα, να 'χεις ψυχή, πολλή ψυχή, που ν΄αναβλύζει και να την κάμνεις δωρεά, για να μπρεπίζει το χωργκιό, ο Κόσμος ολλτονών μας!"...

Έτσι λοιπόν, τα παιδιά στέκονταν στη μέση της εκκλησίας - τα κορίτσια στα δεξιά, τ' αγόρια στ' αριστερά - μέχρι το τέλος της λειτουργίας, αδημονώντας και "μεταπατώντας", από το ένα πόδι στο άλλο, σαν τα "αλοατάκια"(αλογάκια)! Μόλις "ο ψάρτης" έλεγε το "Ίδωμεν το φως το αληθινόν...", τα παιδιά, μάλλον το... πράσινο φως έβλεπαν!... Κάνοντας μεταβολή, έβγαιναν από την εκκλησία, σπρώχνοντας ανυπόμονα το ένα τ' άλλο.

Ο παπάς "έδιννεν την απόλυση"... 

"- Επόληκεν η εκκλησκιά;"... "- Η εκκλησκιά επόληκεν!"...

Αυτό, ήταν το σύνθημα, το ορόσημο, που διαχώριζε το εκκλησιαστικό, από το κοσμικό μέρος της ημέρας!

Ως εκείνη τη στιγμή, "η Κερεκή" ήταν "του Μεγαλόχαρου"... Από την "απόλυσην" κι ύστερα, η "Κερεκή" ήταν "των Αθρώπω"!...

Αν υπήρχε το κατηχητικό που κατά καιρούς λειτουργούσε, τα παιδιά έμεναν στην αυλή της εκκλησίας, για να ξαναμπούν σε λίγο για το μάθημα. Αν πάλι υπήρχε κάποιο μνημόσυνο, γινόταν το... "ελάστε και να δείτε", από το στριμωξίδι γύρω από το τραπέζι του κόλλυβου, όπου όλοι οι "μικρολοοί", με την παλάμη απλωμένη, περίμεναν να τους ρίξουν με ένα πιατάκι του καφέ εν είδει κουτάλας, μερικά "κουννιά"(κόλυβα) στην παλάμη τους. Σκηνές, που θα τις... ζήλευαν τα ντοκιμαντέρ για τα πεινασμένα παιδάκια του τρίτου κόσμου!...

Αν πάλι τίποτα από όλα αυτά δεν υπήρχε, τότε τα παιδιά παρέες-παρέες, ξεχύνονταν στα σοκκάκια, για να πάνε στα σπίτια τους, διότι υπήρχε και η "αρμήννια" (ορμήνια, συμβουλή ): "- Άμμαν πολήκει η εκκλησκιά, 'έ θθα πιάννετε τις βόττες(βόλτες) και τα ξένα σπίτια! 'Α 'ρκεστε κατευτεία εδώ, να φέρνετε την εκκλησκιά στο σπίτι! Κούετε;!".

Τέλος του πρώτου μέρους.

Δεν τελείωσε"η Κερεκή"!... Συνεχίζεται στο δεύτερο μέρος...

Ευαγγελία Μ. Παναή

Φιλόλογος - Επιχειρηματίας, 

Δημοτική Σύμβουλος Ρόδου

1. Δεκαετία 1940. Παπάδες, Εκκλησιαστικοί Επίτροποι, Μαθητές και Δάσκαλοι, έξω από το ιστορικό "Πάνω Σκολείο" Βιλλανόβας, την κυψέλη των Ελληνικών Γραμμάτων, της Ελληνικής Βιβλιοθήκης των χιλιάδων βιβλίων που τα έκαψε το ιταλικό φασιστικό καθεστώς το 1942, του Ελληνικού Θεάτρου, της Ελληνικής Πνευματικής Αντίστασης της Βιλλανόβας, στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς!

2. Δεκαετία 1950. Ο προπάππους Κωσταντής ("ο Κωσταντής του Κοτσονικόλα") και η προμάμμη Αννούλλτα Παπακωνσταντίνου ("η Αννούλλτα του Παπάλλτα"), με μερικά από τα εγγόνια τους: Σέβα και Άννα Ευθυμίου, Άννα Σταυριανού, Πίτσα(Καλλιόπη) Γιάκλου, Κώστας Γιάκλος.

3. Δεκαετία 1920-30. Μερική άποψη του κεντρικού δρόμου της Βιλλανόβας (Παραδείσι). Πρόκειται για το τμήμα του κεντρικού δρόμου, με άποψη από τα δυτικά προς τα ανατολικά, μπροστά από την σημερινή αίθουσα όπου δίδονται οι θεατρικές παραστάσεις του Συλλόγου Νέων Παραδεισίου.

4. 1940-1. Έξω από τον Άη Νικόλα Βιλλανόβας. Το ιστορικό Κατηχητικό των χρόνων της σκλαβιάς, "το Κρυφό Σκολειό", χάρις στο οποίο έζησαν τα Ελληνικά Γράμματα, όταν η Ελληνική Γλώσσα, διώχτηκε από τον κατακτητή, έξω από τα Σχολεία μας!

5. Τέλος δεκαετίας 1960. "Με τα κυργκιακάσιμα" την "Κυργκιακή τω ματσιώ" (της Σταυροπροσκυνήσεως), πάνω από τον Άη Νικόλα Παραδεισίου... Εικονιζόμενες από αριστερά προς δεξιά: Τσαμπίκα Χαστά, Μαρία Αφεντούλη, Κική Βασιλείου, Σταυρούλα Μανή, Σοφία Αφεντούλη, Πόπη Καρβαήλη.

6. Δεκαετία 1950. Γέμισμα της στάμνας για τις ανάγκες του σπιτιού, στην κοινοτική βρύση που τότε βρισκόταν στον "Σταθμό", δηλαδή την Πλατεία Παραδεισίου. Σήμερα η βρύση αυτή, ευρίσκεται στην πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου, στην τοποθεσία "Μάρμαρα", στο δυτικό άκρο του χωριού.

7. Δεκαετία 1950. Μερική άποψη του Παραδεισίου - η συνοικία της "Μισοχωργκιάς"-, καθώς και μερική άποψη των περίφημων περιβολιών του και του εύφορου κάμπου του χωριού μας, που καταστράφηκαν αρχές της δεκαετίας του 1970, για την κατασκευή του αεροδρομίου "Διαγόρας". Δεξιά, στο ψηλότερο σημείο του χωριού, ο Άη Νικόλας και το ιστορικό "Πάνω Σκολείο".