ΠΡΑΚΤΙΚΑ FORUM ΓΙΑ ΤΟ ΠΛΑΤΟΝΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

26 – 27 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014 

Στις εργασίες του εργαστηρίου της 27ης Απριλίου 2014, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Forum για το Πλατόνι της Ρόδου, συμμετείχε η εξής επιστημονική ομάδα:

1 Δρ Μάρκο Μασσέτι - καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας (Ιταλία)

2 Δρ Χρήστος Βλάχος - καθηγητής Άγριας Πανίδας - Ιχθυοπονίας Γλυκέων Υδάτων και πρόεδρος του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ.

3 Δρ Νίκος Θεοδωρίδης - Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος, Γενικός Διευθυντής Δασών & Αγροτικών Υποθέσεων στην Α.Δ.Α

4 Κατερίνα Μπαλατσούκα - M.Sc. Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος, Διευθύντρια Δασών Δωδεκανήσου

5 Κωνσταντίνα Παπαστεργίου, M.Sc. Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος, υπάλληλος του Δήμου Ρόδου

6 Δρα Κατερίνα Βελώνη, Kτηνίατρος του Δήμου Ρόδου

Και τα μέλη της ομάδας «Εθελοντές Ρόδου»

1 Μαρτίνος Κανελλάκης - πρόεδρος

2 Δημήτρης Γρηγοριάδης - αντιπρόεδρος

3 Άννα Αχιολά - γραμματέας

4 Παναγιώτης Αυγερινού – μέλος

5 Νίκος Κασέρης – μέλος

Με την έναρξη των εργασιών, οι συμμετέχοντες συμφώνησαν η συζήτηση να οργανωθεί σε τρεις βασικούς άξονες: 

1 Το θέμα της διαβίωσης του υπάρχοντος, σε καθεστώς αιχμαλωσίας, πληθυσμού Dama dama dama 

2 Σχολιασμός και λήψη αποφάσεων σε θέματα επικοινωνιακής πολιτικής (προσέγγισης μαθητών και κοινού) και ανάληψη περιβαλλοντικών δράσεων 

3 Θέματα διαχείρισης - προστασίας του άγριου πληθυσμού

Θεματική ενότητα 1:

Αποσυμφόρηση του περιφραγμένου χώρου στο Ροδίνι

Μετά από πρόταση του κ. Μάρκο Μασσέτι, για τη μείωση του αριθμού των έγκλειστων ελαφιών του Δήμου Ρόδου στο Ροδίνι, με την οποία συμφώνησε και ο καθηγητής κ. Βλάχος, καθώς η χωρητικότητα του εκτροφείου του Δήμου στο Ροδίνι είναι περιορισμένη λόγω της περιορισμένης έκτασής του και ύστερα από διαλογική συζήτηση που ακολούθησε αποφασίστηκε ότι ο έγκλειστος πληθυσμός στο Ροδίνι θα πρέπει να μειωθεί στα 20 άτομα. Ο έγκλειστος πληθυσμός δεν θα πρέπει να παραμένει στο εκτροφείο για πολλά χρόνια αλλά θα πρέπει να απελευθερώνεται σταδιακά στους φυσικούς βιοτόπους του ελαφιού, ώστε να ανανεώνεται. Τα επιπλέον άτομα που βρίσκονται σήμερα στο εκτροφείο θα πρέπει να απελευθερωθούν σε περιφραγμένους βιοτόπους, ανάλογης και σχετικά μεγάλης έκτασης, όπως πχ ο Άγιος Σουλάς, είτε σε άλλες περιφραγμένες περιοχές, που θα λειτουργούν με αυστηρούς κανόνες στο διηνεκές και θα αστυνομεύονται η παράνομη θήρα και η παρουσία αδέσποτης βόσκησης αιγοπροβάτων ώστε να μην υπάρχει ανταγωνισμός, με δεδομένη τη συγκεκριμένη κάθε φορά βοσκοϊκανότητα του βιοτόπου. 

Οι συγκεκριμένοι χώροι θα λειτουργούν ως χώροι επανένταξης στο φυσικό περιβάλλον, των ζώων που προέρχονται από την αιχμαλωσία, διαδικασία που κρίνεται επιστημονικά απαραίτητη. Στους χώρους προσαρμογής τα ελάφια θα παραμένουν για διάστημα πέντε – έξη μηνών και θα τους παρέχεται τροφή για όσο χρόνο κριθεί απαραίτητο και μετά την απελευθέρωσή τους. Πριν την απελευθέρωση θα τοποθετούνται σε κάποια από τα ζώα κολάρα με πομπούς, ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθηση - μελέτη και έρευνα των κινήσεών τους στη φύση. Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθεί ο περιφραγμένος χώρος στον Άγιο Σουλά για την προσαρμογή των ελαφιών, θα μπορούν να μεταφέρονται εκεί το πολύ 5 άτομα τη φορά καθώς τόση είναι η ασφαλής βοσκοϊκανότητα του χώρου, σύμφωνα με τον Δρ. Βλάχο και τον Δρ. Θεοδωρίδη, ενώ η Διεύθυνση Δασών θα πρέπει να διερευνήσει τη δυνατότητα εξεύρεσης και δημιουργίας και άλλων χώρων προσαρμογής. 

Για τη μόνιμη χρήση του Πάρκου του Αγίου Σουλά, ως χώρου υποδοχής πλατονιών από το Ροδίνι, επιφυλάχτηκε ο Γενικός Διευθυντής Δασών και Αγροτικών Υποθέσεων κ. Νίκος Θεοδωρίδη και αντιπρότεινε να εξευρεθεί και άλλος χώρος προσαρμογής παράλληλα με το Πάρκο του Αγίου Σουλά. Συμφωνήθηκε επίσης η επίσπευση των εργασιών αποκατάστασης της περίφραξης και του βιοτόπου του Αγίου Σουλά.

Για την απελευθέρωση των έγκλειστων ελαφιών του Ροδινιού, στο φυσικό περιβάλλον του νησιού, τέθηκε το ερώτημα της τυχόν μόλυνσης του άγριου πληθυσμού. Η συζήτηση που ακολούθησε και παρουσιάζεται παρακάτω, απέκλεισε αυτό το ενδεχόμενο.

Η γενετική ταυτοποίηση του πλατονιού της Ρόδου

Όσον αφορά την γενετική ταυτοποίηση του πληθυσμού των ελαφιών της Ρόδου, διευκρινίστηκε από τον Δρ. Μασσέτι ότι κατά τη διάρκεια της σχετικής έρευνας που πραγματοποίησε στο mtDNA τους δεν παρατηρήθηκε διαφοροποίηση του γενετικού υλικού των έγκλειστων ελαφιών και εκείνων του άγριου πληθυσμού. Μάλιστα ειπώθηκε ότι ο πολυμορφισμός του γενετικού υλικού που παρατηρήθηκε, σε όλα τα πλατόνια της Ρόδου έγκλειστα και ελεύθερα, είναι πολύ μεγάλος. Ο πολυμορφισμός αυτός ως αποτέλεσμα του γνωστού επιστημονικά ως Neck Bottle Effect, αποκλείει την εμφάνιση προβλημάτων υπολειπόμενων γονιδίων. Η εμφάνιση αιμομιξίας στα πλατόνια του Ροδινιού, εφόσον υπάρξει, θα καταστήσει τα συγκεκριμένα άτομα περισσότερο ευαίσθητα ή και ασθενικά αλλά όχι εκφυλισμένα γενετικά. Επίσης, από την μεταπτυχιακή εργασία που πραγματοποίησε στα πλατόνια του Ροδινιού η Δρα Βελώνη, δεν προέκυψαν ζητήματα ζωονόσων στο εκτροφείο. 

Από όλα τα ανωτέρω επιστημονικά δεδομένα, πέραν της ιδιαιτερότητας και της μοναδικότητας του ροδίτικου πλατονιού, προκύπτει επίσης ότι το εκτροφείο στο Ροδίνι θα πρέπει να συνεχίσει τη λειτουργία του ως χώρος βιογενετικού αποθέματος, καθώς αφ΄ ενός ο αριθμός του είδους στους φυσικούς του βιοτόπους απέχει πολύ από τον επιθυμητό, ώστε να μη θεωρείται το είδος κινδυνεύον και αφετέρου δεν διερευνήθηκαν γενετικοί κίνδυνοι από την απελευθέρωση των έγκλειστων πλατονιών του Ροδινιού. 

Προτεινόμενες περιοχές φιλοξενίας του Πλατονιού

Περιοχές που προτάθηκαν για τη φιλοξενία και ανάδειξη του πλατωνιού είναι ο Κάτω Καλαμώνας, ο Προφήτης Ηλίας (όπου ήδη υπάρχουν κάποια ελάφια), η Φιλερημος, ο Ακραμύτης και μία περιοχή μεταξύ Λαέρμων – Προφύλιας πράγμα, όμως που προϋποθέτει ειδικές μελέτες και τα αντίστοιχα κονδύλια για την υλοποίησή τους.

Πρόταση του Δρ. Μασσέτι ήταν επίσης ένα ζευγάρι ελαφιών να μεταφερθεί σε καλά περιφραγμένη έκταση στην Τάφρο. Από τους υπολοίπους της ομάδος εκφράστηκαν αντιρρήσεις, και είχαν σχέση με την αδειοδότηση της αρχαιολογίας και τη νομιμότητα διατήρησης ελαφιών σε αιχμαλωσία. Ο Δρ. Βλάχος πρότεινε να αποφευχθεί η πολυδιάσπαση των πληθυσμών που αυξάνει τις ανάγκες ελέγχου και διαχείρισης και τόνισε πως σε κάθε περίπτωση οι ρόλοι των φορέων διαχείρισης θα πρέπει να είναι διακριτοί (ποιος κάνει τι).

Επισκέψιμοι χώροι

Σχετικά με την επισκεψιμότητα ή όχι των χώρων διατήρησης του Dama dama dama εκφράστηκε και ήταν κοινή η άποψη ότι μπορεί να γίνει επισκέψιμος τόσο ο χώρος του Ροδινιού όσο και ο βιότοπος στον Άγιο Σουλά, με την προϋπόθεση ότι θα επισκευαστούν και θα δημιουργηθούν οι ανάλογες υποδομές (αναψυκτήριο, πωλητήριο με ειδικά souvenir, μουσείο ελαφιού στον Άγιο Σουλά, όπου θα μπορούσαν να τοποθετηθούν αρχικά τα panels του συνεδρίου του 2004). Με τον τρόπο αυτό οι επισκέψιμοι χώροι θα είχαν και κάποια σχετική οικονομική αυτοτέλεια. Προϋπόθεση βέβαια αποτελεί να χρηματοδοτηθεί η δημιουργία ή η αποκατάσταση των χώρων και η κατασκευή των απαραίτητων υποδομών.

Θεματική ενότητα 2:

Η συγκεκριμένη θεματική ενότητα επικεντρώθηκε σε τρεις άξονες:

1. Πώς θα επιτευχθεί η επικοινωνία με τα παιδιά, σχετικά με το πλατόνι (σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης)

2. Πώς θα επιτευχθεί η επικοινωνία με το ευρύ κοινό

3 Πώς απευθυνόμαστε στους τουρίστες

1. Εκπαίδευση

Αποφασίστηκε να σχεδιαστούν προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, με συγκεκριμένους στόχους και πολλή προσοχή στο περιεχόμενο της επικοινωνίας. Θα πρέπει να προηγηθεί η ενημέρωση των δασκάλων και καθηγητών, σχετικά με το πλατόνι και το περιβάλλον στο οποίο ζει, με τη συνεργασία των ειδικών περιβαλλοντικής εκπαίδευσης της Α/θμιας & Β/θμιας Εκπαίδευσης. Επίσης θα συναποφασιστεί ο τρόπος επικοινωνίας με τους μαθητές.

Για τους λόγους αυτούς θα πρέπει:

1. Να συγκροτηθεί ομάδα εργασίας για την παραγωγή αξιόπιστου εκπαιδευτικού υλικού που θα διατεθεί μέχρι 20/9 στις διευθύνσεις Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης. Η ομάδα συγκέντρωσης του υλικού θα αποτελείται από την Κ. Βελώνη και την Κ. Παπαστεργίου, ενώ θα γίνει πρόταση συμμετοχής και στην εθελοντική περιβαλλοντική ομάδα «Αιθρία». Πηγές και κατευθύνσεις θα δίνονται από τους: Ν. Θεοδωρίδη, Μ. Μασσέτι και Χρ. Βλάχο. Το φωτογραφικό υλικό θα το αναλάβει ο Ν. Κασέρης και θα προταθεί συνεργασία στο Μ. Σαρρή. 

2. Το υλικό που θα δοθεί, θα χρησιμοποιηθεί είτε σαν υλικό για ομιλίες στις σχολικές αίθουσες, είτε για παραγωγή projects περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τόσο στην Α/θμια όσο και στην Β/θμια εκπαίδευση.

3. Θα μπορούσαν να οργανώνονται επίσης ετήσιοι διαγωνισμοί ή παιχνίδια με βραβεύσεις και τελετές απονομής, ώστε να δοθεί κίνητρο στους μαθητές να ασχοληθούν με το αντικείμενο. 

2. Ευρύ κοινό

Η καμπάνια για το ευρύτερο κοινό θα πραγματοποιηθεί από τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θα δημιουργηθούν γι’ αυτό το σκοπό διαφημιστικά spots (ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό), όπου θα προβάλλεται το πλατόνι. Η δημιουργία τους προτείνεται να ανατεθεί σε επαγγελματίες του είδους. 

Η καμπάνια εν γένει πρέπει να αναδεικνύει: 

α) τη Μοναδικότητα του είδους παγκοσμίως,

β) το γεγονός ότι αποτελεί Σύμβολο του νησιού ήδη από το 15ο αι., 

γ) την Παλαιότητα του, καθώς το Dama dama dama ζει στο νησί εδώ και 6000 χρόνια ανελλιπώς, καθώς και 

δ) το γεγονός ότι η ύπαρξή του σήμερα βρίσκεται σε Κίνδυνο.

Για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα θα αναζητηθεί χρηματοδότηση. 

Στην επικοινωνιακή καμπάνια θα πρέπει να περιληφθούν τα θέματα της λαθροθηρίας και της πιθανότητας τροχαίων ατυχημάτων (με την επισήμανση: «προσοχή στις πινακίδες»).

3. Τουριστική προβολή

Για τους τουρίστες θα δημιουργηθούν αφίσες, card postals, πάνινα ελαφάκι (Ροδήλιος) και άλλα souvenir καθώς και φυλλάδια με ενημερωτικό υλικό και φωτογραφίες που θα αναδεικνύουν το Πλατόνι ως σύμβολο της Ρόδου. 

Θα πρέπει να προηγηθούν η εύρεση χρηματοδότησης για την παραγωγή τους και να ολοκληρωθούν οι ενέργειες αποκατάστασης, ορθής διαχείρισης και δημιουργίας υποδομών στους επισκέψιμους χώρους φιλοξενίας των ελαφιών ώστε να είναι αξιοπρεπείς όταν θα τους επισκέπτονται οι τουρίστες. Θα μπορούσε ακόμα να αρχίσει να προβάλλεται ευρέως το μήνυμα «Ρόδος, το νησί των ελαφιών» εφόσον κάτι τέτοιο κριθεί ωφέλιμο και αντιπροσωπευτικό από τους αρμόδιους φορείς τουρισμού, ειδικούς επικοινωνίας και marketing κλπ

Θεματική ενότητα 3:

Άμεσοι κίνδυνοι

Για τον άγριο πληθυσμό των ελαφιών ο άμεσος κίνδυνος είναι η μόλυνση του γενετικού τους υλικού από τα Ολλανδικά ελάφια που κρατούνται σε αιχμαλωσία από ιδιώτες, χωρίς σοβαρή επίβλεψη, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος, αν ξεφύγουν, να διασταυρωθούν με Dama dama dama της Ρόδου αλλοιώνοντας το DNA του. 

Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να αναληφθούν από τη Διεύθυνση Δασών άμεσα μέτρα αποτροπής του ανωτέρω κινδύνου, σύμφωνα με τις ισχύουσες νομικές προβλέψεις, ενώ πρέπει να αποδοθούν ευθύνες στους ιδιώτες. 

Από το ΥΠΕΚΑ θα ζητηθεί από τη Διεύθυνση Δασών η απαγόρευση εισαγωγής στη Ρόδο Dama dama από άλλες περιοχές της Ελλάδας. 

Οργάνωση Στοιχειώδους Κτηνιατρείου

Πρέπει να γίνουν ενέργειες για να οργανωθεί, μέσα στην πόλη, στοιχειώδης χώρος παροχής πρώτων βοηθειών στα τραυματισμένα ελάφια για να είναι δυνατή η μετακίνηση κτηνιάτρου και προσπάθεια χρηματοδότησης για την αγορά υγειονομικού και φαρμακευτικού υλικού. Η προσφορά παροχής υπηρεσιών για τα τραυματισμένα ελάφια, από τους κτηνιάτρους της Ρόδου που ιδιωτεύουν, θα είναι δωρεάν, όπως δήλωσε ο πρόεδρος του συλλόγου κτηνιάτρων στο forum της 26ης Απριλίου.

Προειδοποιητικές πινακίδες

Επίσης θα πρέπει να μπουν περισσότερες προειδοποιητικές πινακίδες στα σημεία συχνής διέλευσης των ελαφιών, όπου έχουν παρατηρηθεί περιστατικά τροχαίων με αυτά, ενώ προτάθηκε από τον Δρ. Βλάχο και υιοθετήθηκε η άποψη, να τοποθετηθούν φράχτες, κατά μήκος των δρόμων, φράσσοντας τα σημεία διέλευσης και κυρίως μετά τις τυφλές στροφές, σε θέσεις που παρατηρούνται τα περισσότερα τροχαία με ελάφια.

Αδέσποτη βόσκηση (αιγοπρόβατα)

Θα πρέπει να γίνει μελέτη κόστους – οφέλους για την αποτίμηση της αξίας της αδέσποτης βόσκησης των αιγοπροβάτων, διότι οι αριθμοί τους είναι δυσανάλογοι της χωρητικότητας του νησιού.

Επίσης διευκρινίστηκε ότι οι ζημιές από τα αιγοπρόβατα είναι αποδεδειγμένες, μεγάλες και καθημερινές ενώ των ελαφιών είναι υποθετικές. Στη συζήτηση κυριάρχησε η άποψη να μη δίνονται αποζημιώσεις για δήθεν ζημιές από τα ελάφια, γιατί θα ωθούνται οι αγρότες να αιτούνται αποζημιώσεων πέραν των πραγματικών ζημιών, θα εδραιωθεί η άποψη ότι το ελάφι ευθύνεται για τις ζημιές και θα υποβαθμιστεί η αναγκαιότητα περιορισμού των αδέσποτων αιγοπροβάτων, που είναι και το κύριο πρόβλημα. (Δεν αποκλείστηκε η περίπτωση αποζημιώσεων, εφόσον αυτό καταστεί δυνατό και νόμιμο, αλλά μόνο σε πραγματικά και αποδεδειγμένα περιστατικά). Ο Δρ. Βλάχος, πρότεινε σε κάποιες αγροτικές καλλιέργειες όπου έχουν καταγγελθεί ζημιές από ελάφια, να τοποθετηθούν κάμερες για να καταγραφεί η βασιμότητα των καταγγελιών. 

Αναδείχτηκε η αναγκαιότητα να δημιουργηθεί μία ομάδα επιστημόνων εθελοντών, για να εκτιμηθεί ο αριθμός των ελαφιών στην άγρια ζωή, αφού τοποθετηθούν σε 10 ελάφια μικροτσίπς, να μελετηθεί η κίνηση τους για 1 χρόνο, ώστε να μετρηθεί η περιοχή στην οποία κινούνται για να εξασφαλίσουν την τροφή τους και να εξαχθεί ο αριθμός των ελαφιών που μπορούν να επιβιώσουν με τον ανταγωνισμό από τα αιγοπρόβατα, καθώς μοιράζονται τον ίδιο βιότοπο. Επίσης να βρεθεί πόσα ελάφια θα μπορούσαν να επιβιώσουν στο νησί χωρίς την ύπαρξη αιγοπροβάτων. Για τους λόγους αυτούς απαιτείται η σύνταξη νέας μελέτης βοσκοϊκανότητας του νησιού. 

Σε κάθε περίπτωση, ο Δρ. Βλάχος τόνισε ότι τα αιγοπρόβατα πρέπει οπωσδήποτε να περιοριστούν, διαφορετικά θα καταστρέψουν το φυσικό περιβάλλον και θα αλλοιώσουν το τοπίο, όπως έχει συμβεί ήδη σε άλλα νησιά με παρόμοια προβλήματα. 

Ομάδα παρακολούθησης

Εν κατακλείδι, προτάθηκε η δημιουργία ομάδας παρακολούθησης των δράσεων που θα πραγματοποιηθούν σύμφωνα με τα συμπεράσματα της συζήτησης. 

Να γίνει πρόταση κήρυξης του Πλατονιού ως βιογενετικού αποθέματος, μνημείου της φύσης και ως μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO, με βάση την τεκμηρίωση του Δρ. Μασσέτι. 

Ο Δρ. Θεοδωρίδης πρότεινε το Πλατόνι να αναγνωριστεί ως «Κοινή Κληρονομιά της Ανθρωπότητας» που υπόκειται υποχρεωτικά σε στρατηγικές διατήρησης.