Λατρευτικοί τόποι της Σορωνής – Ρόδου

Γράφει ο Λουκάς Μαστής 

Του δασκάλου Παναγιώτη Ι. Σταμάτη 

Το πόνημα του καλού μου φίλου Παναγιώτη Σταμάτη, δημοσιεύτηκε στη «Ροδιακή» πριν από 23 χρόνια, στις 18 Οκτωβρίου του 1997. Το δημοσιεύω σήμερα εδώ στη «Παλιά Σορωνή» γιατί περιέχει σημαντικά και ενδιαφέροντα στοιχεία για την εκκλησία και τα μοναστήρια του χωριού. Ο Παναγιώτης Σταμάτης είναι σήμερα καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου και αντιδήμαρχος Προστασίας Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Πρωτογενούς ανάπτυξης του δήμου Ρόδου. 

ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ 

Είκοσι έξι περίπου χιλιόμετρα χωρίζουν τη Σορωνή από την πόλη της Ρόδου, μια ιστορική και ανεπτυγμένη κοινότητα της δυτικής πλευράς του νησιού μας, που κατοικείται από το 1.232 (απογρ. 1991) κατοίκους. Το χωριό χτισμένο κατά το ήμισυ σε ύψωμα, διακρίνεται από αρκετή απόσταση καθώς το προσεγγίζουμε από τον επαρχιακό δρόμο -Ρόδου – Καμίρου και εκτίνεται παράπλευρα σε αυτόν και στη συνέχεια προς την ισόπεδη περιοχή που καταλήγει στην παραλία. 

Η Σορωνή πήρε το όνομά της πιθανόν από τη λέξη «σόρων» που σημαίνει δάσος με βελανιδιές. Οι Σορωνιάτες άνθρωποι φιλοπρόοδοι και εργατικοί στο σύνολό τους, ασχολούνται με τη γεωργία, τα τεχνικά επαγγέλματα, τον τουρισμό και προπαντός με τα γράμματα – ιδίως οι νεότεροι έχουν να παρουσιάσουν στην τοπική κοινωνία της Ρόδου σημαντικά επιτεύγματα σε όλους τους παραπάνω τομείς. Με τις καινοτομίες δε που παρουσιάζει συχνά η κοινοτική αρχή και τις πρωτοποριακές δραστηριότητες που εμφανίζουν οι διάφοροι σύλλογοι του χωριού, δημιουργείται ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση για τις υπόλοιπες κοινότητες του νησιού μας. 

Η κοινότητα της Σορωνής αποτελεί, εκτός των άλλων, ένα ιστορικά – και όχι μόνο – ενδιαφέρον χωριό που έχει να παρουσιάσει μακραίωνα ιστορική διαδρομή, η οποία αρχίζει από τα αρχαϊκά χρόνια και ανελλιπώς συνεχίζεται διαχρονικά στον Μεσαίωνα και στους μετέπειτα αιώνες, μέχρι τη νεότερη και σύγχρονη ιστορική περίοδο του νησιού μας, κατά την οποία μάλιστα αρκετοί άνθρωποι με φιλελεύθερο και προοδευτικό πνεύμα έβαλαν ανεξίτηλες πινελιές στον ιστορικό καμβά της ιδιαίτερης πατρίδας μας. 

Το άρθρο αυτό στοχεύει στη συνοπτική παρουσίαση του συνόλου των λατρευτικών τόπων της Σορωνής από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, που επιχειρείται τόσο με βιβλιογραφική προσέγγιση όσο και με επιτόπια διεύρυνση, η οποία στηρίχτηκε σε συνεντεύξεις με κατοίκους του χωριού και με περιήγηση σε καθέναν από τους υπάρχοντες λατρευτικούς τόπους, μια περιήγηση ικανή να μας αναβαπτίσει στα νάματα του ελληνορθόδοξου πολιτισμού μας. 

Το σύγχρονο κέντρο λατρείας του χωριού είναι ο ιερός ναός του

Ευαγγελιστή Λουκά που λειτουργείται τακτικά και γιορτάζεται πανηγυρικά στις 18 Οκτωβρίου. Πρόκειται για ορθογωνίου κατόψεως, ευρύχωρο οικοδόμημα που ανήκει στο γνωστό δωδεκανησιακό τύπο εκκλησιών, στις βασιλικές με σταυροθόλια. Ο ναός άρχισε να οικοδομείται το 1858 και εγκαινιάστηκε στις 20 Ιουλίου 1872, χωρίς να έχουν αποπερατωθεί σ’ αυτόν όλες οι απαραίτητες εργασίες (ο εσωτερικός διάκοσμος, ο εξοπλισμός με όλα τα εκκλησιαστικά σκεύη, το κωδωνοστάσιο κ.λπ.), οι οποίες συνεχίστηκαν διαχρονικά και ολοκληρώθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν, όπως π.χ. το επιβλητικό του κωδωνοστάσιο που κατασκευάστηκε περί το 1966 κ.α. 

Η περίοπτη θέση στην οποία βρίσκεται ο ναός, ο καλαίσθητα διαμορφωμένος και αξιοποιημένος αύλειος χώρος του και η άψογη αισθητική του όψη με το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τον εντυπωσιακό γραπτό διάκοσμο και το βοτσαλωτό δάπεδο, συνθέτουν την αξιόλογη εικόνα ενός σύγχρονου ναού. 

Ενός ναού που θέλει ωστόσο, να έχει τις ρίζες του στο παρελθόν, στον παλαιοχριστιανικό ναό της Παναγίας Καθολικής, του πανάρχαιου λατρευτικού κέντρου του πάλαι ποτέ οικισμού του Διοσκουρίου, με ίχνη κατοίκησης από την αρχαιότητα μέχρι τον Μεσαίωνα, αφού η αψίδα της κύριας εισόδου του σύγχρονου ναού κατασκευάστηκε από μαρμάρινα μέλη του παλαιοχριστιανικού ναού αν όχι κι αρχαιότερα ακόμη. 

Στα διοικητικά όρια της κοινότητας Σορωνής, βρίσκεται και ο λατρευτικός τόπος του Αγίου Σουλά, αφιερωμένος στον αχώριστο συνοδοιπόρο του Αποστόλου των εθνών Παύλου , Άγιο Σίλα, η ανέγερση του οποίου ανάγεται στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, όπως μαρτυρούν τα λείψανα μιας βασιλικής που αποκαλύφθηκαν στην ίδια θέση το 1952 και καλυφθηκαν στη συνέχεια υποκαθιστώντας ένα αρχαίο ελληνικό ιερό, πιθανότατα Ασκληπιείο (ή ιερό του Διός ή του Πανός κατά μία άλλη άποψη). 

Το σημερινό μοναστήρι με το θαυματουργό αγίασμα του Αγίου Σουλά, όπως επικράτησε να λέγεται στην ντοπολαλιά μας που πανηγυρίζει στις 30 Ιουλίου συγκεντρώνοντας πλήθος κόσμου από όλο το νησί της Ρόδου κι όχι μόνο, άρχισε να λαμβάνει τη σύγχρονη οικοδομική μορφή του το έτος 1936, οπότε και άρχισε να επισκευάζεται σταδιακά, μέχρι τις μέρες μας και καθώς αξιοποίηθηκε κατάλληλα και ο χώρος του ομώνυμου γύρω άλσους αποτελεί έναν ιδανικό, σύγχρονο τόπο αναψυχής. 

Ανατολικά του οικισμού της Σορωνή, σε ομώνυμη τοποθεσία, βρίσκεται το θεωρούμενο ως το παλαιότερο μοναστήρι του Οσίου ή Αγίου Λουκά, το οποίο υπόγειο αρχικά ήρθε στην επιφάνεια πριν από αρκετά χρόνια. Πάνω στην είσοδό του υπάρχει εντοιχισμένο ενεπίγραφο μάρμαρο με το έμβλημα του Μεγάλου Μαγίστρου GIACOMMO DE MILLY (1457 – 1461) κι ένα ακόμα δυσδιάκριτο προς το παρόν έμβλημα με εξακρισμένους τους αριθμούς 1, 4, 6, 0 που αναμφισβήτητα μαρτυρούν τη χρονολογία ανέγερσής του. Το μοναστήρι του Αγίου Λουκά θεωρείται, τέλος, θαυματουργικό, καθώς, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, τιμώμενος σε αυτό Άγιος έσωσε με θαυματουργή παρέμβασή του τους κατοίκους της Σορωνής που κινδύνευαν από πειρατική επιδρομή. 

Τρία χιλιόμετρα περίπου νότια του οικισμού της Σορωνής, στην ομώνυμη θέση, υπάρχει ένας ακόμα λατρευτικός τόπος που τιμάται στη μνήμη του Αγίου Γεωργίου, του τροπαιοφόρου. Πάνω από την είσοδο του κατάλευκου μοναστηριού που στη δροσερή σκιά μερικών γέρικων πεύκων απολαμβάνει τη γαλήνη του δάσους μια εντοιχισμένη ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα μαρτυρεί τους κτήτορες και το έτος ανέγερσης του γραφικότατου μοναστηιού, το οποίο οικοδομήθη δαπάνες Βαρβάρας και συζύγου Ιωάννου Καραμάριου, Σορωνής 1830. 

Η παράδοση φέρει το μοναστηράκι του Αγίου Γεωργίου να είναι κτισμένο στη θέση άλλου, παλαιότερου. Σ’ αυτό εξάλλου κατέφευγαν μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, οι απελπισμένες μητέρες με τα πάσχοντα από θέρμη υψηλός πυρετός από ελονοσία) μωρά τους τα οποία περνούσαν μέσα από ένα παραθυράκι της βόρειας πλευράς του μοναστηριού, μια παμπάλαιη συνήθεια που απαντά στο σύνολο σχεδόν των χωριών της Ρόδου και που η θρησκευτική ευλάβεια και η πίστη της Ροδίτισσας μάνας, συνυφασμένη με τη χάρη του Αγίου φαίνεται πως έκαναν θαύματα. 

Ο Άγιος Γεώργιος όμως τιμάται στη Σορωνή και σ’ ένα άλλο επίσης γραφικό μοναστηράκι που βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του οικισμού της χτισμένο στα 1961 από τον ευσεβή πόθο του Κρητικού Μιχάλη Κτενάκη και της συζύγου του Δέσποινας. Μικρό, άνετο και κατάλευκο, με μια καμπανούλα κρεμασμένη στη μουριά που βρίσκεται δεξιά της εισόδου του, απολαμβάνει τη δροσιά της θαλασσινής αύρας, αφού απέχει μικρή απόσταση από την παραλία. 

Στη Σορωνή, δύο χιλιόμετρα περίπου μετά τη διασταύρωση προς Άγιο Σουλά βρίσκεται, τέλος, το σύγχρονο μοναστηράκι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, έργο της ευσεβούς προσφοράς των συζύγων Λάμπρου και Ασημένης Τομάζου, που ολοκληρώθηκε το έτος 1990, σύμφωνα με την εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα που βρίσκεται δεξιά της εισόδου του. Πρόκειται για ένα ευρύχωρο, μονόχωρο οικοδόμημα, ορθογωνίου κατόψεως, το οποίο κοσμείται εσωτερικά από εξαίρετο αγιογραφικό διάκοσμο, φορητές εικόνες, ξυλόγλυπτο τέμπλο και εκκλησιαστικά σκεύη. 

Η ευρύτερη περιοχή της Σορωνής κατοικημένη αδιάκοπα, ήδη από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έχει να παρουσιάσει αξιόλογους λατρευτικούς τόπους, οικοδομημένους διαχρονικά, όπως αυτούς που προαναφέραμε κι άλλους ακόμα σαν τα θρυλούμενα ιερά των Διοσκούρων κοντά στον Άγιο Σουλά και του Ιάσονος στη θέση «Γιασονάρι» του μεγαλόπρεπου θρυλούμενου επίσης παλαιοχριστιανικού ναού στη θέση Λάμπου, που καταστράφηκε, σύμφωνα πάντα με την τοπική παράδοση, από παλιρροϊκό κύμα κι ακόμη του νεόδμητου μοναστηριού που τιμάται στην ιερή μνήμη της Παναγίας της Παντανάσσης. 

Τέλος, οι Σορωνιάτες γνωρίζουν τα ερείπια των μοναστηριών της Αγίας Άννας και του Αγίου Δημητρίου, στην περιοχή μεταξύ Σορωνής και Διμυλιάς καθώς και τα ερείπια του μοναστηριού του Αγίου Νικολάου, στη θέση Φακκουδιές, θλιβερά θυμητάρια του πανδαμάτορα χρόνου και της οργής των αλλοφύλων δυναστών της ιερής ροδιακής γης και των ευσεβών αφιερωμάτων των θρησκευόμενων προγόνων μας. 

Οι σύγχρονοι Σορωνιάτες, άνθρωποι με πηγαίο ορθόδοξο, χριστιανικό συναίσθημα που διατηρούν όλους τους εναπομείναντες λατρευτικούς τους τόπους σε άριστη κατάσταση, εσωτερικά και εξωτερικά, αποτελούν τη γνησιότερη εγγύηση για μια μακραίωνη ακόμα συνέχιση της θρησκευτικής τους παράδοσης και της διάδοσής της, με τον καλύτερο τρόπο, στις επερχόμενες γενεές. 

Σημείωση: Ευχαριστώ θερμά τον κ. Λουκά Μαστή που είχε την καλοσύνη να με ξεναγήσει στους λατρευτικούς τόπους της Σορωνής, καθώς και τη μητέρα του κ. Παρασκευή Μαστή και τον ιερέα της Σορωνής ο. Σπυρίδωνα Κυπραίο για τις πολύτιμες πληροφορίες που ευγενέστατα μου παρέθεσαν σχετικά με το θέμα της εργασίας μου. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

- Βολανάκης Ι., Τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της Δωδ/σου στο αφ. εις τον Μητρ. Ρόδου Σπυρίδωνα…, Αθήνα 1988. 

- Βρόντης Ι., Οι Παναγίες της Ρόδου από ιστορική και λαογραφική άποψη, Δελτίον Λαογραφίας, τ. ΙΑ’, 1934. 

- Κουτελάκης Χ., Κτητορικές επιγραφές εκκλησιών Ρόδου, Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. Γ’, 1974, Αθήνα 1977. 

- Μπογιάννος Θ., Ρόδος, Ιστορικό και φωτογραφικό οδοιπορικό, εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα 1997. 

- Παπαχριστοδούλου Χρ., Ιστορία της Ρόδου από τους προϊστορικούς χρόνους έως την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου (1948), Β’ έκδοση, συμπλ. Δήμος Ρόδου – Σ. Γ. Τ. Δ., Αθήνα 1994. 

- Χατζηκυριαζής Εμμ., Ο Άγιος Σουλάς, εκδ. «Ο ΦΑΡΟΣ», Ρόδος 1934. 

Λουκάς Μαστής 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ομάδα «Παλιά Σορωνή»: https://www.facebook.com/groups/2637261696541637/permalink/2826218070979331/