Τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου: Τήνος

Τήνος 

Η Τήνος είναι γνωστή σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό, λόγω του μεγάλου προσκυνήματος της Ευαγγελίστριας. Ωστόσο, το νησί αυτό, με την μακρόχρονη και πλούσια ιστορία στην τέχνη της μαρμαρογλυπτικής, έχει πολλά μοναδικά χαρακτηριστικά: Τα χωριά του, αληθινά αριστουργήματα αρχιτεκτονικής, το ...εξωγήινο τοπίο του Βωλάξ με τους στρογγυλούς γρανιτικούς σχηματισμούς, τον υποβλητικό βραχώδη λόφο του Ξώμπουργου με τα ερείπια του κάστρου, 600 περίτεχνους περιστεριώνες, 750 εκκλησίες και ξωκλήσια, ένα εξαιρετικό δίκτυο παλιών μονοπατιών που διατρέχουν όλο το νησί και υπέροχες παραλίες. Χαρακτηριστικό στην Τήνο είναι ότι τα χωριά της με τις μαρμαροστρωμένες πλατείες, τις κρήνες και τα περιποιημένα σπίτια με τις αυλές τους γεμάτες λουλούδια, κατοικούνται σχεδόν όλο το χρόνο και στα περισσότερα θα βρείτε καφενεία και εστιατόρια. Απολαυστικές είναι και οι ασφάλτινες διαδρομές στο νησί, κυρίως εκείνη που οδηγεί από την πόλη της Τήνου προς την Καρδιανή, τα Υστέρνια και στη συνέχεια στον Πύργο και στον Πάνορμο, καθώς προσφέρουν μοναδική θέα στις ακτές του νησιού και στο πέλαγος από ψηλά. 

Το 776 π.Χ. η Τήνος βρισκόταν υπό την εξουσία της ισχυρής τότε Ερέτριας. Η Αθήνα έλεγχε την Τήνο το 650 π.Χ. και το 505 π.Χ. βρέθηκε στην εξουσία του τυράννου της Μιλήτου, Αρισταγόρα. Κατά τα χρόνια των Μηδικών πολέμων υπέκυψε στους Πέρσες. Ομως, τις παραμονές της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, μια τηνιακή τριήρης στην οποία αρχηγός ήταν ο Παναίτιος ο Σωσιμένεος, αυτομόλησε και αποκάλυψε στους Ελληνες τα σχέδια του περσικού στόλου. Γι’ αυτό, μετά το τέλος των πολέμων, το όνομα της Τήνου γράφτηκε στον τρίποδα που αφιέρωσαν οι Ελληνες στους Δελφούς. Το νησί συμμετείχε και στη μάχη της Χαιρώνειας το 479 π.Χ. Το 478 π.Χ. συμμετείχε στην Αθηναϊκή Συμμαχία και πλήρωνε φόρο αρχικά 3 ταλάντων, ο οποίος λίγο αργότερα ανέβηκε σε 10. Στη δεύτερη εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία (413 π.Χ.) συμμετείχαν Τηνιακοί πεζοί στρατιώτες. Μετά τη μάχη της Χαιρώνειας το νησί βρέθηκε υπό τους Μακεδόνες και το 314 π.Χ έγινε μέλος του Κοινού των Νησιωτών. 

Κατά τον 3ο αιώνα π.Χ οι Τηνιακοί ανακαίνισαν το ναό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης ερείπια του οποίου σώζονται στη θέση Κιόνια. Κοντά στο ναό, τον οποίο ο Στράβωνας ονομάζει «θέας άξιον», υπήρχαν εστιατόρια στα οποία συναθροιζόταν πλήθος προσκυνητών από τα γειτονικά νησιά για τον εορτασμό των Ποσειδωνίων. Ο ναός του Ποσειδώνα ήταν ιερό άσυλο και τα προνόμιά του είχε παραχωρήσει, σύμφωνα με τον ιστορικό Τάκιτο, ο αυτοκράτορας Τιβέριος. Υπήρχαν και αγάλματα του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης ύψους 9 μέτρων που αποδίδονταν στον Αθηναίο γλύπτη Τειλεσία. 

Κατά τον 2ο αιώνα π.Χ., η Τήνος ορίστηκε από τους Ροδίτες, που ήταν σύμμαχοι του βασιλιά της Περγάμου Ατταλου, ως η έδρα του Κοινού των Νησιωτών και γνώρισε χρόνια ακμής. Επί ρωμαϊκής εποχής ανήκε διοικητικά στην Επαρχία της Ασίας (129 π.Χ.). Τον 1ο αιώνα π.Χ. βρέθηκε ανάμεσα στις συγκρούσεις των Ρωμαίων και του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη. Την ίδια εποχή οι κάτοικοί του υπέφεραν και από τις πειρατικές επιδρομές. 

Σαρακηνοί και Αραβες πειρατές το 653 μ.Χ. λεηλάτησαν το νησί, ενώ οι πειρατικές επιδρομές συνεχίστηκαν και τους επόμενους αιώνες. Στα χρόνια του Βυζαντίου ανήκε στην επαρχία των νήσων με πρωτεύουσα τη Ρόδο. Αργότερα υπάχθηκε στο Θέμα της Ελλάδας. Την Αλωση της Πόλης το 1204 από τους Φράγκους Σταυροφόρους, επακολούθησε η ίδρυση το 1207 του Δουκάτου του Αιγαίου. Η Τήνος παραχωρήθηκε από τον Δόγη της Βενετίας στους αδελφούς Ανδρέα και Ιερεμία Γκίζι. Το 1259 περιήλθε στον πρωτότοκο γιο του Ανδρέα, Βαρθολομαίο Α΄ Γκίζι. Ο Ρογήρος Ντελόρια, επικεφαλής πειρατικού στόλου Καταλανών με 30 γαλέρες, λεηλάτησε το 1292 τις ακτές της Τήνου και των υπόλοιπων νησιών. 

Η οικογένεια των Γκίζι κατείχε το νησί μέχρι το θάνατο του τελευταίου απογόνου, Γεωργίου Γ΄, ο οποίος με τη διαθήκη του το άφησε κληρονομιά στη Βενετία, η οποία το διοικούσε μέσω τοποτηρητών (ρέκτορες). Παρά την παραχώρηση προνομίων στους κατοίκους για τη συμμετοχή τους στην τοπική διοίκηση, η οικονομική κατάσταση χειροτέρευε και πολλοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Το 1537 η Τήνος δοκιμάστηκε σκληρά από την επιδρομή του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και οι Τηνιακοί ζήτησαν να βρεθούν και πάλι κάτω από τη σημαία του φτερωτού λιονταριού της Βενετίας –ήταν μάλιστα το μοναδικό νησί που παρέμεινε στην εξουσία της Βενετίας ακόμα και μετά την κατάληψη της Κρήτης το 1669. Την εποχή της Φραγκοκρατίας η πρωτεύουσα βρισκόταν στο οχυρωμένο κάστρο του Ξώμπουργου στον οξυκόρυφο βράχο ύψους 553 μέτρων. 

Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Οθωμανούς και τη συνθήκη του Πασσάροβιτς, το 1718 που τερμάτισε τον τουρκοβενετικό πόλεμο, οι κάτοικοι μετακινήθηκαν στη σημερινή παραθαλάσσια πρωτεύουσα που κτίστηκε στα ερείπια της αρχαίας πόλης. 

Το 1715 ο καπουδάν πασάς Τζανούμ Χόντζας επικεφαλής στόλου από 45 πολεμικά πλοία και μεταγωγικά, αποβίβασε στην Τήνο πάνω από 2500 άνδρες. Παρά τις προσπάθειες του Βενετού προβλεπτή Βερνάρδου Βάλβη να οργανώσει την αντίσταση μαζί με τους κατοίκους, γρήγορα αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να παραδοθεί. Σύμφωνα με Βενετό ιστοριογράφο της εποχής, 200 οικογένειες αναγκάστηκαν από τους Τούρκους να μεταναστεύσουν στα παράλια της Αφρικής. Την εποχή της άλωσής του το νησί είχε 15000 κατοίκους, εκ των οποίων οι περισσότεροι ήταν ρωμαιοκαθολικοί. Εκείνα τα χρόνια έφερε, μάλιστα, το προσωνύμιο «το νησί του Πάπα» και ήταν έδρα του Λατίνου επισκόπου Τήνου και Μυκόνου. 

Ο σουλτάνος Μεχμέτ Γ’ το παραχώρησε ως τιμάριο στον ουλεμά (νομομαθή) Βελή Ζαντέ εφέντη που ήταν επικεφαλής του νομισματοκοπείου. Παρέμεινε μέχρι το 1805 σ’ αυτό το καθεστώς και τότε παραχωρήθηκε εκ νέου στον Σεϊτ Φεϊζουλάχ που ήταν δεφτερδάρης (αξιωματούχος) των οικονομικών προσόδων του σουλτάνου. Κατά την περίοδο αυτή η Τήνος απόλαυσε φορολογικά και αυτοδιοικητικά προνόμια. Τη διοίκηση ασκούσε ένα είδος γερουσίας από 5 μέλη, και κατέβαλε ετήσιο φόρο στους Τούρκους 33000 γρόσια. 

Στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1768-1776 καταλήφθηκε από τον ρωσικό στόλο, ενώ ανάμεσα στα πληρώματα του Λάμπρου Κατσώνη αναφέρεται και η συμμετοχή Τηνίων ναυτικών. Κατά τον 18ο αιώνα αναπτύχθηκε η βιοτεχνία καλτσών και η μεταξουργία. 

Σύμφωνα με την μαρτυρία περιηγητή, κατά το 1790 η εξαγωγή μεταξιού από την Τήνο ανερχόταν σε 12000 οκάδες και η μετανάστευση κατοίκων στη Σμύρνη συνδέεται με το εξαγωγικό εμπόριο των καλτσών στη μικρασιατική πόλη. Η σημαία της επανάστασης του 1821 σηκώθηκε στον Πύργο της Τήνου στις 20 Απριλίου. Οι Τηνιακοί έλαβαν μέρος στη μάχη στα Στύρα της Εύβοιας, αλλά και στις πολιορκίες της Τριπολιτσάς και του Ναυπλίου. Στη νεότερη ιστορία της Τήνου κυριαρχεί η θαυματουργή εύρεση της εικόνας της Ευαγγελίστριας στις 30 Ιανουαρίου 1823. Μετά και την ανέγερση του ναού της Παναγίας, με την εισφορά χρημάτων και εργασίας από τους κατοίκους (1823-1831), αναδείχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα πανελλήνια ορθόδοξα προσκυνήματα. 

Ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 στο λιμάνι του νησιού τορπιλίστηκε από ιταλικό υποβρύχιο το αντιτορπιλικό «Ελλη» προκαλώντας πανελλήνια συγκίνηση και αγανάκτηση. Τον Οκτώβριο η Ιταλία κήρυξε επίσημα τον πόλεμο στην Ελλάδα. 

ΠΗΓΗ: http://www.aegeanislands.gr/

Η Τήνος 

Η Τήνος είναι το τρίτο σε μέγεθος νησί των Κυκλάδων μετά την Άνδρο και τη Νάξο. Ανήκει στις βόρειες Κυκλάδες και βρίσκεται νοτιοανατολικά της Άνδρου και βορειοδυτικά της Μυκόνου. Έχει έκταση 197 τ. χμ, αριθμεί 52 οικισμούς και οι κάτοικοι φτάνουν τους 9.701. 

Στην πόλη της Τήνου δεσπόζει ο μεγαλοπρεπής ναός της Παναγίας της Μεγαλόχαρης. Κοντά στην πόλη βρίσκονται τα παραδοσιακά χωριά Μουντάδος, Καρυά, Μπερδεμιάρος, Τριαντάρος, Δυό Χωριά, Αρνάδος, Μονή Κεχροβουνίου και οι παραλιακοί οικισμοί Σκυλαντάρο, Άγιος Σώστης, Άγιο Ιωάννης Πόρτο και Λυχναφτιά. 

Tο Εξωμβούργου με έδρα τη Ξυνάρα περιλαμβάνει τους παραδοσιακούς οικισμούς Ξυνάρα, Λουτρά, Κρόκο, Σκλαβοχωριό, Αγάπη, Περάστρα, Κώμη, Κάτω Κλείσμα, Καρκάδο, Αετοφωλιά, Καλλονή, Καρδιανή, Υστέρνια, Σμαρδάκιτο, Ταραμπάδο, Κάμπο, Χατζηράδο, Κτικάδο, Τριπόταμο, Σμπεράδο, Τζάδο, Κέχρο, Μέση, Στενή, Φαλατάδο, Καθλικάρο, Μυρσίνη και Ποταμιά. Επίσης, τους παράλιους οικισμούς Υστερνίων, Βαθύ, Καρδιανής (Γιαννάκη), Αγίου Ρωμανού και Κολυμπήθρας. 

Το χωριό του Πύργου είναι γνωστό για την σχολή καλών τεχνών και περιλαμβάνει τους παραδοσιακούς οικισμούς των Πλατειών, Βεναρδάδου, Πύργου, Μαρλά και Μαμάδου και τον παράλιο οικισμό του Πανόρμου. 

Το ψηλότερο βουνό του νησιού είναι ο Τσικνιάς που βρίσκεται στα ανατολικά με 726 μ. ύψος. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του νησιού είναι οι πολλοί και με αξιοθαύμαστη αρχιτεκτονική περιστεριώνες και τα 1200 εξωκλήσια του. 

Οι κάτοικοι του νησιού ασχολούνται βασικά με την γεωργία, ναυτιλία, αλιεία και τον τουρισμό. Η οικονομία στηρίζεται βασικά στον θρησκευτικό τουρισμό αλλά και στον περιηγητικό τουρισμό που κατά τους θερινούς μήνες βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο. Το νησί συνδέεται ακτοπλοϊκώς με τον Πειραιά και τη Ραφήνα. 

Ιστορία 

Το όνομά της Τήνου, προελληνικό, συσχετίστηκε με τη φοινικική λέξη Ταννότη (= φίδι), αλλά ονομαζόταν και Οφιούσα (= γεμάτη φίδια) τα οποία εικάζεται οτι εξολόθρεψε ο προστάτης της θεός Ποσειδώνας. 

Πρώτοι κάτοικοι υπήρξαν οι Πελασγοί, μετέπειτα οι Ίωνες, οι Αθηναίοι, οι Μακεδόνες, οι Πτολεμαίοι, οι Ρωμαίοι. Οικιστικές εγκαταστάσεις εντοπίζονται στο νησί στην Νεολιθική εποχή και αργότερα στη Γεωμετρική και στην Αρχαϊκή. 

Ιστορικό κέντρο του νησιού από τη γεωμετρική εποχή μέχρι τον 5ο π.Χ. αιώνα και από την εποχή των Γκιζών μέχρι την κατάληψη του από τους Τούρκους ήταν η ευρύτερη περιοχή του Ξώμπουργου. Ξώμπουργο oνομάζεται σήμερα το βραχώδες βουνό (υψόμετρο 540μ.) στο κέντρο του ανατολικού τμήματος της Τήνου, του οποίου το ανώτερο τμήμα είναι εκ φύσεως απρόσβλητο, γιατί είναι απόκρημνο από τις τρεις πλευρές. Εδώ ήταν κτισμένη η ακρόπολη, νότια από την οποία αναπτύχθηκε η γεωμετρική - αρχαϊκή καθώς και η κλασσική πόλη μέχρι τον 5ο π.Χ. αιώνα και αργότερα το ενετικό Burgo. 

Το 480 π.Χ. λίγο πριν τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας η τηνιακή τριήρης του Παναιτίου ενώνεται με τον ελληνικό στόλο και το πλήρωμα της μεταφέρει πληροφορίες σχετικά με τα σχέδια των Περσών. Το όνομα της Τήνου αναγράφεται στον αφιερωτικό τρίποδα του Δελφικού Μαντείου. 

Κατά τη Βυζαντινή περίοδο το νησί δέχτηκε αλλεπάλληλες επιθέσεις εκ μέρους των Σαρακηνών. Το 1204, μετά την άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους, περνάει στην κυριότητα των Βενετσιάνων, αρχικά ως κτήση της οικογένειας Γκίζη (1207 - 1390) και στη συνέχεια, ως το 1715, βρίσκεται υπό την άμεση διοίκηση της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Η πολύχρονη παρουσία των Βενετών έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του κοινωνικού, πολιτιστικού και πολιτικού χαρακτήρα της Τήνου. Την κατέστησε καταφύγιο των κατατρεγμένων Ελλήνων, εξασφαλίζοντας σταθερότητα και σχετική ασφάλεια. Επηρέασε την κοινωνική σύνθεση, με τη δημιουργία ενός ιδιότυπου φεουδαλισμού, την πολιτιστική και θρησκευτική κατάσταση (παρουσία καθολικού δόγματος). 

Το 1715 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το νησί αλλά η παρουσία θα είναι σχεδόν τυπική. Αξιοποιώντας την ευνοϊκή μεταχείριση, η Τήνος προάγεται θεαματικά. Αυτοδιοικείται, ακμάζει οικονομικά και αναπτύσσει το διαμετακομιστικό εμπόριο και τις χειροτεχνίες. Το νησί ουσιαστικά ήταν η οικονομική πρωτεύουσα των Κυκλάδων και είχε αποκληθεί "Μικρό Παρίσι". Η τέχνη της μαρμαρογλυπτικής ανθίζει, και η Τήνος αναδεικνύεται το μεγαλύτερο κέντρο στην Ελλάδα, με οικογένειες που καλλιεργούν κληρονομικά την τέχνη και περιοδεύουν ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, τη Μικρασία, τη Βαλκανική. 

Η περίοδος της Ρωσοκρατίας στην Τήνο ήταν σύντομη (1770-1774), ωστόσο η επιρροή της αρχιτεκτονικής των εκκλησιών (ρυθμός Βασιλικής) είναι προφανής. Στις 31 Μαρτίου 1821, πρώτος ο Πύργος απ' όλες τις Κυκλάδες υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στην Eξω Mεριά. Στις 30 Ιανουαρίου 1823 βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Μεγαλόχαρης, ύστερα από το θείο όραμα της Αγίας Πελαγίας. 

Στις 15 Αυγούστου 1940 οι Ιταλοί τορπιλίζουν το καταδρομικό «Έλλη» στο λιμάνι της Τήνου, ανήμερα του πανηγυριού. Κατά τη διάρκεια της Ιταλικής και Γερμανικής κατοχής οι κάτοικοι υποφέρουν από πείνα. Η συμβολή του νησιού στην αντίσταση κατά των κατακτητών είναι μεγάλη. Η Τήνος σταδιακά καθιερώνεται ως πανελλήνιο θρησκευτικό κέντρο και η Μεγαλόχαρη Παναγία της Τήνου αποτελεί για την Ορθοδοξία σύμβολο της πίστης. 

Αξιοθέατα 

Αξίζουν την προσοχή σας: 

· Ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, σύμβολο της ελληνικής ορθοδοξίας. 

· Η εκκλησία των Tαξιαρχών. 

· Ο Άγιος Νικόλαος των Καθολικών. 

· Η εκκλησία της Μαλαματένιας. 

· Ο οικισμός του Πύργου. 

· Η Καλλιτεχνική Σχολή στον Πύργο, Κοινότητα Πανόρμου. 

· Η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης στον Κάμπο. 

· Οι γρανιτένιοι όγκοι στο Βολάξ και στα Βολιακά. 

· Ο αρχαιολογικός χώρος των Κιονίων (ναός του Ποσειδώνα). 

· Ο Παραδοσιακός οικισμός του Μουντάδου. 

· Ο Ναός της Ανάληψης του Χριστού στον Αρνάδο. 

· Ο Ναός της Αγίας Τριάδος στο Φαλατάδο. 

· Ο Ναός του Τίμιου Σταυρού στο Κτικάδο. 

· Η Παναγία των Ροδαρίων στο χωριό Ξυνάρα. 

· Το «Κέντρο Πίστη και Πολιτισμός» (το «παλάτι του Δεσπότη») στο χωριό Ξυνάρα. 

· Ο οικισμός Υστερνίων, τόπος και κατοικία μαρμαρογλυπτών. 

· Ο οικισμός Καρδιανή. 

· Οι ενοριακοί ναοί των Γενεθλίων της Θεοτόκου και των Αγίων Αναργύρων στα χωριά Πλατειά και Μαρλά αντίστοιχα. 

· Οι Περιστεριώνες, (πάνω από 600 σε αριθμό), η πλειοψηφία των οποίων τοποθετούνται πίσω στον 18ο και 19ο αιώνα. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι κτισμένοι στην κοιλάδα του χωριού Ταραμπάδος. 

· Η Μονή της Κυράς Ξένης και το Κάτω Μοναστήρι όπου υπάρχουν ενδείξεις και ευρήματα από την προϊστορική εποχή (ένας θολωτός τάφος Μυκηναϊκών και ένας τάφος των Γεωμετρικών χρόνων). 

· Η περιοχή της Ευαγγελιστρίας και του Γραμματικού όπου βρέθηκε επιγραφή του 4ου αιώνα π. Χ., η οποία αναφέρει ένα Ιερό της Γης. Εκεί, όπως διαπιστώθηκε, υπήρχε οικισμός από τα Ρωμαϊκά χρόνια. 

· Η Βιοτεχνική Σχολή η οποία λειτουργεί από το 1898 με σκοπό την εκμάθηση της υφαντικής τέχνης. Ιδρύθηκε από τους Νικόλαο και Ελένη Ζαρίφη και το Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας. Οι μαθητές πρέπει να είναι Τήνιοι και φοιτούν δωρεάν. Στεγάζεται σε ιδιόκτητους χώρους στο άνω τμήμα της οδού Ευαγγελιστρίας και ανήκει στο Σύλλογο Κυριών «Ο Ευαγγελισμός». Παραπλεύρως της αίθουσας με τους αργαλειούς λειτουργεί εκθετήριο, όπου πωλούνται διάφορα αξιόλογα είδη υφαντικής τέχνης, που παράγονται στη Σχολή (τηλ. 22830 22894). 

· Η Ιερατική Σχολή η οποία λειτουργεί από το 1966, στο άνω άκρο της Λεωφόρου Μεγαλόχαρης έναντι του Ιερού Ιδρύματος. Οι μαθητές φοιτούν, διαμένουν και σιτίζονται στη Σχολή ως υπότροφοι του κράτους. Οι εκατοντάδες απόφοιτοί της έχουν επανδρώσει ιερούς ναούς σε όλη τη χώρα (τηλ. 22830 22198). 

Μουσεία: 

· Το Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου στην Χώρα της Τήνου. 

· Το Σκευοφυλάκιο. Στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας Τήνου. 

· Το Μουσείο Κώστα Τσόκλη στον Κάμπο της Τήνου. 

· Το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών. Στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας Τήνου. 

· Το Μουσείο Αντωνίου Σώχου. Στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας Τήνου. 

· Η Έκθεση Εκκλησιαστικών Εικόνων και Κειμηλίων. Στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας Τήνου. 

· Η Θεομητορική Έκθεση. Στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας Τήνου. 

· Η Πινακοθήκη (δωρεά Αθ. Παπαδοπούλου). Στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας Τήνου. 

· Το Μαυσωλείο της Έλλης. Στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας Τήνου. 

· Το Μουσείο Εκκλησιαστικών Κειμηλίων Καθολικής Αρχιεπισκοπής στο χωριό Ξυνάρα. 

· Το Μουσείο της Γυναικείας Μονής Κεχροβουνίου με παλιές εικόνες (18ο και 19ο αιώνα), όπως επίσης χώρος έκθεσης των χειροποίητων αντικειμένων που δημιουργούν οι καλόγριες. 

· Το Εκκλησιαστικό Μουσείο στο χωριό Αρνάδος. 

· Το Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων στη Μονή Αγίου Φραγκίσκου στο χωριό Μέση. 

· Το Αγροτικό Μουσείο στη Μονή Ιησουιτών στο χωριό Λουτρά. 

· Το Μουσείο Υστερνιωτών Καλλιτεχνών στο χωριό Υστέρνια. 

· Το Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά στο χωριό Πύργος. 

· Το Μουσείο Πανορμιτών Καλλιτεχνών στο χωριό Πύργος. 

· Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στο χωριό Πύργος. 

· Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης στη Μονή Αγίας Τριάδας της Γύρλας. 

· Το Λαογραφικό Μουσείο Λουτρών στη Μονή Ουρσουλινών στο χωριό Λουτρά. 

· Το Λαογραφικό Μουσείο Μονής Ιησουιτών στο χωριό Λουτρά. 

· Το Λαογραφικό Μουσείο στο χωριό Στενή. 

· Το Λαογραφικό Μουσείο στο χωριό Βωλάξ. 

· Το Λαογραφικό Μουσείο στο χωριό Φαλατάδος. 

· Το Λαογραφικό Μουσείο στο χωριό Καρυά. 

ΠΗΓΗ: https://www.e-kyklades.gr/travel/tourism/tinos?lang=el