Ομιλία του Καθηγητή Παναγιώτη Χαμουζά στο Νεστορίδιο

Φάνες και Παράδοση

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΙ » Χαμουζάς Παναγιώτης

Ομιλία του Καθηγητή Παναγιώτη Χαμουζά

Εκδήλωση για το Βιβλίο που εξέδωσε ο Σύλλογος για την Μελέτη και διάδωση της Ελληνικής Ιστορίας E.V Weilheim/Βαυαρίας - Γερμανίας. Μια Πρωτοβουλία του Προέδρου Απόστολου Κυριατσούλη. 

Ομιλία του Καθηγητή Παναγιώτη Χαμουζά στο Νεστορίδιο 

Κυρίες και Κύριοι.

Όλοι μας, εδώ. σε τούτον τον χρόνο και τον χώρο που μάς ενώνει, εδώ στην, αποψινή, κοινή συντροφιά μας, στα κοινά μας εθνικά αισθήματα και συναισθήματα, στις κοινές μας αξίες και παραδόσεις, στην κοινή μας γλώσσα και θρησκεία, στην κοινή μας ιστορία , στους κοινούς μας δεσμούς, στα κοινά μας ιδανικά, στα κοινά μας άλλοτε καλά κι άλλοτε κακά, και σε τόσα άλλα σφυρηλατημένα κοινά μας, αποτελούμε μιαν οικογένεια, που’ χει τις ρίζες της στην κοινή αρχαιοελληνική καταγωγή μας, που ονομάζεται Ελληνισμός.

Αυτός, ο αρχαίος Ελληνισμός, εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, είναι γέννημα μιας σοφίας, είναι πηγή απαράμιλλου πολιτισμού, γνώσης και ανθρωπισμού, είναι Τέχνη των γλυπτών εκείνων τού Φειδία στον Παρθενώνα, είναι ποίηση τού Ομήρου, είναι φιλοσοφία τού Σωκράτη, είναι δημοκρατία τού Χρυσού αιώνα τού Περικλή, είναι το θαύμα των κατακτήσεων τού Μ. Αλέξανδρου είναι και τόσα άλλα που μες στην κρίση σου και στους λογισμούς σου, ακούς, το επιφώνημα: «ώ! πόσο ωραίοι ήταν εκείνοι, οι πρόγονοί μας, οι Έλληνες!

«Τέτοιοι άνθρωποι παραείναι σπάνιοι, για να τους αφήσουμε να φύγουν», λέει ο Φρειδερίκος Νίτσε.

Όλα αυτά στην συναισθηματική τους λειτουργία εμπεδώνουν στη συνείδηση εκείνην την υψηλότερη ιδέα που λέγεται Ελληνικό έθνος!

Οι σοφοί των προγόνων μας, δεν μάς μίλησαν μόνο για σοφία, αλλά, πιότερο, μάς έδειξαν και ποιοι ήταν οι ίδιοι στο ήθος. Εμείς, όμως, οι μεταγενέστεροι, παραδομένοι, χωρίς ηθικούς φραγμούς, στο ντόπινγκ της απληστίας τού ατομικού κέρδους, τα ρίξαμε όλα στα άχρηστα.

Κυρίες και Κύριοι.

Σήμερα, δεν είμαστε απλά ενώπιον μιας οικονομικής κρίσης, αλλά, κυρίως, ενώπιον μιας ηθικής μας κρίσης...

Οι καιροί που ζούμε δεν είναι απλά δύσκολοι, είναι καιροί μιας δυσδιάκριτης επιβίωσής μας... Οι αξίες μας ξώμειναν και...στην μοναξιά τους δεν βρίσκουν πια ταίρι να συναναστραφούν. Το ήθος, η αξιοπρέπεια, ο σεβασμός, η ηθική, που είναι τα κύρια γνωρίσματα μιας σωστής κοινωνίας, εξαφανίστηκαν.

Το Κράτος, στον τόπο μας, από δύναμη πολιτικής ενότητας, χρόνια τώρα, κατάντησε, μόνο, δύναμη κομματικής ενότητας συμφερόντων, κέρδους, ατομισμού, λαϊκισμού, πελατειακών σχέσεων, ασυνεννοησίας, διάλυσης, διχασμού κ.λπ.

Χρόνια μάς έδειχναν το φώς μιας... αυγής. Μα, εμείς, ήλιο δεν βλέπαμε. Και πώς μπορείς, σήμερα, στην ασυνεννοησία και σύγκρουση όλων των κομμάτων, να ανεχθείς, να πιστέψεις και να ελπίζεις την σωτηρία της πατρίδας;

Δεν θα σας ρωτήσω τί είναι έθνος, τί είναι πατρίδα, αλλά θα ρωτήσω πού πρέπει να στηριχτούμε, για να συντηρήσουμε μέσα μας ζωντανή την ιδέα τού Ελληνισμού που συνιστά το Ελληνικό έθνος. 

**** 

Ο ποιητής μας, Γ. Σεφέρης κατά την βράβευσή του στην Σουηδία, με το βραβείο, Νόμπελ, το 1963, απηύθυνε στον κόσμο το πιο κάτω μήνυμα: «Τούτος, ο σύγχρονος κόσμος που ζούμε, ο τυραννισμένος από φόβο και...αβεβαιότητα, χρειάζεται την ποίηση, όπου έχει τις ρίζες της η ανθρώπινη ανάσα Και τί θα γινόμασταν, είπε, αν αυτή, η ανάσα μας, λιγόστευε;»

Η ποίηση κ. και κ. είναι έμμετρη σοφία μιας ψυχικής, συναισθηματικής διέγερσης που πλημμυρίζει και διαποτίζει μέσα μας τον μαγικό πλούτο κάθε παιδευτικής αρετής.

Αυτή, η ποίηση γέννησε έναν Όμηρο που με τη σειρά του σφυρηλάτησε την πρώτη ιδέα τού έθνους, την πατρίδα! «Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης.» Κι αν δεν ήταν ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης, όλοι τους ποιητές, χρυσός αιώνας τού Περικλή δεν... θα υπήρχε!

Και αυτά, τα τραγούδια τού λαού, τα παραμύθια, τα ήθη και τα έθιμα, οι παραδόσεις, η θρησκεία, η γλώσσα, η ηθική τής οικογενειακής εστίας κ.λπ. ενώ δεν έχουν κέρδος και απολαβές, εντούτοις, για μάς έγιναν ο απόρθητος πύργος, που εκεί μέσα, στις δύσκολες ώρες, οχυρωμένος ο λαός μας μοναδικός, κατάφερε, ύστερα από 2000 χιλιάδες χρόνια, να πετύχει την παλιγγενεσία του, το 1821.

Χιλιάδες χρόνια, στο ελληνικό αίμα μας ρέουν, ως κειμήλια, τα προγονικά γονίδια τού Ελληνισμού. Και ήρθε και μια εποχή που η πατρίδα και η θρησκεία ήταν ένα και το αυτό. Κι αν το ένα από τα δυο έσβηνε, το έθνος θα χανόταν.

Έχω καταγράψει μέσα μου μια προσωπική, παιδική μου εμπειρία.

Θα ήμουν οκτώ χρόνων, επί Ιταλίας, όταν ένα Κυριακάτικο πρωινό, πριν να πάμε στην εκκλησία, βρήκα μες στον πάγκο τού σπιτιού μας, κρυμμένη μια Σύνοψη. Την άνοιξα και είδα στο πρώτο της φύλλο ένα ποίημα με τα γράμματα τού πατέρα μου κι άρχισα, με δυνατή φωνή, να το διαβάζω!

.«Για τού Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία...». Ο πατέρας μου, αιφνιδιασμένος έτρεξε κοντά μου, πήρε την σύνοψη και με μάλωσε: Πρόσεξε να μην το επαναλάβεις, θα μας ακούσουν...

Με τα ποιήματα κρατούσε ο λαός αναμμένη μέσα του την ιδέα τού έθνους του. Αλλά και τα τραγούδια τού Ρήγα Φεραίου (ώς πότε παλληκάρια...κ.λπ.), τού Σολωμού (Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά κ.λπ.) και τα δημοτικά τραγούδια μας: «Ένα πουλάκι φώναξεν από ψηλό κλαράκι-να μετρηθεί κι η κλεφτουργιά, να μετρηθεί τ’ ασκέρι, μετρούνται οι τούρκοι τρεις φορές και λείπουν πεντακόσιοι μετριούνται τα κλεφτόπουλα και λείπουν... τρεις λεβέντες!..

Και το κλαίνε τα μαύρα τα βουνά παρηγοριά δεν έχουν,

δεν κλαίνε για το ψήλωμα δεν κλαίνε για τα χιόνια

η κλεφτουριά τ’ αρνήθκε.!

Αλλά και το ’40 τα παιδιά που πολεμούσαν εμψυχώνονταν με τα τραγούδια της Σοφίας Βέμπο) όπως το: Παιδιά, της Ελλάδος, παιδιά, που σκληρά πολεμάτε... κ.ά. Κι αν, σήμερα, όλα αυτά μένουν λησμονημένα κι άχρηστα, ωστόσο παραμένει συμβολική η χρησιμότητα τής φαινομενικά άχρηστης ιδέας τους.

****

Ποιος είναι ο Ελληνισμός.

Ήταν μια φορά σε μια γωνιά του Σύμπαντος ένας πλανήτης που λεγόταν Γη. Και πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη βρέθηκε κι ένας μικρός λαός που κατάφερε να υψωθεί, μοναδικός, ξεχωριστά, πάνω από όλους τους λαούς που κατοικούσαν αυτόν τον Πλανήτη. Και μέχρι σήμερα μπροστά του και στην σημαία του, κάθε τέσσερα χρόνια, υποκλίνεται ολόκληρη η ανθρωπότητα. Εννοούμε βέβαια τους Ολυμπιακούς αγώνες, που στο ιδανικό τους, χωρίς να ’ναι θρησκεία, το πλήθος που συρρέει αγκαλιάζεται, συμφιλιώνεται, συγκινείται, ενθουσιάζεται, δακρύζει, κλαίει, φιλιέται, παραληρεί...

Μα, κι η Ελληνική γλώσσα φωνάζει ο Γκαίτε, δεν είναι ο τελειότερος άθλος και η μεγαλύτερη εποποιία τού… ανθρώπινου πνεύματος;

Αλλά και ό, τι καλό έχει ειπωθεί, στα ελληνικά έχει λεχθεί. Τι είναι οι Λατίνοι συγγραφείς μπροστά στούς Έλληνες; Σκιές! λέει ο Μακώλεϊ. Τι είναι η φιλοσοφία της Ευρώπης; Μια υποσημείωση στον Πλάτωνα, απαντά ο Χιέρτεν Μέισινγκ. Και πολλά άλλα.

Αυτός είναι, Κυρίες και Κύριοι, ο Ελληνισμός, αυτό είναι το έθνος μας, αυτή είναι η περηφάνια μας, αυτός είναι ο απόρθητος πύργος της ιστορικής μας δόξας και συνέχειας και αυτόν πρέπει να εμπιστευόμαστε σήμερα και στους αιώνες.

Συμπέρασμα: Αυτά που παραμελήσαμε ως άχρηστα, αυτά είναι που έχουν σήμερα την χρησιμότητα, για να ξανακτίσουμε πατρίδα και έθνος .

**** 

Αλλά και την ιδιαίτερη πατρίδα, τον τόπο που γεννήθηκες την νιώθεις πάντα μέσα σου ολοζώντανη. Μπορούν να σε εξορίσουν από την πατρίδα σου, δεν μπορούν όμως να την εξορίσουν απ’ την καρδιά σου. Ο τόπος σου είναι η σάρκα σου από τη σάρκα του. Από αυτόν πήραν τη ζωή , οι προπάτορές σου, και από γενεά σε γενεά, μέσα από το βάθος τού χρόνου σ’ έφεραν στον κόσμο, για να δεις και σύ το φως της παρένθεσης που το είπαν ζωή! 

Όμως, ενώ είμαστε ένα προσωρινό πέρασμα στο φως αυτού τού κόσμου, εντούτοις, μέσα του ο καθένας μας, νιώθει την ψυχολογική ανάγκη, να θέλει να ενωθεί με την παρελθοντική του συνέχεια… « Εγώ, λέει ο χωρίς πατρίδα και γονείς, τραγικός Οιδίποδας τού Σοφοκλή, θέλω να βρω την καταγωγή μου κι ας είναι κι ασήμαντη, γιατί ο χρόνος που με γέννησε είναι δεμένος μαζί μου, είναι ο συγγενής μου, είναι η …παρελθοντική μου συνέχεια».(Οιδίπους τύραννος, στίχος,1076). 

Χωρίς τις ρίζες σου φτωχαίνει το όνειρο που το λένε ζωή! - Χίλιες πλούσιες ξενιτιές δεν κάνουν, μια πατρίδα, όσο άσημη κι όσο φτωχή, κι όσο μικρή κι αν είναι η δική σου πατρίδα.

Κυρίες και Κύριοι.

Στης ζωής μου το πέρασμα δυο χρονικές στιγμές σημάδεψαν το είναι μου: Η μία, στην παιδική μου ηλικία, όταν ήρθε η πατρίδα και… πάτησε στα χώματά μας, και η άλλη, στην ώριμή μου ηλικία, όταν ήρθε η καλή τύχη και μάς έφερε το πιστοποιητικό γέννησης, με το όνομα τού χωριού μας, ΦΑΝΕΣ, σκαλισμένο … πάνω σε… λίθινη στήλη, ηλικίας πιότερης, από 2500 χρόνια! 

Είναι μια επιγραφή που βρέθηκε, τυχαία, σε θεμέλια οικοδομής, στην πόλη μας, Ρόδο, και φέρνει στο φως της ζωής, την ζωντανή φωνή τής ιστορικότητας, τού χωριού μας, Φάνες, παρέα… με το όνομα τού χωριού, Σάλακος… 500 χρόνια πριν, ακόμα, γεννηθεί ο… Χριστός:

(3ος-5ος αιώνας π. Χ;)

ΤΙΜΑΘΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΕΦΑΝΩΘΕΙΣ ΧΡΥΣΕΩΙ

(ΣΤΕΦΑΝΩΙ) ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑΣΤΑΝ ΚΑΙ

ΥΠΟ ΑΣΚΛΑΠΙΑΣΤΑ(Ν) Τ(Ω)Ν ΕΝ

ΣΑΛΑΚΩΙ ΚΑΙ ΥΠΟ Σ(Ω)ΤΗΡΙΑΣΤΑΝ

ΦΕΙΔΙΑΝΑΚΤΑ(ΩΝ) Ν  ΤΩΝ ΕΝ ΦΑΝΑΙΣ

ΚΑΙ ΑΣΚΛΑΠΙΑΣΤΑΝ ΒΟΥΚΟΥΔΙ

ΔΑΝ Τ(Ω)Ν ΕΝ…ΚΑΙ ΥΠΟ

ΔΑΛΙΑΣΤΑΝ Τ(ΩΝ ΕΝ ΦΑΝΑΙΣ ΚΑΙ

ΧΟΡΗΓΗΚΟΤΙ ΧΡΗΣΤ(ΟΣ) Ν ΧΑΙΡΕ ΧΑΙΡΕ

ΒΕΡΕΝΙΚΗ Ν ΧΡΗΣΤΑ ΧΑΙΡΕ…

Και 2500 χρόνια πριν, δεν είναι λίγα! Κι αν μιλούσε η επιγραφή μας, πόσα, άραγε, θα μπορούσε να μας διηγηθεί;

***

Ένας λαός είναι μεγάλος όχι από τους μεγάλους που τυχόν έχει, αλλά αν ξέρει να τους σέβεται και να τους τιμά.

Με τις σκέψεις αυτές, θεωρήσαμε ότι είναι ωραίο και τιμητικό να καθιερώσουμε μιαν εορταστική γενέθλια επέτειο για το όνομα τού χωριού μας.

Και, κατά το τριήμερο της ενσωμάτωσής μας, με την μητέρα Ελλάδα, να υψώνεται, κοντά σε ηρώο και η επιγραφή μας, μαζί και η Ελληνική σημαία και ένα απλό στεφάνι, για να θυμούνται να την τιμούν και να την σέβονται, για πάντα, οι ερχόμενες γενιές τού χωριού μας.

Θα το στήναμε, λέει, στην είσοδο τού χωριού μας, σε περιφραγμένο χώρο που θα παραχωρούσαμε σε μέρος οικοπέδου μας, στην περιοχή Σωτήρας, για να διηγείται το ανεξιχνίαστο μυστήριο τής ζωής τού χωριού μας.

Δυστυχώς, οι τοπικοί Άρχοντες, Νομάρχες, Περιφερειάρχες, Αντιπεριφερειάρχες, Δήμαρχοι, Αντιδήμαρχοι, Πρόεδροι Δ. Συμβουλίων κ.λπ. επί έξι χρόνια αδιαφόρησαν, απαξίωσαν και περιφρόνησαν ολόκληρο χωριό.

Εδώ είδα.... την Αχρηστία τού...χρήσιμου.

Είδα το ψυχρό προσωπείο, την επίπλαστη, χωρίς βάθος, επιφάνεια της αδιάφορης γραφικής και γραφειοκρατικής Αυτοδιοίκησης. Όμως, δεν θα προβούμε σε χαρακτηρισμούς για την συνεχιζόμενη περιπέτειά μας. Δεν το συνηθίζουμε. Ούτε ο χώρος, ούτε ο χρόνος το επιτρέπει ούτε η σοβαρότητα που εκπέμπει η επιγραφή μας. Αγνοούν μερικοί ότι η αλήθεια, ο σεβασμός, οι νόμοι, η ηθική και η αξιοπρέπεια είναι καθήκον.

Πάντως, εμείς, οι Φανενοί σταθήκαμε τυχεροί που νιώσαμε περήφανοι στην επιγραφή που μας έφερε η τύχη.

Γιατί, αν είναι μεγάλο να έχεις πατρίδα, είναι ωραίο και συγκινητικό να ξέρεις τις ρίζες σου. Χωρίς…τις ρίζες της καταγωγής σου, φτωχαίνει το όνειρο που το λένε ζωή! 

Κυρίες και Κύριοι.

Απομένει μια σύντομη λεξιλογική παρέμβαση στις αρχαίες λέξεις της βαριάς Δωρικής διαλέκτου τού Φανενού λεξιλογίου. Η προφορά του Θ ως Χ αντί θέλω λέμε χχέλω. Το Θ ως Χ μαρτυρείται στον Θεόκριτο που γράφει όρνιχες κι όχι όρνιθες.

Η μονοσύλλαβη νηπιακή λέξη, θέλεις, μωρό μου, μπρου, μπρουά; Είναι το αρχαίο βρυν, που το β προφερόταν ως μπ και το υ ως ου. Το όνομα μυς- ποντικός προφερόταν ως μους στην φράση μους-μους προς τη γάτα, Το μπε-μπε των αρνιών έχει βρεθεί στα αρχαία ως βη—βη, βε- -βε δηλαδή μπε-μπε.

Οι δωρικοί μας μέλλοντες ζουν: ρωτήξω, περπατήξω, παντήξω, πηδήξω κ.λπ.

Αρχαία βαΰζω =γαυγίζω, φωνάζω δυνατά. Στο χωριό μας έμεινε και ζει η φράση: «Άστον, αυτός είναι όπου βαΰσει…»

Περκενώνω=μοιράζω το φαγητό στα πιάτα. Αρχαία περικενώνω- Κενώνω=-αδειάζω γύρω, γύρω.

Σίκλα είναι ο αρχαίος σίγλος, μέτρο χωρητικότητας, που αναφέρεται στον Ξενοφώντα.

Το Αχχάνι είναι η αρχαία οχάνη, η λαβή που κρατούσαν την ασπίδα. Αλλού το λένε κοτσάνι από το κόπτω.

Το Ζ. προφέρεται ως Δ. Το αρχαίο ΖΑ===ΔΙΑ. ζάκος—διάκος. Ζαβλακώνω=Διαβλακώνω τον κάνω τελείως βλάκα.

Ζαβολιές= διαβολιές. Ζαβολιάρης---διαβολιάρης Αρχαία Ζάπλουτος= διάπλουτος = ο πολύ πλούσιος. Διάπυρος, Ζάπυρος, Ζαπυρία- διαπυρία που σημαίνει πολλή φωτιά. Τσαμπυρία ή τσάμπα=φωτιά. Λέμε: έπεσε πάνω του μια Τσάμπα. Ζαμπίκα= Τσαμπίκα όπως Ζαλάπατα = τσαλάπατα (πατημασιές) 

Eν νοά = δεν εννοεί,-ρήμα νοώ.

Μάχλας. πρε μάχλα. Αρχαία, μάχλος=ο ακόλαστος, ο άσωτος, αισχρός.

Ως φαίνεσθαι: Στο χωριό μας χρησιμοποιείται η πολύ αρχαία φράση: Ως φαίνεσθαι…είναι άρρωστος ή ως φαίνεσθαι…λείπει. Είναι ένα απόλυτο απαρέμφατο που εκφράζει το αποτέλεσμα μιας… σκέψης! (Καθώς δείχνουν τα πράγματα είναι άρρωστος, ή λείπει!)

Ακόμα λέμε: Χάνε, πρε: η μητέρα το έλεγε στο παιδί της, όταν εκείνο δεν άνοιγε το στόμα του, για να μεταλάβει.

Η ρίζα «Χά» αρχαία σημαίνει «Χάσμα» ( Χασμουρητό. Χάσκω. Χαίνω.)

Υποτιμητική είναι η φράση: Βρε χά-σκα. )

Αλλά παλιά, όπως αναφέρει ο Ησίοδος το Χα δήλωνε το κοσμογονικό Χάος, ανάμεσα στη γη και τον ουρανό.

Βάσσες, μια ορεινή τοποθεσία στο χωριό μας . Συναντάται στον Όμηρο ως Βήσσες και σημαίνει χαράδρες, φαράγγια.

Κυρίες και Κύριοι. Σας Ευχαριστώ που μ’ ανεχθήκατε.

Ρόδος, 14-10-2016

Panayiotis.hamouzas@gmail.com 

Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΜΑΣ 

Η ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΗΛΗ ΑΝΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ ΣΑΛΑΚΟΣ--- ΦΑΝΑΙ

Η Επιγραφή

Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΜΑΣ 

(3ος-5ος αιώνας π. Χ;)

ΤΙΜΑΘΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΕΦΑΝΩΘΕΙΣ ΧΡΥΣΕΩΙ

(ΣΤΕΦΑΝΩΙ) ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑΣΤΑΝ ΚΑΙ

ΥΠΟ ΑΣΚΛΑΠΙΑΣΤΑ(Ν) Τ(Ω)Ν ΕΝ

ΣΑΛΑΚΩΙ ΚΑΙ ΥΠΟ Σ(Ω)ΤΗΡΙΑΣΤΑΝ

ΦΕΙΔΙΑΝΑΚΤΑ(ΩΝ) Ν ΤΩΝ ΕΝ ΦΑΝΑΙΣ

ΚΑΙ ΑΣΚΛΑΠΙΑΣΤΑΝ ΒΟΥΚΟΥΔΙ

ΔΑΝ Τ(Ω)Ν ΕΝ…ΚΑΙ ΥΠΟ

ΔΑΛΙΑΣΤΑΝ Τ(ΩΝ ΕΝ ΦΑΝΑΙΣ ΚΑΙ

ΧΟΡΗΓΗΚΟΤΙ ΧΡΗΣΤ(ΟΣ) Ν ΧΑΙΡΕ ΧΑΙΡΕ

ΒΕΡΕΝΙΚΗ Ν ΧΡΗΣΤΑ ΧΑΙΡΕ…

Πηγή: http://www.deepi.gr/?358,%CE%A6%CE%AC%CE%BD%CE%B5%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B7