Ταυτότητα Ιεράς Μονής
|
|
Νομός:
|
Δωδεκανήσου
|
Περιοχή:
|
Αρχάγγελος, Ρόδος
|
Ονομασία Μονής /
Προσκυνήματος:
|
Ιερά
Μονή Παναγίας Τσαμπίκας
|
Χρονολόγηση:
|
Παναγία Τσαμπίκα η Ψηλή:
17ος αι. (;)
Παναγία Τσαμπίκα η Κάτω: πριν το 1760 |
Περίοδος:
|
Τουρκοκρατία
|
Γιορτάζει:
|
Κυριακή της
Σταυροπροσκυνήσεως και 8 Σεπτεμβρίου
|
Φορέας Προστασίας:
|
Ιερά Μητρόπολη Ρόδου
|
Τηλέφωνο επικοινωνίας:
|
22440-22340
|
Ωράριο Επισκεψιμότητας:
|
Παναγία Τσαμπίκα Ψηλή:
Ολοήμερο
Παναγία Τσαμπίκα η Κάτω: 8:00-20:00 Εκθετήριο: 8:00-19:30 |
Διεύθυνση:
|
Αρχάγγελος, Ρόδος
|
Ιστορικά
Στοιχεία
Ιστορία Μονής
Στην ανατολική ακτή του
νησιού, σε απόσταση 28χλμ. από την πόλη της Ρόδου και πλησίον του χωριού
Αρχάγγελος, στην κορυφή του βουνού σε υψόμετρο 287μ. μέσα σε κατάφυτη έκταση με
εξαιρετική θέα προς τη θάλασσα και την ενδοχώρα, βρίσκεται η Μονή της Παναγίας
της Τσαμπίκας ή “Kυράς Ψηλής” ή “Άνω Tσαμπίκας», όπως είναι επίσης γνωστή.
Το προσωνύμιο ‘Τσαμπίκα’
θεωρείται ότι ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη ‘σαμβύκη’, είδος πλοίου, όπως
μας παραδίδει ο Ησύχιος, καθώς γεωφυσικά το ύψωμα ομοιάζει με πλεούμενο. Κατά
την άποψη άλλων μελετητών, το επίθετο που ακολουθεί την Παναγία συνδέεται με τη
λέξη της τοπικής διαλέκτου του Αρχαγγέλου ‘τσάμπα’ που σημαίνει σπίθα,
σπινθήρας, φλόγα και σχετίζεται με τη θρησκευτική παράδοση εύρεσης της εικόνας.
Κατά την παράδοση, κάποτε ένας
βοσκός παρατήρησε ότι στην κορυφή του όρους που σήμερα βρίσκεται η μονή, έκαιγε
μία φλόγα. Ανεβαίνοντας στο βουνό με συγχωριανούς του για να εξακριβώσει τι
συνέβαινε, αντίκρισε επάνω στο κυπαρίσσι την ασημένια εικόνα της Παναγίας και
μπροστά της αναμμένο καντήλι.
Η ιστορία θέλει την εικόνα να
είχε χαθεί από τη Μονή της Παναγίας του Κύκκου της Κύπρου, όπου και φυλασσόταν.
Επίτροποι από την Κύπρο ήρθαν στον Αρχάγγελο και αναγνωρίζοντας την εικόνα ως
δική τους, την μετέφεραν στην αρχική της κάτοχο. Παρόλο που οι μοναχοί την
επανέφεραν τρεις φορές στο μοναστήρι της Κύπρου, η εικόνα επέστρεφε θαυματουργικά
στο βουνό του Αρχαγγέλου. Προς τιμήν της Θεοτόκου, στο σημείο εύρεσης της
εικόνας οικοδομήθηκε ναΰδριο. Ωστόσο, για λόγους ασφαλείας, η εικόνα φυλάσσεται
στον ομώνυμο ναό της Παναγίας της Κάτω.
Η Παναγία η Τσαμπίκα είναι ένα
από τα επιφανέστερα και γνωστότερα προσκυνήματα προς τιμήν της Θεομήτορος στη
Δωδεκάνησο. Στην κορυφή του ομώνυμου όρους ευδόκησε να καταστήσει φανερή τη
μητρική πρόνοια και κηδεμονία της με τα αναρίθμητα θαύματα που επιτελεί σε όσα
άτεκνα ζευγάρια με πίστη καταφεύγουν σε αυτήν επικαλούμενα τη βοήθειά της. Σε
ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη μεσιτεία της όταν γεννηθεί ένα παιδί, αναλόγως του
φύλου, του δίνουν προς τιμήν της το όνομα Tσαμπίκα ή Tσαμπίκος.
ως αδιάψευστοι μάρτυρες
της ‘διαμοιβής’ μεταξύ θείας βούλησης, μεσολάβησης και ευλογίας και ανθρώπινης
επιθυμίας, πίστης, ευγνωμοσύνης και ευλάβειας. Καθώς η Παναγία Tσαμπίκα
θεωρείται προστάτιδα της τεκνοποίησης, μεταξύ των αφιερώσεων περιλαμβάνονται
και αρκετά ομοιώματα βρεφών από ζευγάρια που προσπαθούν να αποκτήσουν το
πολυπόθητο παιδί και την ευλογία της μητρότητας ή της πατρότητας αντίστοιχα.
Παρότι σήμερα η μονή δεν έχει
αδελφότητα εξακολουθεί να έχει έντονη παρουσία στο θρησκευτικό γίγνεσθαι
ολόκληρου του νησιού.
Κειμήλια
Στην πλειονότητά τους τα εκθέματα
χρονολογούνται μεταξύ 17ου και 19ου αι., ενώ αρκετά είναι τα χρονολογημένα
στους 14ο, 15ο και 16ο αι., κυρίως παλαίτυπα και φορητές εικόνες. Δεν λείπουν
ωστόσο και τα αρχαιότερα αντικείμενα. Ανεξάρτητα από τη χρονολόγησή τους, στο
σύνολό τους τα εκθέματα παρουσιάζουν μεγάλη αρχαιολογική, λαογραφική και
ιστορική αξία.
Οι φορητές ξύλινες
εικόνες καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα της συλλογής του μουσείου και
εκπροσωπούν κάθε κατηγορία. Πρόκειται ουσιαστικά για εικόνες τέμπλου,
προσκυνήσεως και εικόνες διαφόρων μεγεθών για ιδιωτική λατρευτική χρήση. Από
πλευράς θεματολογίου, καλύπτουν σχεδόν όλη την κλίμακα της ορθόδοξης δογματικής
ιεραρχίας.
Όσον αφορά στον τομέα της
μεταλλοτεχνίας, στο μουσείο εκτίθενται μία σειρά από εκκλησιαστικά, αργυρά
κυρίως, σκεύη, συνδεδεμένα με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας, αλλά και
διαφόρων ιεροπραξιών και ιεροτελεστιών, όπως Άγια Δισκοπότηρα και Δισκάρια,
σταυροί ευλογίας, αγιασμού και λιτανείας, κανδήλες, θυμιατά, κολυμβήθρα,
μανουάλια, εξαπτέρυγα, λαβίδες κ.ά.
Παραγωγή ή πώληση εκκλησιαστικών / μοναστηριακών προϊόντων
Στον αύλειο χώρο του ναού της
Παναγίας Τσαμπίκας, συστεγασμένος με το εκκλησιαστικό μουσείο, υπάρχει ειδικά
διαμορφωμένος χώρος, ο οποίος λειτουργεί ως πωλητήριο. Ο επισκέπτης έχει τη
δυνατότητα να προμηθευτεί ποικίλα ενθυμήματα μεταξύ των οποίων βιβλία,
κομποσκοίνια, εικόνες, λιβάνι, αγιάσματα και άλλα εκκλησιαστικά είδη.
Συμπληρωματικές
πληροφορίες
(Προτεινόμενες διαδρομές)
(Προτεινόμενες διαδρομές)
Κάστρο Αρχαγγέλου
Το κάστρο οικοδομήθηκε
με πρωτοβουλία του Jacques de Milly (1454-1461) στα πρώτα χρόνια που χρήστηκε
Μεγάλος Μάγιστρος με σκοπό την υπεράσπιση της περιοχής και την προστασία των
κατοίκων του οικισμού από τις επιδρομές των Οθωμανών. Παρότι θεωρείται έργο της
ιπποτικής περιόδου, υπάρχουν κατάλοιπα που υποδεικνύουν ότι στη θέση αυτή
προϋπήρχε οχυρωματικός πύργος. Όπως υποδηλώνουν τα εντοιχισμένα οικόσημα στη
βόρεια και ανατολική όψη του, το κάστρο δέχθηκε ανοικοδομήσεις και επισκευές σε
δύο τουλάχιστον περιόδους. Η πρώτη επί Μεγάλου Μαγίστρου Pedro Raimondo Zacosta
(1461-1467) και η δεύτερη επί Μεγάλου Μαγίστρου Giovanni Battista degli Orsini
(1467-1476).
Το κάστρο διαδραμάτισε
καθοριστικό ρόλο κατά τη διάρκεια του 15ου και 16ου αι., λόγω της θέσης του που
επέτρεπε τον έλεγχο μεταξύ των ανατολικών ακτών του νησιού και της ενδοχώρας
έως και το Μεσόβουνο, καθορίζοντας εν μέρει και την αντίστοιχη διακίνηση προϊόντων
και ανθρώπινου δυναμικού. Το κάστρο της Αρχαγγέλου, μαζί με το παράκτιο κάστρο
του Φαρακλού στα νοτιοανατολικά και του πύργου στη νησίδα ανατολικά του
οικισμού του Αρχαγγέλου, δημιουργούν ένα τρίγωνο διαύλου επικοινωνίας στην
περιοχή.
Η εγκατάλειψή του δεν είναι
σαφές πότε συντελέστηκε. Παρότι στις πηγές αναφέρεται ως ένα από τα πλέον
ισχυρά στο νησί με έκταση 3.000τ.μ. και περίμετρό μήκους 240μ., το 1479 δόθηκε
διαταγή στους κατοίκους της παρακείμενης εγκατάστασης, σε περίπτωση επιδρομής
να αναζητήσουν προστασία στη γειτονική οχυρωματική θέση του Φαρακλού. Ίσως η
εντολή αυτή να σηματοδότησε και το τέλος της συστηματικής εκμετάλλευσής του.
Άγιοι Θεόδωροι, Αρχάγγελος
Παραμένοντας στην κωμόπολη του
Αρχαγγέλου και κινούμενος ο επισκέπτης προς τις νοτιοδυτικές παρυφές του,
συναντάει στη θέση ‘Άγιοι Θεόδωροι΄’ τον ομώνυμο μονόχωρο καμαροσκέπαστο ναό,
οικοδομημένο και τοιχογραφημένο στις 21 Δεκεμβρίου 1372.
Αξιοσημείωτη αρχιτεκτονική
λεπτομέρεια ότι εσωτερικά του ναού, στο ύψος της καμάρας, διακρίνονται εντοιχισμένα
αγγεία, τα οποία θα λειτουργούσαν ως συντονιστές ήχου. Παρότι ως πρακτική
ενίσχυσης της ακουστικής ενός χώρου πραγματεύεται ήδη από τον Αριστοτέλη και ως
γνώση συστηματοποιείται από το Βιτρούβιο στον 1ο αι. μ.Χ., στους χώρους
λατρείας εφαρμόστηκε γενικευμένα από τους βυζαντινούς χρόνους και έπειτα, ενώ
στους ναούς της Ρόδου η πρακτική αυτή είναι μάλλον σπάνια.
Ο ναός είναι κατάγραφος και
διατηρεί σχεδόν ακέραιο το εικονογραφικό πρόγραμμά του. Στο δυτικό τοίχο
εικονίζονται οι κτίτορες του ναού, Κωνσταντίνος Μαύδης και Ειρήνη Ατούμισσα, να
κρατούν το ομοίωμα του ναού, ο οποίος, σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή,
οικοδομήθηκε προς σωτηρία των ψυχών ολόκληρης της οικογένειας. Η στάση τους, οι
ενδυματολογικές επιλογές τους, καθώς και η πλήρης αναφορά των ονοµάτων και των
τίτλων τους, υπογραμμίζουν το κύρος, την ευγενική τους καταγωγή και την
οικονομική τους επιφάνεια, τουλάχιστον στην τοπική κοινωνία. Ο ζωγράφος, µε την
αποτύπωση των προσωπογραφιών των εν ζωή κτιτόρων του ναού, παρότι προσηλωμένος
στις βυζαντινές πρακτικές, πετυχαίνει να προβάλει εικαστικά και λεκτικά την
κοινωνική τους θέση.
Ἡ Σύναξις τῆς Υπεραγίας
Θεοτόκου τῆς «ΤΣΑΜΠΙΚΑΣ» ἑορτάζεται τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, Γ΄ Κυριακή τῶν
Νηστειῶν.
Σύναξις Υπεραγίας Θεοτόκου «ΤΣΑΜΠΙΚΑΣ»
Ἡ χαριτόβρυτος καὶ θαυματουργὸς
Εἰκόνα τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας, τῆς ἐπονομαζομένης
«Τσαμπίκας», ἔφτασε μὲ παράδοξο τρόπο ἀπὸ τὴν Κύπρο στὴ Ρόδο καὶ βρέθηκε ἀπὸ ἕνα
βοσκὸ στὴν κορυφὴ ἑνὸς βουνοῦ, ἐκεῖ ὅπου σήμερα βρίσκεται ἡ παλαιὰ Μονὴ καὶ ποὺ
ὀνομάζεται «Κυρά», κοντὰ στὴν κωμόπολη τοῦ Ἀρχαγγέλου.
Ὁ εὐσεβὴς ἐκεῖνος βοσκὸς εἶχε
τὰ ποίμνιά του στὴν τοποθεσία «Ἀϊμαχί», ποὺ βρίσκεται ἀπέναντι, πρὸς τὰ δυτικὰ
τῆς κορυφῆς τῆς «Κυρᾶς», καὶ διανυκτέρευε ἐκεῖ γιὰ τὴν προστασία τους. Κάποια
νύκτα παρατήρησε ἕνα ἀμυδρὸ φῶς σὰν σπίθα νὰ λάμπει στὴν ἄκρη τῆς κορυφῆς, τὸ ὁποῖο
φαινόταν κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο καὶ τὶς ἑπόμενες νύκτες. Τὸ ἀσυνήθιστο γεγονὸς
τοῦ προκάλεσε ἀπορία καὶ ἐρχόμενος στὴν κωμόπολη τὸ ἀνακοίνωσε στοὺς κατοίκους.
Ὅλοι μαζὶ ἀνέβηκαν στὴν κορυφὴ καὶ ἔκπληκτοι εἶδαν νὰ βρίσκεται πάνω στὰ κλαδιὰ
ἑνὸς κυπαρισσιοῦ ἡ ἱερὰ Εἰκόνα, ἔχοντας μπροστά της αἰωρούμενη μία ἀναμμένη
κανδήλα. Τὴν κατέβασαν ἀπὸ τὰ κλαδιά, τὴν ἀσπάστηκαν μὲ δέος καὶ ἀνύμνησαν τὴ
Θεομήτορα γιὰ τὴ θαυμαστὴ εὐδοκία της.
Στὴν Κύπρο ἐν τῷ μεταξὺ οἱ
Μοναχοὶ ποὺ τὴν εἶχαν στὴ Μονή τους εἶχαν θορυβηθεῖ καὶ ἐρευνοῦσαν γιὰ νὰ τὴν ἀνακαλύψουν
καὶ νὰ τὴν ἐπαναφέρουν στὴ θέση της. Ὅταν πληροφορήθηκαν ὅτι κάποια Εἰκόνα
βρέθηκε στὴ Ρόδο ταξίδευσαν μέχρι ἐκεῖ καὶ χάρηκαν ἀναγνωρίζοντάς την. Ἀναχώρησαν
παίρνοντάς την μαζί τους, ἀλλ᾿ αὐτὴ καὶ πάλι ἐπέστρεψε μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, γεγονὸς
ποὺ ἐπαναλήφθηκε ἀκόμη μία φορά. Τότε βεβαιώθηκαν ὅτι ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος εἶχε ἐπιλέξει
γιὰ σκήνωμα τῆς χάριτός της τὴν κορυφὴ τοῦ ὄρους καὶ οἰκοδόμησαν στὸν τόπο ἐκεῖνο
μικρὸ ναό, μέσα στὸν ὁποῖο τοποθέτησαν τὴν ἱερὰ Εἰκόνα ὡς βασίλισσα πάνω σὲ ἅγιο
θρόνο.
Ἡ χάρις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου
ἀνέδειξε τὴ θαυμαστή της Εἰκόνα πηγὴ ἰαμάτων καὶ τὸν Ναό της ἰατρεῖο ἄμισθο
νοσημάτων, νέα Προβατικὴ κολυμβρήθρα, τιμιότερη ἐκείνης ποὺ μνημονεύει τὸ ἱερὸ
Εὐαγγέλιο. Γιατὶ εἶναι ἀναρίθμητα τὰ θαύματα ποὺ ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος ἐνεργεῖ σὲ
ὅλους, ὅσοι μὲ πίστη καταφεύγουν στὸν Ναό της καὶ προσκυνοῦν τὴν Εἰκόνα της, ἰδιαιτέρως
δὲ στὶς ἄτεκνες γυναῖκες ποὺ ἐπικαλοῦνται τὸ ἅγιο ὄνομά της μὲ τὸ αἴτημα νὰ
τεκνοποιήσουν.
Σύναξις Υπεραγίας Θεοτόκου «ΤΣΑΜΠΙΚΑΣ»
Ὅταν ἡ τιμία Εἰκόνα τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τῆς ἐπονομαζομένης
«Τσαμπίκας», ἔφθασε μὲ
παράδοξο τρόπο στὴ
Ρόδο, οἱ εὐσεβεῖς ἔκτισαν πάνω στὴν κορυφὴ τοῦ ὄρους τῆς εὑρέσεώς της
μικρὸ Ναὸ καὶ
γύρω ἀπ᾿ αὐτὸν κελλιά, στὰ ὁποῖα ἐγκαταστάθηκαν Μοναχοί. Ἐπειδὴ ὅμως ἡ ἀνάβαση ἦταν
κοπιώδης καὶ οἱ ἀσθενεῖς δὲν μποροῦσαν νὰ φτάσουν μέχρις ἐκεῖ, ὁ Ἡγούμενος Ἱερομόναχος
Γεράσιμος (Χατζῆ-Γεράσιμος) οἰκοδόμησε νέο περικαλλῆ Ναὸ καὶ συνέστησε Μονὴ σὲ ἀπόσταση
τριῶν χιλιομέτρων ἀπὸ τὴν κωμόπολη τοῦ Ἀρχαγγέλου, στοὺς πρόποδες τοῦ ὑψώματος
πού βρισκόταν ἀπέναντι ἀπὸ τὴν πρώτη Μονή. Ὁ Ναὸς ἐγκαινιάστηκε τὴν Τρίτη τῆς
Διακαινησίμου τοῦ ἔτους 1760 ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Ρόδου Καλλίνικο τὸν Βερροιαῖο
(1758-1792) καὶ σ᾿ αὐτὸν φυλάσσεται σήμερα ἡ θαυματουργὸς Εἰκόνα τῆς
Θεομήτορος.
Ἡ Σύναξις τῆς Υπεραγίας
Θεοτόκου τῆς «ΤΣΑΜΠΙΚΑΣ» ἑορτάζεται τήν Τρίτη τῆς Διακαινησίμου.
ΠΗΓΗ: http://www.imr.gr/
Φωτογραφίες Ρουβήμ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου