Αριστοφάνης (446 – 386 π.Χ.): Φάνες, Κάμειρος, Λίνδος, Ρόδος

Γράφει ο Απόστολος Κυριατσούλης (*) 

Αριστοφάνης (446 – 386 π.Χ.): Φάνες, Κάμειρος, Λίνδος, Ρόδος 

Στην ανάρτηση μου, στις αρχές Μαΐου, 2018, για την επιγραφή των Φανών (Επιτέλους ….) ανάφερα μεταξύ άλλων: σύμφωνα με τα στοιχεία, τη θεωρία και τις απόψεις του χωριανού μας, καθηγητή, κ. Παναγιώτη Α. Χαμουζά, φιλολόγου, οι Φάνες πρέπει να είναι πολύ πιο αρχαίο χωριό από το 100 π.Χ. Σήμερα θα σας αναφέρω ένα μέρος αυτής της έρευνας του κ. Χαμουζά, από το βιβλίο: Ρόδος 2400, διεθνές συνέδριο 1993. 

Πριν από, αυτό ορισμένες παρατηρήσεις για τον Αριστοφάνη. Ένα μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας, αναφέρει ότι ο Αριστοφάνης (446-386 π.Χ.) ήταν Αθηναίος, ορισμένοι αρθρογράφοι γράφουν ότι ίσως καταγόταν από την Αίγινα, και άλλοι αναφέρουν ότι ήταν Ρόδιος (Theodorus Berg, Lipsiae, 1847). Ο δε δημαγωγός Κλέων ονόμαζε τον Αριστοφάνη πάντα «ξένο», δηλαδή όχι Αθηναίο. Όλες οι πηγές όμως αναφέρουν: «Διαθέτουμε ελάχιστες, ανεξάρτητες πληροφορίες για τη ζωή του και, συχνά, στοιχεία για τη βιογραφία του, αντλούνται από τις ίδιες τις κωμωδίες του, και πρέπει γι' αυτό να αντιμετωπίζονται με μεγάλη επιφυλακτικότητα». 

Ο κ. Χαμουζάς στο άρθρο τού παραπάνω βιβλίου σχολιάζει μια επιγραφή της Καμείρου και γράφει: «… και συνειρμικά συνδυάσαμε το γεγονός με την αναφορά μοναδικά στον Αριστοφάνη του χωριού Φάναι στο έργον του «Όρνιθες», στιχ. 1694. Ο σχολιαστής του σχετικά γράφει: «Φάναι πλαστόν χωρίον κωμικού ποιητού». Όμως δεν ήταν πλάσμα φαντασίας του Αριστοφάνη, αλλά και υπαρκτό χωριό της Ρόδου με, κατά τη γνώμη μας, προελληνική ρίζα, που ανήκει στα pluralia tantum κατά τα: Θήβαι, Αθήναι, Κλεωναί κλπ. Για το χωριό Φάνες ο ποιητής λέει: Υπάρχει στο χωριό Φάνες κοντά στη πηγή Κλεψύδρα (ο Φεγγίτης των Φανών;) ένα γένος που σπέρνει, θερίζει, τρυγά και συκολογεί, ότι δηλαδή αποτελεί σήμερα την ταυτότητα του χωριού αυτού. 

Αναζητήσαμε (συνεχίζει ο κ. Χαμουζάς) και άλλους οικισμούς της αρχαίας Ρόδου. «Στο τοπωνυμικό της Ρόδου» τού αείμνηστου Χρ. Ι. Παπαχριστοδούλου, συναντάμε το όνομα Αρταμίτης, που είναι τοποθεσία στους πρόποδες του Αταβύρου, και ταυτίζεται με το όνομα «Αρταμίτιον» που αναφέρεται πάλι, κατά το λεξικό των Lildde και Scott, μόνο στον Αριστοφάνη – Λυσιστράτη στίχ. 1251. Επίσης η λέξη «Νάνοι» (είναι στη Σάλακο) αναφέρεται μοναδικά πάλι στον Αριστοφάνη στο έργο του «Ειρήνη» στίχ. 790 και ξανά στα Αριστοφάνους Fragmenta ΟΛΚΑΔΕΣ 427. Ακόμα στα ίδια αποσπάσματα υπάρχουν οι λέξεις «ροδιακή χυτρίς» και το όνομα μιας Ροδίτισσας καλλονής.

 

Και ο κ. Χαμουζάς συνεχίζει: …η έρευνα μας οδήγησε στη έκπληξη, ότι δηλαδή κατά μαρτυρία τού Σουΐδα, λεξικογράφου του 10ου μ. Χ. αιώνα, ο Αριστοφάνης ήταν από την Ρόδο. Η ίδια πληροφορία διαπιστώνεται στο έργο του Τάκη Νατσούλη «Αρχαίο ελληνικό πνεύμα», σελ. 107. Στη συνέχεια ο κ. Χαμουζάς περιγράφει τη σύγκρουση τού Αριστοφάνη με τον Κλέωνα, που ονόμαζε τον ποιητή «ξένο». Ο κ. Χαμουζάς τελειώνει το άρθρο του με την ευχή και την ελπίδα, ότι κάποτε σε ανασκαφές στην Κάμειρο ή στη Λίνδο, ίσως βρεθεί μια λίθινη πλάκα, που να αποδεικνύει, ότι ο Αριστοφάνης ήταν Ρόδιος, από την Κάμειρο ή τη Λίνδο! 

Αυτό ακόμη δεν έγινε, όμως για μας, τους Φανενούς, αλλά και τους Σαλακενούς γείτονες μας, εκπληρώθηκε κάτι πολύ πιο μεγάλο! Πριν, από μερικά χρόνια σε μια ανασκαφή σε οικόπεδο στη Ρόδο, βρέθηκε μια πλάκα με μια επιγραφή, που αναφέρει τις Φάνες δύο φορές και τη Σάλακο μια φορά! Η επιστημονική μελέτη και δημοσίευση της επιγραφής, στις αρχές του 2018 αποδεικνύουν, ότι οι Φάνες και η Σάλακος είναι δύο αρχαία χωριά, γνωστά με αυτά τα ονόματα. τουλάχιστον πριν, από το 100 π.Χ. 

ΣΥΓΚΡΙΣΗ: 

Δεν ξέρουμε την ακριβή ημερομηνία της γέννησης και του θανάτου του Αριστοφάνη. Οι πηγές συγκλίνουν: 446 γέννηση και 386 θάνατος. Δεν ξέρει κανείς σήμερα που γεννήθηκε και μεγάλωσε, στην Αθήνα, στην Αίγινα, στη Ρόδο, στη Λίνδο ή στη Κάμειρο; 

Ξέρουμε όμως, ότι ο Αριστοφάνης περιγράφει στα ποιήματα, στα έργα του τις Φάνες, τον Φεγγίτη των Φανών (Κλεψύδρα), τις ασχολίες και τα προϊόντα των κατοίκων των Φανών (πατροπαράδοτα), τους Νάνους (στη Σάλακο) και τον Αρταμίτη. Από όπου και να κατάγεται ο Αριστοφάνης, αυτά που περιγράφει στα έργα του, χωριά (κτοίνες) και περιοχές του κράτους της Καμείρου, πρέπει να τα είδε από κοντά. 

Αλλά και μόνο η περιγραφή των ανωτέρων στα έργα τού Αριστοφάνη αποδεικνύει πανηγυρικά, ότι οι Φάνες είναι ένα αρχαίο χωριό, παλαιότερο του 400 π.Χ.!!! 

Εγώ προσωπικά αλλά και όλοι οι συγχωριανοί μου ευχαριστούμε πολύ τον συγχωριανό μας κ. Παναγιώτη Α. Χαμουζά, που σε ανύποπτο χρόνο (1993) δημοσίευσε τη παραπάνω έρευνα του, που έδειχνε ότι οι Φάνες ήταν ένα αρχαίο χωριό. Η επιγραφή «των Φανών» που βρέθηκε περίπου 12 χρόνια μετά, σε οικόπεδο της Ρόδου, τον δικαίωσε σε πολύ μεγάλο βαθμό! 

(*) Ο Απόστολος Π. Κυριατσούλης είναι συνταξιούχος,. 

Τα τελευταία 46 χρόνια ζει στη Γερμανία και ασχολείται με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, από το 1992 πολύ πιο συστηματικά. 

Είναι ιδρυτικό μέλος του Συλλόγου για την Μελέτη και Διάδοση της Ελληνικής Ιστορίας το 1994 και Πρόεδρος του.