Τα Μεσαιωνικά Τείχη της Ρόδου!!

Τα Μεσαιωνικά Τείχη της Ρόδου!!

«ΡΟΔΟΣ: Η πελαγίσια κόρη της Αφροδίτης

και του Ηλιου γυναίκα»

 

Δυστυχώς πολλοί από εμάς δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι ζούμε σε μια από τις ομορφότερες πόλεις στον κόσμο. 

Αρκεί να θυμηθούμε ότι η Ρόδος  έκανε τον Στράβωνα, τον μεγαλύτερο γεωγράφο της αρχαιότητας, να γράψει πως:

«Η πόλη των Ροδίων τόσο πολύ υπερέχει από τις άλλες για τα λιμάνια της, τους δρόμους και τα άλλα κτίσματα, ώστε δε μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει άλλη σαν αυτή, και φυσικά, ούτε καλύτερη...»!

    Παρ όλα αυτά αρκετοί αγνοούμε πολλές από τις ομορφιές του τόπου μας και βασικά πράγματα από την ιστορία του. Η εκπομπή μας, ξεκίνησε τη σταδιοδρομία της το 1991 με βασικό σλόγκαν πως απευθύνεται στον απαιτητικό και σκεπτόμενο τηλεθεατή. Σεβόμενοι την ιστορία μας και το φιλομαθέστατο κοινό μας κάναμε στο παρελθόν πολλούς περιπάτους στο νησί μας για να δείξουμε από τηλοψίας την ιστορία και τις ομορφιές του τόπου μας. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας θα συνεχίσουμε σήμερα περιδιαβαίνοντας τα μεσαιωνικά τείχη. Επιπλέον, θα επιχειρήσουμε μια βόλτα στα στενά σοκάκια της Παλιάς Πόλης, που έχει έκταση 800 τ. χλμ. Είναι φυσικό να μη επαρκεί μόνο μια εκπομπή. Απαιτούνται πολλές διαδρομές και τηλεοπτικές εκπομπές για την Παλιά Πόλη  που διαθέτει εκατοντάδες μνημεία. Τέλος θα επισκεφθούμε ένα τμήμα του Παλατιού των Ιπποτών κι ελπίζουμε ότι σήμερα θα σας αποκαλύψουμε πληροφορίες και θα προβάλλουμε εικόνες, αρκετές από τις οποίες ελάχιστοι συμπολίτες μας γνωρίζουν.

Μείνετε λοιπόν εκεί, συντονισμένοι στο Κανάλι «4» και θυμηθείτε ότι η Παλιά Πόλη είναι μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ελπίζουμε η συνέχεια να αποζημιώσει την υπομονή των φίλων που  μας παρακολουθούν.

Ξεκινάμε την περιήγηση μας επισκεπτόμενοι κάποιες εκκλησίες που πλημμυρίζουν από βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Ορθά οι επιστήμονες τις έχουν χαρακτηρίσει ως ατμοσφαιρικά μουσεία, καθώς κρύβουν πολυάριθμους και ανεκτίμητους θησαυρούς. Μία από αυτές είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, του 14ου αι., που βρίσκεται στην οδό Απολλωνίων.  Παλιότερα ίσως να ήταν εκκλησία του Αγ.Μάρκου, αλλά στα χρόνια των Ιπποτών ήταν ναός του Αγ. Γεωργίου κι έτσι τον γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Αργότερα είναι μεδρεσές- στα αραβικά σημαίνει θεολογική σχολή. Εδώ κατά τα ιπποτικά χρόνια  ερχόταν νεαροί μουσουλμάνοι, δάσκαλοι και σπουδαστές που επρόκειτο να υπηρετήσουν τη θρησκεία τους σαν ιμάμηδες, μουφτήδες κ.λ.π. 

Ο χώρος τουλάχιστον από την ίδρυση της Ρόδου κατοικείται ως κτίριο θρησκευτικού χαρακτήρα. Εχουμε τζαμί και θεολογική σχολή. Λέγεται και Κουρμαλί γιατί είχε πολλές φοινικιές.  Στο προαύλιο της εκκλησίας βλέπουμε δάπεδο  που είναι ο νάρθηκας μιας σπάνιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου αι. Το μαρμαροθέτημα, μέρος του οποίου σώζεται,  θεωρείται από πλευράς αξιολογήσεως το καλύτερο υλικό της εποχής. Θυμίζουμε ότι τα πολυτελή μνημεία της Αγ.Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη και των φημισμένων Ιερών Μονών του Αγ. Ορους είναι από μάρμαρο, όμοιο με αυτό που βλέπουμε στην αυλή του Αγ.Γεωργίου. Οι ιστορικοί μας πληροφορούν ότι κοβόταν με πριόνι το οποίο το κινούσαν δυο εργάτες. Για να κόψουν μόνο 2-3 εκατοστά μαρμάρου δούλευαν από την αυγή μέχρι τη δύση!   Ο ναός είναι κτισμένος στα λείψανα αρχαίου δημοσίας χρήσεως κτιρίου, ιερού, πιθανώς του Ποσειδώνα.  

Εχουμε μπροστά μας ένα ελληνιστικό, ρωμαϊκό ιερό, προχριστιανικό, μια παλαιοχριστιανική βασιλική και στη θέση χτίζεται, πριν το ναό του Αγ. Γεωργίου ένας άλλος πρωτοβυζαντινός, που φαίνονται τα λείψανά του. Σημειωτέον ότι σε όλη τη Δωδεκάνησο έχουμε μόνο τρεις ναούς χτισμένους σ αυτό τον τύπο και σ όλη την Ελλάδα λιγότερους από δέκα. Τετράκογχοι ναοί στο νησί μας είναι ο Αγ.Νικόλαος στο Φουντουκλή και η Παναγία της Σαλάκου- ίσως κατασκευές του ίδιου αρχιτέκτονα όλοι.  Επισκεπτόμενοι το εσωτερικό του Αγ. Γεωργίου διαπιστώνουμε ότι είναι ναός πολυτελείας όμορφα διαμορφωμένος. Με τετράγωνο πυρήνα, αρκοσόλεια σε κάθε πλευρά, 4 ημικυκλικές κόγχες, ημικυκλικές εσωτερικά και τρίπλευρες εξωτερικά. Ο τρούλος κάθεται πάνω σ ένα τούμπανο, εσωτερικά κυλινδρικό και εξωτερικά πολυγωνικό, ανοίγονται κατά διαστήματα αψιδώματα, παράθυρα υπάρχουν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα για το σωστό φωτισμό και αερισμό του ναού, ενώ υπάρχουν και ψευδοκουφώματα με καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Το ιερό βήμα είναι υπερυψωμένο και το δάπεδο πολυτελείας. Στους τοίχους υπάρχουν τρύπες, που παίζουν το ρόλο ακουστικών ηχείων. Εχουν βάθος 60 εκατ. και είναι όμοια με αυτά που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι για την καλύτερη ακουστική των θεάτρων.  

Ο Αγ. Γεώργιος διαφέρει από τους άλλους ναούς της Παλιάς Πόλης γι αυτό και οι έρευνες συνεχίζονται από την 4η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Δεξιά από την είσοδο ο επισκέπτης παρατηρεί στις συνεχιζόμενες εργασίες ένα αρκοσόλειο με τον τάφο του κτήτορα του ναού, που πιθανολογείται ότι ήταν κάποιος πλούσιος ροδίτης- σύμφωνα με πληροφορίες που μας έδωσε ο βυζαντινολόγος κ. Ιωάννης Βολανάκης.

Σε πολύ κοντινή απόσταση από τον Αγ.Γεώργιο βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Μάρκου. Ανήκει τον αρχιτεκτονικό τύπο που διαδίδεται τον 14ο αι. και είναι γνωστός ως ελεύθερος σταυρός με τρουλοκαμάρα. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ο ναός λειτουργούσε ως παρεκκλήσι και διαθέτει τρία μιχράμπ στο εσωτερικό και ένα στο εξωτερικό, που δείχνουν πάντα την κατεύθυνση προς τη Μέκκα.  Την ίδια περίοδο χτίσθηκε το δυτικό τείχος με αποτέλεσμα το δυτικό  σκέλος του ναού να μικρύνει κατά 6 μέτρα. Η ανασκαφή στη δυτική πλευρά, εσωτερικά και εξωτερικά, έφερε στο φως πλήθος τάφων, καθώς και τμήμα παλαιοχριστια- νικού δαπέδου. Το ανατολικό, δυτικό και βόρειο σκέλος του ναού διατηρούν ίχνη τοιχογράφισης. Μετά την πρώτη πολιορκία του 1480 από τους Τούρκους στον Αγ. Μάρκο ιππότες και λαός έκαναν δοξολογία για να ευχαριστήσουν την Παναγία της Φιλερήμου, η εικόνα της οποίας είχε μεταφερθεί στο ναό για ασφάλεια.

Ξεκινώντας από το αρχαιολογικό μουσείο, πριν φθάσουμε στη Σωκράτους, στρίβουμε δεξιά στην οδό Αγησάνδρου. Οι ευρισκόμενες σε εξέλιξη ανασκαφές μας επιφυλάσσουν μια  σπουδαία έκπληξη. Θυμίζουμε ότι εδώ πριν υπήρχε ένα περιβόλι με υπέροχα δένδρα, με φρούτα κι ένα χωράφι φυτεμμένο με κουκιά, σπανάκι, μαρούλια κι άλλα ζαρζαβατικά. Σήμερα που ο χώρος ερευνήθηκε αποδείχθηκε ότι τα τείχη είναι βυζαντινά. Πρόκειται για ανακάλυψη που βλέπει για πρώτη φορά τη δημοσιότητα.  Μέχρι τώρα τα τείχη αυτά και το προπέτασμα όλοι οι επιστήμονες τα θεωρούσαν ιπποτικά κι υπεστήριζαν πως από εδώ άρχιζε το Κολλάκιο. Τα ευρήματα ανήκουν στον 7ο μ.Χ. αι. και η αρχαιολογική σκαπάνη ανακάλυψε ότι υπήρχε βυζαντινός οικισμός, ο οποίος ακόμα δεν έχει ερευνηθεί. 

Ενα άλλο στοιχείο που ενισχύει την άποψη ότι τα τείχη δεν είναι ιπποτικά αλλά βυζαντινά, είναι οι πορόπλινθοι από τους οποίους είναι φτιαγμένο το ελληνιστικό τείχος. Στο ίδιο οικόπεδο ανακαλύφθηκε μία εκκλησία παλαιοχριστιανική σταυροειδής με βαπτιστήριο μαρμάρινο.  Εντυπωσιακές είναι και οι τοιχογραφίες μεσαιωνικής εκκλησίας σε τρία στρώματα.  Η εκκλησία χρονολογείται από τον 12ο η 13ο αι., δηλαδή πριν την έλευση των Ιπποτών στη Ρόδο. Πρόκειται για μνημειώδες κτίριο, το οποίο είναι κτισμένο επάνω στο τείχος. Επιπλέον στον ίδιο χώρο βρέθηκε μια επιγραφή που αναφέρει το όνομα «Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος». Πιθανόν πρόκειται για φημισμένο νομομαθή της Κωνσταντινούπολης. Σημειωτέον ότι οι ανακοινώσεις αυτές βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας και τα στοιχεία που προκύπτουν είναι σπουδαία με την έννοια ότι αλλάζουν την άποψη που είχαμε για την πολεοδομική εξέλιξη της περιοχής μας.  Ανάλογα έργα ανασκαφών γίνονται κι αλλού στην  Παλιά Πόλη.  

Ηδη συνεχίζουν να βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες της 4ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στις οδούς Λάχητος, Θεοφιλίσκου και αλλού. Πρόκειται για έργα αποκατάστασης και διαμόρφωσης βυζαντινών οχυρώσεων και μνημείων του Κολλακιού της μεσαιωνικής πόλης. Διευκρινίζουμε ότι Κολλακιό ονομάζεται η περιτοιχισμένη συνοικία, σ αυτήν που διέμεναν οι Ιππότες και τα άλλα μέλη του Τάγματος. Οι Γερμανοί έχουν μια φράση που αναφέρεται στο κοίταγμα. Λένε «η προοπτική του πουλιού». Επί το ελληνικότερον εννοούν το κοίταγμα αφ υψηλού. Αν λοιπόν θέλετε να δείτε την πόλη μας με τα μάτια ενός πουλιού δεν έχετε  παρά να επιχειρήσετε τον περίδρομο των μεσαιωνικών τειχών. Έχουμε μπροστά μας σαν σε τεράστια  πιατέλα όλη την Παλιά Πόλη. Οι ομορφιές της ανυπέρβλητες. Και το μάτι αχόρταγο φθάνει μέχρι τα απέναντι μικρασιατικά παράλια, όπου  ορθώνονται  δυο βουνά ο Ταύρος κι  ο Αντίταυρος, χιονισμένα αυτή την εποχή.

Η Ρόδος, το σημαντικότερο τουριστικό νησί της Ελλάδας συνεχίζει και στις μέρες μας να είναι  σταυροδρόμι των λαών.  Τώρα έρχονται για να χαρούν τις ομορφιές και τις ιστορικές μνήμες που περιρρέουν στην ατμόσφαιρα και αναδύονται από το έδαφος της. Η εκπομπή μας, παρ ότι η τηλεόραση δεν προσφέρεται για ιστορικές πληροφορίες, θα επιχειρήσει κι άλλους περιπάτους σε άγνωστες, κυρίως, γωνιές του νησιού μας. Με τη βοήθεια των καλών μας φίλων έχουμε στόχο να προβάλλουμε με τις φτωχές μας δυνάμεις «την πελαγίσια κόρη της Αφροδίτης και του Ηλιου γυναίκα», όπως αποκαλεί τη Ρόδο ο Πίνδαρος.