Διαγόρας: Ο ανίκητος Ρόδιος Πυγμάχος του κόσμου!!

ΑΡΧΑΙΟΙ  ΡΟΔΙΟΙ ΑΘΛΗΤΕΣ

«ΚΑΤΘΑΝΕ ΔΙΑΓΟΡΑ, ΚΑΤΘΑΝΕ ΔΙΑΓΟΡΑ, ΟΥΚ ΕΣ ΟΛΥΜΠΟΝ ΑΝΑΒΗΣΗ…»,

που σημαίνει στα σημερινά ελληνικά λόγια:

«Είναι ώρα και στιγμή να πεθάνεις θείε και ωραίε Διαγόρα, μη θέλεις να γίνεις και θεός…».

Διαγόρας: Ο ανίκητος Πυγμάχος του κόσμου

Το Επίκαιρο αυτό αφιέρωμα στον Μεγαλύτερο Πυγμάχο του κόσμου, είναι ένα αφιέρωμα και τάμα όλων των Ροδίων. Ήταν καλοκαίρι του 448 π.Χ., στην Ολυμπία και ο μήνας ήταν ο Απολλώνιος, μέρες ιερές και ώρες θείες των Ολυμπιακών αγώνων, στην Ιερά Άλτι της Ήλιδος.
Την ίδια αυτή ημέρα και χρονιά, οι δυο γιοί του Ημίθεου Διαγόρα, Ακουσίλαος και Δαμά-γητος, έχουν νικήσει στην Πυγμή, δηλαδή στην Πυγμαχία και στο Παγκράτιο αντίστοιχα. Και οι σωστοί και καλοκάμωτοι γιοί του Ρόδιου Διαγόρα, στεφανωμένοι και οι ίδιοι, παίρνουν στους στιβαρούς ώμους τους τον γέροντα Διαγόρα, τον ανίκητο αθλητή και περιοδονίκη που δεν νικήθηκε ποτέ.

Ο λαός μέσα στο Στάδιο της Ολυμπίας ραίνει με άνθη τα δυο αγνά παλικάρια που περιφέρουν στους ώμους τους τον υπέργηρο, ένδοξο και αθάνατο Διαγόρα από τον Ιαλυσό της Ρόδου. Και τότε, μέσα από το πλήθος των 36.000 φιλάθλων, πετάγεται ένας Σπαρτιάτης και φωνάζει στον σοφό και ασπρομάλλη Διαγόρα:

«ΚΑΤΘΑΝΕ ΔΙΑΓΟΡΑ, ΚΑΤΘΑΝΕ ΔΙΑΓΟΡΑ, ΟΥΚ ΕΣ ΟΛΥΜΠΟΝ ΑΝΑΒΗΣΗ…», που σημαίνει στα σημερινά ελληνικά λόγια: «Είναι ώρα και στιγμή να πεθάνεις θείε και ωραίε Διαγόρα, μη θέλεις να γίνεις και θεός…».

Και εκεί, μέσα στο στάδιο, αινούμενος και διαδούμενος, δακρυρροών και πανευτυχής, ξεψύχησε στα χέρια των παιδιών του, ο Ημίθεος Διαγόρας.

Ήταν η 83^η Ολυμπιάδα, έτος 448 π.Χ. όταν άφησε τη θεία πνοή του ο μεγαλύτερος αθλητής – πυγμάχος όλων των εποχών του κόσμου. Δεν νικήθηκε ποτέ. Ήταν γεννημένος στον Ιαλυσό της Ρόδου – τότε δεν είχε ιδρυθεί ακόμη η πόλη της Ρόδου – και ήταν ο πιο ωραίος, ο πιο δυνατός και ανίκητος Ολυμπιονίκης της Γης. Οι Έλληνες του 5^ου αιώνα δεν τον αποκαλούσαν αθλητή, αλλά περιοδονίκη, που σημαίνει: ανίκητος αθλητής και άτρωτος άνθρωπος. Είχε ύψος πάνω από 2,20 μέτρα, όπως αναφέρει ο Πίνδαρος: «Ότι τεσσάρων πήχεων και πέντε δακτύλων, ύψους ο Διαγόρας ο Ρόδιος…».

Ο μέγας ποιητής Πίνδαρος αφιέρωσε μεγάλο και αινετικό ποίημα στον θείο και ωραίο αθλητή Διαγόρα. Το ποίημα αυτό που λέγεται: «Έβδομος Ολυμπιόνικος», ήταν γραμμένο με χρυσά γράμματα στη μετώπη του Ναού της Λυνδίας Αθηνάς, στην Λίνδο.

Ο Διαγόρας δεν νικήθηκε ποτέ. Νικούσε συνεχώς σε όλες τις Ολυμπιάδες και οι Ρόδιοι πατέρες μας του έστησαν αγάλματα όχι μόνο στη γενέτειρα του, Ιαλυσό, αλλά και μέσα στην Ολυμπία. Νίκησε στην Ολυμπία, στα Νέμεα, στα Ίσθμια και Πύθια, πολλές φορές.

Ο Διαγόρας είχε και τρία παλικάρια και δύο κόρες. Τα παλικάρια του ήταν ο Δαμάγη-τος, Ακουσίλαος και Δωριέας και κόρες του πανέμορφες ήταν η Καλλιπάτειρα και η Φερενίκη.

Ο Διαγόρας αποκαλούνταν από όλους τους Έλληνες «ευθυμάχα» γιατί ποτέ δεν απόφευγε ούτε τον αντίπαλο, ούτε τα χτυπήματα του. Μια φορά μάλιστα νίκησε «ακονιτί», δηλαδή χωρίς να αγωνιστεί, αφού ο αντίπαλος του πυγμάχος, δεν τόλμησε να εμφανιστεί στο στάδιο.

Εφέτος αποτίουμε φόρο τιμής και αίνου στον ανίκητο Πυγμάχο της Ρόδου. Έχουν περάσει ακριβώς 2.448 χρόνια από τη θανή του Διαγόρα, που τον αθλητισμό και το ήθος, μέχρι το θρόνο του Δημιουργού τον έφερε.

Το άρθρο μας αυτό γράφτηκε ειδικά για τον Διαγόρα, αλλά και στους 32 μεγάλους Ροδίτες αθλητές που βρέθηκαν τα ονόματα και τα αγάλματα τους στην Ολυμπία και στους άλλους ελληνικούς αθλητικούς χώρους.

Μεγάλοι αθλητές και ωραίοι άνθρωποι γεννήθηκαν πολλοί στην Ελλάδα και στον κόσμο μας. Σαν τον Ημίθεο, Περιοδονίκη, Ευθυμάχα, Ρόδιο Διαγόρα: ΚΑΝΕΙΣ!!!

Στην αρχαία Ρόδο το να είσαι αθλητής σήμαινε κάτι περισσότερο από το να αθλείσαι και να νικάς. Ήταν κάτι θεϊκό, αφού οι αθλητές αθλούνταν στο όνομα των θεών και ήταν οι αγαπημένοι των πατρίδων τους. Ο αθλητής ήταν σκεύος ειρήνης, φιλίας, υγείας και πατριωτισμού, αλλά και δοχείο θεού, ένα ιερό δισκοπότηρο για να μεταλαμβάνουν οι άλλοι άνθρωποι το θείο νάμα και να κοινωνούν τα ιδεωδέστερα ελληνικά και παγκόσμια ιδανικά.
Ποτέ ο αρχαίος αθλητής, Ρόδιος ή άλλος Έλληνας, δεν καταδέχονταν να πάρει χρήματα για τη νίκη του. Αυτό ήταν όνειδος και ντροπή για τον ίδιο, την πατρίδα του, τη γενιά του και τους θεούς. Βέβαια σήμερα οι οραματισμοί των αθλητών δεν είναι και τόσο υψιπετείς, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα και πρόβλημα των ημερών μας. Οι Ροδίτες αθλητές υπακούν στους κανονισμούς των αθλητικών και ιδίως των Ολυμπιακών αγώνων, αφού αυτό ήταν κέλευσμα της Ελλανοδίκου Επιτροπής, αλλά και επιθυμία των θεών.

Ιδού ποιοί ήταν οι Κανονισμοί των Ολυμπιακών αγώνων, στους οποίους διέπρεψαν οι Ροδίτες αθλητές.

ΠΡΩΤΟ: Αποκλείονται από τους Ολυμπιακούς αγώνες, οι σκλάβοι και οι βάρβαροι.
ΔΕΥΤΕΡΟ: Αποκλείονται ακόμη φονιάδες, κακοποιοί, υπόδικοι και ανέντιμοι πολίτες.

ΤΡΙΤΟ: Όλοι οι αθλητές προ των αγώνων, όφειλαν να θυσιάσουν στα ιερά της Ολυμπίας και να δώσουν τον νόμιμο όρκο. Ο όρκος έλεγε πως ο αθλητής είναι ο αγαπημένος των θεών, αγωνίζεται τον αγώνα τον καλό και νικά μόνο με τη δύναμη και ποτέ με αντιαθλητικές ενέργειες και σκέψεις.

ΤΕΤΑΡΤΟ: Όποιος αθλητής φτάνει αργά στο στάδιο, διαγράφεται.

ΠΕΜΠΤΟ: Απαγορεύεται στς ανύπανδρες γυναίκες να παρευρίσκονται στον αγωνιστικό χώρο καθ’ όλη τη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων.

ΕΚΤΟ: Κατά τη διάρκεια των αγώνων οι προπονητές απομακρύνονται των αθλητικών χώρων.
ΕΒΔΟΜΟ: Απαγορεύετα στον αθλητή να σκοτώσει τον αντίπαλο.

ΟΓΔΟΟ: Απαγορεύεται στον αθλητή να χρησιμοποιεί αντιαθλητικά τεχνάσματα και πονηριές εναντίον του αντιπάλου του.

ΕΝΝΑΤΟ: Απαγορεύεται η δωροδοκία και ο εκφοβισμοί του αντιπάλου.

ΔΕΚΑΤΟ: Όποιος προσπα θήσει να δωροδοκίσει την Ελλανόδικο Επιτροπή, μαστιγώνετο δημοσίως.
ΕΝΔΕΚΑΤΟ: Απαγορεύετο να αμφισβητηθεί δημοσίως η ετυμηγορία της Ελλανοδίκου Επιτροπής, και

ΔΩΔΕΚΑΤΟ: Ενστάσεις γίνονται δεκτές για την ετυμηγορία της Επιτροπής, αλλά τα έξοδα βαρύνουν τον ενάγοντα.

Οι αρχαίοι αθλητές ποτέ δε διανοήθηκαν να παραβιάσουν τους Κανονισμούς αυτούς, γι αυτό είχαν πάντοτε την εύνοια των θεών, την εκτίμηση των Ελλήνων και το γέρας της πατρίδας τους. Είναι προνόμιο να είσαι αθλητής, ιδίως όταν είσαι ΡΟΔΙΟΣ.

3^η ημέρα Σκιροφοριώνος του μηνός λήγοντος, Ολυμπιάς έκτη και ενενηκοστή

11 Ιουλίου 396 π.Χ.

ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΗ

Μη νομίζετε ότι δεν χρειάζεται να ξέρει κανείς ιστορία για να ταξιδέψει στο χρόνο. Αν ήταν έτσι, οι ημερομηνίες που διαλέγει και βάζει στη χρονομηχανή του για να κάνει ταξίδια στο παρελθόν δεν έχουν κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον: είναι ασήμαντοι εξερευνητικοί περίπατοι στο χωροχρόνο. Αν, φερ’ ειπείν, ταξιδεύαμε στο 776 π.Χ., όταν συνέβη η πρώτη ιστορικώς μαρτυρούμενη Ολυμπιάδα, θα βλέπαμε τους αγώνες να διαρκούν μία μόνο ημέρα και να έχουν μοναδικό αγώνισμα το δρόμο σταδίου. Τότε ακόμη οι αθλητές δεν έτρεχαν γυμνοί αλλά με περιζώματα, που τα έβγαλαν λίγο αργότερα, και οι κανονισμοί δεν είχαν φτάσει στην τελική τους μορφή. Γι’ αυτό «βουτάμε» στα αρχαία μας κείμενα, στον παππού μας, το Φλάβιο Φιλόστρατο, που γεννήθηκε το 170 μ.Χ. και έγραψε το έργο «Γυμναστικός», στο Θουκυδίδη, στον ιστορικό Πολύβιο, στον περιηγητή Παυσανία και, πάνω από όλα, στα δίχτυα του Internet, ώστε να αναζητήσουμε και να βρούμε τις πιο αντιπροσωπευτικές μαρτυρίες και πηγές για το ταξίδι μας στο χρόνο. Κατά τη διαδρομή μας στην αρχαιοελληνική άβυσσο αναζητάμε μια αντιπροσωπευτική Ολυμπιάδα για να τη «ζήσουμε» από κοντά (εγγύθεν, όπως έκαναν οι αρχαίοι, και όχι μακρόθεν).

Η ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΓΙΟΡΤΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

Βρισκόμαστε στο 396 π.Χ. Είναι η εποχή της 96^ηςΟλυμπιάδας, τρία χρόνια μετά τη δίκη και την καταδίκη σε θάνατο του Σωκράτη (το 399 π.Χ.) και έντεκα χρόνια πριν από τη γέννηση του Αριστοτέλη (το 385 π.Χ.).

Είναι 11 Ιουλίου, λίγο πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων στην ιερή και απρόσβλητη χώρα της Ολυμπίας.

H επίσημη πομπή έχει ήδη ξεκινήσει από την Ήλιδα με επικεφαλής τους ελλανοδίκες και τους άλλους αξιωματούχους, που ακολούθησαν την Ιερά Οδό, το δρόμο εκείνο που ένωνε την Ήλιδα με το Ιερό της Ολυμπίας. Έκαναν θυσία και καθαρτήρια τελετή στην πηγή Πιέρα για να τους βοηθήσουν οι θεοί στο δύσκολο έργο τους. Όσοι πήραν μέρος στην πομπή διανυκτέρευσαν κοντά στους Λετρίνους, για να ξεκινήσουν το άλλο πρωί, ενώ ήταν χαράματα ακόμα, βαδίζοντας πανηγυρικά προς την κοιλάδα της Ολυμπίας.

Από τα πέρατα του ελληνικού κόσμου φτάνουν θεατές για να προσφέρουν θυσίες στους θεούς και στους ήρωες και να παρακολουθήσουν τους αγώνες της Ολυμπίας. Ξεκινούν από τις άκρες του γνωστού κόσμου, από τον Κιμμέριο Βόσπορο και την Κυρήνη, από τη Μεγάλη Ελλάδα και τις μικρασιατικές πόλεις, για να χαρούν το λαμπρότερο θέαμα της αρχαιότητας.

Οι πιο φτωχοί με τα πόδια, οι πλουσιότεροι έφιπποι ή με άμαξες, ποιητές, φιλόσοφοι, πολιτικοί, τύραννοι, αλλά και απλοί πολίτες και χωρικοί, όλοι συγκεντρώνονται στην κοιλάδα του Αλφειού.

Είναι η ευκαιρία της ζωής τους για να δουν από κοντά ένα θαύμα της ανθρώπινης δημιουργίας, το άγαλμα του Διός στην Ολυμπία. Είναι επίσης μια μοναδική ευκαιρία για ανάδειξη του έργου των ποιητών, για μετάδοση των φιλοσοφικών ιδεών, για τιμές στους στρατηγούς και τους πολιτικούς. Είναι τέλος ευκαιρία για επικοινωνία και ανταλλαγή ιδεών, κάτι που απλόχερα κάνουν οι Έλληνες σε αντίθεση με τους κρυψίνοες Αιγύπτιους. Ανάμεσα στις επιδείξεις που γίνονταν κατά καιρούς στην Ολυμπία ξεχώρισε εκείνη του Ηροδότου, ο οποίος πρώτος διάβασε την ιστορία του στον οπισθόδομο του ναού του Διός. Οι συγγραφείς της αρχαιότητας παραδίδουν ότι μεταξύ του ακροατηρίου του ήταν και ο νεαρός τότε Θουκυδίδης.

Όλοι έχουν το δικαίωμα να παρακολουθήσουν τους αγώνες. Όλοι, ακόμα και οι βάρβαροι και οι δούλοι. Όλοι, εκτός από τις παντρεμένες γυναίκες…

ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΩΝ ΔΡΩΜΕΝΩΝ ΟΙ ΠΑΝΤΡΕΜΕΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ… ΕΝΤΟΣ ΟΙ ΠΑΡΘΕΝΕΣ ΚΟΡΕΣ

«Αγεωμέτρητος μηδείς εισίτω». «Κανένας αγεωμέτρητος να μην εισέλθει» έλεγε η επιγραφή στην Ακαδημία του Πλάτωνα, σύμφωνα με το Γαληνό. «Ύπανδρος γυνή μηδεμία εισίτω» έλεγαν και οι ραβδούχοι φύλακες του ολύμπιου ιερού. Έτσι, απαγορεύουν ρητώς και διά ροπάλου ­ράβδου για την ακρίβεια­ στις γυναίκες να μπουν στο στάδιο και να παρακολουθήσουν τους αγώνες.

Η απαγόρευση όμως δεν ίσχυε για τις νέες κοπέλες, δημιουργώντας έτσι τις κατάλληλες προϋποθέσεις για το «νυμφοπάζαρον» της εποχής. Το δηλώνει άλλωστε με σαφήνεια ο Παυσανίας, όταν μιλά για τον αποκλεισμό των γυναικών «αλλ’ ουχί των παρθένων». Κατ’ αυτό τον τρόπο, οι αγνές κόρες της αρχαίας εποχής αναδεικνύονται οφθαλμολάγνοι πρώτης τάξεως, συμφώνως τω νόμω, στα ολύμπια αθλητικά δρώμενα.

…Η μόνη γυναίκα που παρακολουθεί τους αγώνες είναι η ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης, στην οποία δινόταν αυτό το τιμητικό αξίωμα από τους Ηλείους κάθε τέσσερα χρόνια. Έτσι, η Ρήγιλλα (ή Ρηγίλλη κατά την περιώνυμη οδό του Κολωνακίου), η γυναίκα του Ηρώδη του Αττικού (ναι ναι, και αυτός κατέληξε οδωνύμιο στην ίδια περιοχή), που ευεργέτησε την Ολυμπία με την κατασκευή του υδραγωγείου, εκλέχθηκε από τους Ηλείους ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης για να μπορέσει να μπει στο στάδιο και να παρακολουθήσει τους αγώνες.

Η μόνη που παραβίασε τον περί υπανδρεμένων γυναικών νόμο και δεν τιμωρήθηκε ήταν η Καλλιπάτειρα, που ήταν κόρη, αδελφή και μητέρα ολυμπιονικών. Η Καλλιπάτειρα, λοιπόν, μετά το θάνατο του άνδρα της, ανέλαβε την ιδιαίτερη φροντίδα της προετοιμασίας του γιου της και τον έφερε στην Ολυμπία για να αγωνιστεί. Μεταμφιέστηκε τέλεια σε άνδρα γυμναστή και μπήκε στο στάδιο. Όταν όμως ο γιος της Πεισίροδος νίκησε, η Καλλιπάτειρα, ακολουθώντας το μητρικό της ένστικτο, όρμησε στο στίβο πηδώντας το περίφραγμα που είχαν για τους γυμναστές και, χωρίς να το καταλάβει, της έπεσαν τα ρούχα. Έτσι, φανερώθηκε ότι ήταν γυναίκα. Οι ελλανοδίκες τιμώντας (και φοβούμενοι) τον πατέρα της, τα αδέλφια της και το γιο της, που είχαν όλοι νικήσει στους Ολυμπιακούς Αγώνες, την άφησαν ελεύθερη και ατιμώρητη. Το περιστατικό αυτό όμως στάθηκε αφορμή να θεσπιστεί ένας κανονισμός, σύμφωνα με τον οποίο και οι γυμναστές έπρεπε να είναι γυμνοί στους αγώνες…

ΓΥΜΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

Οι αθλητές σε όλα τα αγωνίσματα αγωνίζονται γυμνοί. Ο πρώτος αθλητής που αγωνίστηκε γυμνός, κατά τον Παυσανία, ήταν ο Όρσιππος από τα Μέγαρα, νικητής σταδιοδρόμος στη 15^η Ολυμπιάδα (720 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια του δρόμου, το ζώμα του Όρσιππου έπεσε καταγής, αλλά αυτός συνέχισε τον αγώνα και νίκησε. Βέβαια εκφράζεται η υποψία ότι το ζώμα δεν έπεσε μόνο του στο χώμα, αλλά βοήθησε και ο Όρσιππος για να τρέξει ελεύθερος. Μετά το επεισόδιο της κόρης του Διαγόρα Καλλιπάτειρας θεσπίστηκε να μπαίνουν και οι γυμναστές γυμνοί στο στάδιο κατά τη διάρκεια των αγώνων. Οι Ηλείοι επέβαλαν τη γύμνωση, γιατί ήθελαν και τους γυμναστές καλοκαμωμένους και δυνατούς, ζωντανά παραδείγματα για τους αθλητές τους, και ικανούς να αντέχουν στις μεγάλες ζέστες της Ολυμπίας.

…Στο μεταξύ, το πλήθος συνωστίζεται στην Άλτη, για να δει την επίσημη πομπή να μπαίνει. Την αποτελούν οι άρχοντες της Ήλιδας, οι ιερείς, οι ελλανοδίκες ντυμένοι με πορφύρα, οι κριτές, οι επίσημοι ξένοι, οι αθλητές, οι αρματοδρόμοι, οι γυμναστές και οι παίδες αθλητές, που τους συνοδεύουν οι πατέρες και τα αδέλφια τους.

Όλος ο τόπος είναι γεμάτος πολύβουο πλήθος. Αθλητές, γυμναστές, φιλόσοφοι, πολιτικοί, παλιοί ολυμπιονίκες, επίσημοι θεωροί και απλοί θεατές συζητούν κάτω από τα δένδρα όπου διανυκτέρευσαν, έξω από πρόχειρες ή πολυτελείς σκηνές. Ο τόπος όλος (γύρω από την Άλτη, το στάδιο και τον ιππόδρομο, αλλά και πιο μακριά, στους λόφους, στις πλαγιές, έως τις όχθες του Αλφειού) αντηχεί από φωνές, τραγούδια, πειράγματα και γέλια. Όλη η περιοχή της Ολυμπίας είναι ανάστατη, καθώς ξημερώνει η μεγάλη μέρα των αγώνων.

Γι’ αυτήν τη μέρα ξεκίνησαν τα πλήθη από τα πέρατα του κόσμου και υποβλήθηκαν στους απερίγραπτους κόπους και στις ταλαιπωρίες του δύσκολου και μακρινού ταξιδιού, εβδομάδες και μήνες στις στεριές και στις θάλασσες, ώσπου να φτάσουν στην ιερή Ολυμπία. Φανταστείτε πόσο καιρό πέρασαν οι Ρόδιοι στη θάλασσα, οι Μακεδόνες και οι φτωχοί Αθηναίοι στη στεριά για να φτάσουν στην ιερή πόλη. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους πέρασαν από εμπόλεμες ζώνες γεμάτες εχθρούς των πόλεών τους και παρά ταύτα κανείς δεν τους πείραξε. Πάνοπλοι στρατιώτες του εχθρού τούς συνόδεψαν από το ένα όριο της πόλης στο άλλο, γιατί τους προφύλασσαν η ιερή εκεχειρία και ο Ολύμπιος Δίας.

Οι τελετές αρχίζουν με την εγγραφή και τον επίσημο όρκο που θα δώσουν οι αθλητές στο Βουλευτήριο, μπροστά στο άγαλμα του Ορκίου Διός. Ο θεός, φοβερός και με απειλητικό βλέμμα, υψώνει τα δύο χέρια κρατώντας τους κεραυνούς. Πάνω στο βάθρο του αγάλματος υπάρχουν επιγραφές και ελεγεία για τους επίορκους και για όσους θα τολμήσουν να παρανομήσουν. Εκεί, μπροστά στο άγαλμα γίνεται η θυσία ενός κάπρου και οι αθλητές παίρνουν όρκο ότι γυμνάστηκαν τους τελευταίους δέκα μήνες σύμφωνα με τους κανονισμούς και ότι δεν θα διαπράξουν «κακούργημα», δηλαδή παράπτωμα κατά τη διεξαγωγή των αγώνων. Με τη λέξη «κακούργημα» χαρακτηρίζεται κάθε παράβαση των κανονισμών, καθώς και η επιδίωξη της νίκης με δόλο. Έπειτα ορκίζονται πάνω στα «τόμια», τα γεννητικά όργανα του κάπρου, οι αθλητές, οι πατέρες, οι αδελφοί και οι γυμναστές τους. Τελευταίοι ορκίζονται και οι κριτές που θα βοηθήσουν τους ελλανοδίκες στην κατάταξη των αθλητών κατά ηλικίες και στο διαχωρισμό των πώλων από τους ίππους. Ορκίζονται ότι θα κρίνουν δίκαια και ότι θα κρατήσουν την απόφασή τους μυστική…

ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΒΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΥΣΤΗΡΕΣ ΠΟΙΝΕΣ

Οι ποινές στην Ολυμπία ήταν τριών ειδών: χρηματικό πρόστιμο, αποκλεισμός από τους αγώνες και σωματικές ποινές. Από το χρηματικό ποσό που επιβαλλόταν ως πρόστιμο στους παραβάτες, ένα μέρος πήγαινε στο ταμείο του θεού, υπέρ του ιερού, και το άλλο υπέρ του αδικημένου ανταγωνιστή. Ας δούμε όμως τι έγινε με τους Σπαρτιάτες που κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας κατέλαβαν δύο μικρές πόλεις, το Λέπρεο και το Φύρκο.

Η ποινή γι’ αυτούς ήταν δύο μνες για κάθε παραβάτη στρατιώτη και, επειδή οι στρατιώτες της Σπάρτης ήταν 1.000, έπρεπε να πληρωθεί πρόστιμο 2.000 μνων. Οι Σπαρτιάτες δικαιολογούνται πως δεν γνώριζαν ότι οι σπονδές είχαν αρχίσει (η άγνοια νόμου όμως σχήματι, δήθεν άγνοια εν προκειμένω, απαγορεύεται). Οι Ηλείοι τους προτείνουν να τους επιστραφεί το Λέπρεο και αυτοί να παραιτηθούν από το δικό τους μερίδιο, ώστε να καταβληθεί μόνο το μερίδιο του θεού. Οι Σπαρτιάτες όμως δεν υποχωρούν και οι Ηλείοι τους αποκλείουν από τους αγώνες, με αποτέλεσμα οι πρώτοι να δεχτούν να εκκενώσουν το Λέπρεο και να πληρώσουν μόνο το μερίδιο του θεού.

Οι Σπαρτιάτες ήξεραν καλά ότι σε επικουρία και ενίσχυση των Ηλείων θα προσέτρεχε και το μαντείο των Δελφών, για να τους εξαναγκάσει να πληρώσουν το πρόστιμο. Θυμούνται καλά το πάθημα των αιώνιων αντιπάλων τους, των Αθηναίων, οι οποίοι, όταν φέρθηκαν υπεροπτικά και αρνήθηκαν να πληρώσουν απέχοντας από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το Μαντείο των Δελφών τους διαμήνυσε ότι χρησμό δεν θα πάρουν (ουδόλως, ουδαμώς και ουδέποτε), παρά μόνο εάν εκπληρώσουν το θέλημα του Ολυμπίου Διός.

…Στη συνέχεια γίνεται στο Βουλευτήριο η καταγραφή των παίδων, των ανδρών και αυτών που θα πάρουν μέρος στους ιππικούς αγώνες. Γίνονται οι δηλώσεις των αθλητών στα αγωνίσματα. Το απογευματάκι, έξω από το Βουλευτήριο, θα μπορεί ο καθένας να δει την ανακοίνωση ­το λεύκωμα­ με τα ονόματα των αθλητών που έχουν δηλωθεί και με τα αγωνίσματα που θα διεξαχθούν. Η αγωνία των αθλητών κορυφώνεται.

Την ίδια μέρα γίνονται και οι αγώνες σαλπιγκτών και κηρύκων. Οι νικητές προσφέρουν την υπηρεσία τους στην Ολυμπιάδα και θα χρεώνουν ακριβά τις υπηρεσίες τους άμα τη επιστροφή τους στις πόλεις τους. Οι αγώνες γίνονται μπροστά στο βωμό, κοντά στην είσοδο του σταδίου, με πρώτους τους σαλπιγκτές και έπειτα τους κήρυκες. Νικητές είναι εκείνοι που ο ήχος της σάλπιγγας και της φωνής τους φτάνει πιο μακριά. Αυτοί έχουν και την τιμή να εκφωνούν τα ονόματα των αθλητών και να σαλπίζουν κατά τη διάρκεια των αγώνων.

Και ενώ οι επίσημες τελετές της πρώτης ημέρας φτάνουν προς το τέλος τους, οι θεωρίες των διαφόρων πόλεων κάνουν θυσίες στους δικούς τους προστάτες θεούς για να τους παρακαλέσουν να δώσουν τις νίκες στις πόλεις τους. Πιο πολλές θυσίες προσφέρουν οι υπότροφοι, όχι μόνο γιατί είναι οι πιο πλούσιοι, αλλά και γιατί τα αγωνίσματα με ίππους είναι επικίνδυνα και η βοήθεια των θεών αναγκαία. Στην Ολυμπία υπάρχουν βωμοί για τον Ίππιο Ποσειδώνα, την Ίππια Ήρα, τον Ίππιο Άρη, την Ίππια Αθηνά, τους Διόσκουρους, την Αφροδίτη, τον Πάνα (για να σπείρει τον «πανικό» στους αντιπάλους), την Τύχη και τον Ταράξιππο. Αυτό τον τελευταίο δαίμονα όλοι τον τρέμουν, γιατί είναι μια φοβερή θεότητα του ιππόδρομου που συνηθίζει να ταράσσει τους ίππους, ιδίως στη «νύσσα», στη στροφή του στίβου όπου γίνονται και τα περισσότερα ατυχήματα.

Το πλήθος σκορπίζεται στην Άλτη για να επισκεφθεί και να θαυμάσει τους ναούς, τα ιερά και τους βωμούς, να περιεργαστεί τους θησαυρούς των πόλεων και τα καλλιτεχνήματα, να φέρει στη μνήμη του τα κατορθώματα παλαιών ολυμπιονικών θαυμάζοντας τα αγάλματά τους, να διαβάσει επιγραφές και ελεγεία, να συναντήσει γνωστούς (χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό Αθηναίου που συνάντησε το δανειστή του στην Ολυμπία και οι ραβδούχοι έκαναν γενναίες προσπάθειες για να τους χωρίσουν από τον καβγά) και να ακούσει συγγραφείς και ποιητές που απαγγέλλουν τα έργα τους.

Έως αργά τη νύχτα, γύρω από τις φωτιές που ανάβουν σε όλες τις σκηνές, για τη φοβερή υγρασία και τα έντομα, οι προσκυνητές συζητούν και διασκεδάζουν κάνοντας προβλέψεις για τους αγώνες που θα αρχίσουν το πρωί, ενώ οι αθλητές, κάτω από την αυστηρή παρακολούθηση των προπονητών τους, αναπαύονται τρώγοντας λίγα ξερά σύκα και ελιές.

Η ημέρα του καλού αγώνος

Με την ανατολή του ήλιου το στάδιο είναι κιόλας κατάμεστο. Κάτω, μπροστά στο χαμηλό διάζωμα που χωρίζει το στίβο από το ανάχωμα όπου κάθονται οι θεατές, πηγαινοέρχονται οι ραβδούχοι για να επιβάλλουν την τάξη. Από την ειδική είσοδο στη νοτιοανατολική πλευρά του σταδίου μπαίνουν οι ελλανοδίκες κρατώντας κλαδιά φοίνικα στα χέρια.

Οι ελλανοδίκες διασχίζουν το στίβο, ενώ το αμέτρητο πλήθος όρθιο τους επευφημεί, φτάνουν στο μέσο περίπου του σταδίου και κάθονται στις ειδικές γι’ αυτούς θέσεις. Απέναντί τους, πάνω σε μικρό βωμό, κάθεται η ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης.

Είναι η στιγμή που οι αθλητές παίρνουν και αυτοί τις καθορισμένες θέσεις τους. Έπειτα, ο προϊστάμενος των ελλανοδικών σηκώνεται, υψώνει το κλαδί του φοίνικα, ο σαλπιγκτής σαλπίζει και ο κήρυκας κηρύσσει την έναρξη των αγώνων.

Πρώτο αγώνισμα είναι ο δρόμος σταδίου. Μετά το τέλος του αγώνα δρόμου, ο νικητής χαρούμενος επιστρέφει στην άφεση, ενώ το πλήθος τον επευφημεί και του πετά λουλούδια και δάφνες. Την οχλοβοή και τις επευφημίες καταλαγιάζει η φωνή του κήρυκα που αναγγέλλει το όνομα του νικητή. Ενώ λοιπόν ο ελλανοδίκης του δίνει το φοίνικα, σπεύδουν οι συμπατριώτες του πλημμυρισμένοι από χαρά, τον σηκώνουν στα χέρια και τον περιφέρουν ανάμεσα στους θεατές.

Στο μεταξύ ο ήλιος είναι ήδη ψηλά. Η ζέστη ψήνει το χώμα και πυρώνει τα πάντα. Οι θεατές υποφέρουν, καθώς, σύμφωνα με τους κανονισμούς, παρακολουθούν τους αγώνες ασκεπείς. Ο ιδρώτας τρέχει ποτάμι από τα κορμιά των αθλητών, οι λαβές γίνονται δύσκολες, τα χτυπήματα γλιστρούν…

Η ζέστη φλογίζει όλο και πιο πολύ το στάδιο, όταν ο κήρυκας καλεί τους αθλητές της πάλης. Οι θεατές στριμώχνονται στις δύο πλευρές του σταδίου που είναι κοντά στο σκάμμα. Τρεις ελλανοδίκες εποπτεύουν και οι ραβδούχοι επιτηρούν με άγρυπνα μάτια τους αθλητές και τους θεατές. Καθώς αρχίζουν οι αγώνες, μέσα στο στάδιο δημιουργείται πανδαιμόνιο. Ακούγονται ανακατεμένες επευφημίες και παροτρύνσεις, ακόμα και γέλια και πειράγματα. Παλεύουν τα ζευγάρια, αποχωρούν οι ηττημένοι, ξαναγίνονται ζευγάρια και στο τέλος οι δύο καλύτεροι συμπλέκονται για την τελική νίκη…

ΕΠΙΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΟΥΣ

Επιφωνήματα και φράσεις επιδοκιμασίας:

«Ίθι, καλλίδρομε», εμπρός καλλίδρομε.

«Ίθι, μεγάλε», εμπρός μεγάλε.

«Τήνελλα, καλλίνικοι», έκφραση που έλεγαν στους νικητές κατά την επίδοση του έπαθλου.

«Ευ γε, νικητά», μπράβο νικηταρά.

«Ευοί, ωκύποδα», μπράβο γοργοπόδαρε.

«Ζήθι της πόλεώς μας, πρωταθλητά και ευεργέτα».

«Ζήτωσαν οι ήρωές μας».

«Τήνελλα, καλλίνικε», η λέξη «τήνελλα» σχηματίστηκε από τον ποιητή Αρχίλοχο προς απομίμηση του ήχου χορδής κιθάρας. Ο Αρχίλοχος χρησιμοποίησε τη λέξη αυτή στην αρχή ενός επινίκιου ύμνου του στον Ηρακλή που έλεγε: «Tήνελλα, ω Καλλίνικε, χαίρε…». Γι’ αυτόν το λόγο οι λέξεις «τήνελλα, καλλίνικε» καθιερώθηκαν ως επευφημία προς τους νικητές των αγώνων.

Επιφωνήματα και φράσεις αποδοκιμασίας:

«Ουαί, ουαί»

«παπαί, παπαί, απαπαπαπαί»

«Φευ νυκτιπαταιπλάγιε αθλητά», φύγε (εγκατάλειψε), αθλητή, που κατά τη διάρκεια της νύχτας περπατάς σε πλάγιες οδούς.

«ιώ, ιώ, ιώ».

«ιού, ιού».

«Άγαν βαρύς ο στίβος», πολύ δύσκολο το αγώνισμα, προτροπή για εγκατάλειψη.

…Αμέσως μετά αρχίζει το αγώνισμα της πυγμής, ενώ το πλήθος ακούραστο εγκωμιάζει τους νικητές, ειρωνεύεται τους άτυχους και πάσχει για τους δικούς του που απέτυχαν. Τα ίδια γίνονται και στη διεξαγωγή του παγκράτιου, ενός αγώνα στον οποίο οι αθλητές αγωνίζονται «πυξ λαξ», με μπουνιές και κλοτσιές.

Η Ολυμπιάδα φτάνει σιγά σιγά στο τέλος της με το αγώνισμα του οπλίτη δρόμου. Οι δρομείς αγωνίζονται γυμνοί, όπως άλλωστε και οι άλλοι αθλητές, αλλά φέροντες δόρυ, βαριά ασπίδα και κράνος επί της κεφαλής. Με την οπλιτοδρομία, το τελευταίο αγώνισμα της Ολυμπιάδας, λήγει ­συμβολικά βέβαια­ η εκεχειρία. Στην πραγματικότητα θα κρατήσει για κάποιο επιπλέον χρονικό διάστημα, αρκετό για να επιστρέψουν οι αθλητές και οι θεατές στις πατρίδες τους με ασφάλεια…

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

Με προσκύνημα στους θεούς είχε αρχίσει η Ολυμπιάδα, με θυσίες και ευχαριστίες στους θεούς τελειώνει. Οι νικητές-αθλητές με το κλαδί του φοίνικα στο χέρι συγκεντρώνονται στο ναό του Δία. Ο κήρυκας φωνάζει ένα ένα τα ονόματα των νικητών, κορυφώνοντας τη δόξα που νιώθουν οι αθλητές-ήρωες και οι ιδιαίτερες πατρίδες τους. Είναι η στιγμή κατά την οποία ο πρεσβύτερος των ελλανοδικών τους στεφανώνει. «Τήνελλα, καλλίνικε! Τήνελλα, καλλίνικε!» φωνάζει το πλήθος…

…Το μεσημέρι οι Ηλείοι παραθέτουν στο Πρυτανείο γεύμα στους νικητές όλων των αγωνισμάτων, ενώ το βράδυ στρώνονται μεγάλα τραπέζια από τις αντιπροσωπείες των πόλεων και από τους πλούσιους φιλάθλους που θέλουν να τιμήσουν τους νικητές.

Έως αργά το βράδυ η ήρεμη κοιλάδα της Ολυμπίας αντηχεί από τραγούδια και ξεφαντώματα, από ύμνους και παιάνες, από ευχές και συγχαρητήρια. Είναι η στιγμή που άλλοι θα κοιμηθούν κάτω από τις δάφνες και άλλοι κάτω από τις ιτιές: η κορυφαία στιγμή των Ολυμπιακών Αγώνων. Η ένδοξη επιστροφή στην πατρίδα και η αρχή της προετοιμασίας για τους επόμενους Ολυμπιακούς δεν είναι καθόλου μακριά. Η Ολυμπιάδα του 396 π.Χ. έχει μόλις λήξει…

Επίλογος

Σε αυτό το ταξίδι δεν θα μπορούσαμε παρά αδρομερώς να περιγράψουμε τους Ολυμπιακούς. Περισσότερες λεπτομέρειες για τα αθλήματα, τη διεξαγωγή των αγώνων, τους κανονισμούς, τη χρονολόγηση και φυσικά για τους ολυμπιονίκες της αρχαίας εποχής υπάρχουν στο CD που συνοδεύει το περιοδικό.

Τι ήταν όμως αυτό που έκανε τους ελληνικούς Ολυμπιακούς Αγώνες μοναδικούς στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού; Ήταν η θρησκευτική ευλάβεια και αυστηρότητα με την οποία οι Ηλείοι εφάρμοζαν τους κανονισμούς. Ήταν το γεγονός ότι οι κριτές ήταν αδέκαστοι και οι αθλητές αγωνίζονταν με την ισότητα και την καθαρότητα του «καλού αγώνα», του «ευ αγωνίζεσθαι»: ενός αγώνα στον οποίο μετέχουμε άπαντες, καθώς, όπως άλλωστε λέει ο Τίτος Λουκρήτιος Κάρος στο έργο του «De rerum natura» (Περί φύσεως), «οι άνθρωποι είμαστε σαν δρομείς (λαμπαδηδρόμοι), οι οποίοι, αφού διανύσουν το δρόμο τους, παραδίδουν τη λαμπάδα της ζωής στους επερχόμενους», (et quasi cursores vitae lampada tradunt) (De rerum natura II, 79). Τι κρίμα που δεν υπάρχουν οι ελλανοδίκες και οι κριτές για να μας εποπτεύουν όλους με την ίδια αυστηρότητα όπως τότε…

***

Ο Διαγόρας ο Ρόδιος ήταν Ολυμπιονίκης και γενάρχης Ολυμπιονικών. Θεωρείται ο κορυφαίος πυγμάχος της αρχαιότητας. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Ιαλυσού (αρχαίας ροδιακής πόλης). Πρόγονός του ήταν επίσης και ο Μεσσήνιος ήρωας Αριστομένης.

Νίκησε στο αγώνισμα της πυγμαχίας στην 79η Ολυμπιάδα το 464 π.Χ. Την νίκη του εξυμνεί ο Πίνδαρος στον Ζ' Ολυμπιόνικο. Ο Διαγόρας ήταν επίσης περιοδιονίκης (νικητής και των τεσσάρων πανελλήνιων αγώνων). Σε προχωρημένη ηλικία το 448 π.Χ. ήταν παρών στην Ολυμπία όταν οι γιοί του Δαμάγητος και Ακουσίλαος στέφθηκαν Ολυμπιονίκες. Λέγεται ότι αμέσως μετά την ανακήρυξή τους σε Ολυμπιονίκες, οι γιοί του ανέβασαν τον πατέρα τους στους ώμους τους και τον περιέφεραν θριαμβευτικά στο στάδιο. Τότε ένας από τους θεατές αναφώνησε Κάτθανε Διαγόρα, ουκ εις Όλυμπον αναβήση (Πέθανε Διαγόρα, μην περιμένεις να ανέβεις και στον Όλυμπο) και ο Διαγόρας εν μέσω των επευφημιών και πλήρης ευδαιμονίας άφησε την τελευταία του πνοή.

Ολυμπιονίκης στέφθηκε και ο τρίτος γιος του Δωριέας καθώς και τα εγγόνια του Ευκλής και Πεισίδωρος, γιοι των θυγατέρων του Καλλιπάτειρας και Φερενίκης.