ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ Ο ΓΕΡΟΣ και πως έσωσε την Σορωνή από επιδρομές.

Γράφει ο Λουκάς Μπονιάτης 

ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ Ο ΓΕΡΟΣ και πως έσωσε την Σορωνή από επιδρομές. 

Με αφορμή την εορτή του πολιούχου της Σορωνής, Ευαγγελιστή Λουκά. 

Στη Σορωνή όταν αναφέρονται στον Άγιο Λουκά τον «Γέρο», μιλούν για το μοναστήρι του Αγίου Λουκά που βρίσκετε στ’ ανατολικά του χωριού, (πριν την είσοδο της Παναγίας Παντάνασσας) χτισμένο σ ’ένα ύψωμα που από κει διαφεντεύει τον κάμπο του χωριού ως κάτω τη θάλασσα. 

Τον ονομάζουν «Γέρο» γιατί στις διάφορες εμφανίσεις του, παρουσιαζόταν με τη μορφή ενός γέρου με άσπρα μαλλιά και με μπαστούνι όπως θα περιγράψουμε παρακάτω. 

Ο ρυθμός του μοναστηριού είναι μονόκλιτη βασιλική. Το πάτωμα είναι με βοτσαλάκι όπως συνηθίζετε στις νησιωτικές εκκλησίες. Πάνω από την εξώπορτα υπάρχει μαρμάρινο ανάγλυφο με οικόσημα. Το πρώτο οικόσημο είναι ο σταυρός του Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου. Το δεύτερο είναι το οικόσημο του Μεγάλου Μαγίστρου Jacques de Milly ο οποίος διοίκησε το Τάγμα από το 1454 έως το 1461. Το τρίτο οικόσημο που απεικονίζει ένα λιοντάρι να ξεπροβάλει μέσα από βέλη είναι κάποιου άγνωστου, προφανώς αυτού που βοήθησε στην ανοικοδόμηση. Το μαρμάρινο ανάγλυφο φέρει περιμετρικά λατινικά γράμματα και τον αριθμό 146 προφανώς 1460. Λέγεται πως εκεί υπήρχε μεγαλύτερος ναός αλλά καταστράφηκε από σεισμό με αποτέλεσμα να ανοικοδομηθεί μικρότερος. 

Η Αγία Τράπεζα σκαλισμένη (είναι ασβεστωμένη) μοιάζει να προέρχεται από πρωτοχριστιανική εκκλησία. Λένε πως κάτω από το Ιερό περνούσε αγωγός με νερό και μπορούσες να πάρεις νερό και από εκεί μέσα. Το νερό μαζευόταν από ένα λαούμι στους λόφους πάνω από το μοναστήρι και με αγωγό μεταφερόταν μέχρι τον κεντρικό δρόμο. Εκεί υπήρχε στέρνα στην οποία έπεφτε το νερό και έτσι έπιναν οι περαστικοί οδοιπόροι και τα ζώα (κάπου απέναντι από το συνεργείο του Διακοφιλιππή). Μέχρι την δεκαετία του 60 λειτουργούσε εν μέρη αυτός ο αγωγός και έβγαζε το νερό σε χωράφι κάτω από το μοναστήρι. Επίσης η περιοχή εκεί λέγετε κεράμοι, γιατί είχε πολλά σπασμένα κεραμικά και όπως έλεγαν υπήρχαν κεραμοποιεία. 

Το μοναστήρι ήταν όλο με αγιογραφίες, αλλά λόγω της κακής κατάστασης και της πολύς υγρασίας αυτές χάλασαν και τελικά το μοναστήρι ασπρίστηκε γύρω στα τέλη της δεκαετία του 40. Υπάρχει μόνο ένα σημείο που διατηρείται η αγιογραφία που παριστάνει ολόσωμους τους Αγίους Λουκά και Άγιο Κόνων. Με δεδομένη αυτήν την αγιογραφία συμπεραίνουμε ότι από πολύ παλιά στην Σορωνή, τιμούσαν ιδιαίτερα τον Άγιο Κόνων διότι και στο τέμπλο της εκκλησίας υπάρχει εικόνα με παρόμοια αγιογράφηση. Όπως αναγράφεται στην εικόνα του τέμπλου « ο Άγιος Λουκάς ο ιατρός και Ευαγγελιστής / ο Άγιος Κόνων ο Θαυματουργός». Ο Άγιο Κόνων ο Ίσαυρος γεννήθηκε στα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. Εκκλησία και μοναστήρια του Αγίου υπάρχουν στην Κύπρο και στην Πάφο όπου φυλάσσετε η αγία Κάρα του. Εορτάζει στις 5 Μαρτίου. 

Να σημειώσουμε ότι ο κάμπος με τον ελαιώνα κάτω από το μοναστήρι ονομάζεται Γιασωνάρι, που δηλώνει ότι υπήρχε μικρός ναός του Αγίου Ιάσωνα, ένας εκ των εβδομήκοντα Αποστόλων και μαθητής του Απόστολου Παύλου όπως και ο Άγιος Σίλας. Όπως φαίνεται, η περιοχή πρέπει να είναι από τα πρώτα μέρη που ρίζωσε ο χριστιανισμός στην Ρόδο, αφού έχουμε την παρουσία του ίδιου του Αγίου Σίλα (Άγιος Σουλάς) με το θαύμα που έκανε στον λεπρό και σωρεία πρωτοχριστιανικών αγίων όπως ο Ευαγγελιστής Λουκάς, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης Θεολόγος, ο Άγιος Ιάσωνας, ο Άγιος Κόνων, ο Άγιος Ζήνων (και αυτός εκ των εβδομήκοντα Αποστόλων) σε μια κοντινή περιοχή που λέγεται Αζήνωνα. 

Από διηγήσεις των Σορωνιατών πάππου προς πάππου, γνωρίζουμε δύο θαύματα που έκανε ο ίδιος ο Άγιος Λουκάς και έσωσε το χωριό από επιδρομείς. Οι εχθροί ήταν πιθανότατα οι πειρατές που από τον 7ο– 8ο αιώνα και έπειτα λυμαίνονταν την Ρόδο και όλο το Αιγαίο. 

Το πρώτο έγινε όταν οι εισβολείς, πεζοί πήγαιναν προς το χωριό, αφού προηγουμένως είχαν καταστρέψει την Θολό (περιγραφή παρακάτω). Οι Σορωνιάτες που βρίσκονταν στον κάμπο για τις καλλιέργειές, έβλεπαν τρομαγμένοι το ασκέρι να πλησιάζει το χωριό. Τότε είδαν ένα γεροντάκι με άσπρα μαλλιά και μπαστούνι να στέκετε και να κοιτά προς το ασκέρι που κατέφθανε. Κάποια στιγμή το βλέπουν να σηκώνει το μπαστούνι του και να το χτυπά στη γη. Αμέσως άρχισαν να φυτρώνουν βάτοι από την θάλασσα έως τους λόφους, να μεγαλώνουν ταχύτατα και να δημιουργούν ένα αδιαπέραστο τοίχος. Μόλις οι εισβολείς είδαν το γεγονός αυτό να εξελίσσεται μπροστά τους, έφυγαν τρομαγμένοι από την περιοχή και δεν πείραξαν το χωριό. Υπάρχει και σήμερα ακόμα τοπωνύμιο που λέγεται “αγκινόβατος”. 

Κάποια άλλη φορά όταν οι εισβολείς ήρθαν από την θάλασσα και ενώ πλησίαζαν να αποβιβασθούν, οι Σορωνιάτες είδαν πάλι το γνωστό γεροντάκι να στέκεται μπροστά στην παραλία. Κάποια στιγμή το βλέπουν να σηκώνει το μπαστούνι του και να το χτυπά στη θάλασσα. Άρχισε τότε δυνατή θαλασσοταραχή με αποτέλεσμα να μην μπορέσουν οι επιδρομείς να αποβιβασθούν. 

Οι πειρατές στο πρώτο Θαύμα, προτού κατευθυνθούν στην Σορωνή, είχαν επιτεθεί στην Θολό. Όταν οι Σορωνιάτες διηγούνταν αυτά τα θαύματα του Αγίου Λουκά, πάντα διηγούνταν και το θαύμα που έγινε στο εκκλησάκι του Ευαγγελιστή Ιωάννη του Θεολόγου στο γειτονικό χωριό Θεολόγος (από τον οποίο πήρε το όνομα το χωριό) ή όπως συνηθίζεται να το λένε Θολό. Το σημείο που υπήρχε το κατεστραμμένο εκκλησάκι και τώρα υπάρχει το νέο μοναστήρι απέχει 1100 περίπου μέτρα από αυτό του Ευαγγελιστή Λουκά. 

Ήταν Κυριακή και οι Θολοενοί εκκλησιάζονταν στο εκκλησάκι που βρίσκεται σε μικρό ύψωμα ανάμεσα στα Δυπόταμα, όπου κάπου εκεί ήταν και ο οικισμός. Τα χρόνια πριν τις πειρατικές και αραβικές επιδρομές στο Αιγαίο, οι οικισμοί ήταν χτισμένοι προς τους κάμπους. Μετά τις εκτεταμένες καταστροφές που ακολούθησαν από τις συχνές επιθέσεις, αναγκάστηκαν να «κρυφτούν», η μεν Σορωνή μεταξύ των λόφων Κούσπα και Πατέλλες η δε Θολός στο ύψωμα που είναι σήμερα. 

Όταν στην Θεία Λειτουργεία έφτασε η ώρα να πουν το Πιστεύω, το παιδί που άρχισε να το απαγγέλει, είπε: 

«Πιστεύω εις ένα Θεό, Πατέρα Παντοκράτορα, 

επατήσαν μας τα κράτορα, και όσοι επιστέψατε, στα βουνά να τρέξετε». 

Κράτορα εδώ εννοείτε τα σύνορα, το κράτος. 

Σε μία άλλη εκδοχή (λαογράφος Λούλα Παπαμανώλη σύζυγος του γυμνασιάρχη Εμμανουήλ Παπαμανώλη) το παιδί είπε «πατήσα μας τα κάτεργα» 

Κάτεργον = είδος πλοίου – που αυτό φανερώνει πειρατική επιδρομή. 

Το εκκλησίασμα παραξενεύτηκε από τα λόγια του παιδιού. Το έβαλαν πάλι να πει το Πιστεύω από την αρχή αλλά πάλι τα ίδια λόγια. Τότε πολλοί είπαν πως ό Άγιος Ιωάννης έβαλε αυτά τα λόγια στο στόμα του παιδιού για να τους προειδοποιήσει και να τους προστατέψει από κάποιο κακό. Μετά το τέλος της λειτουργίας όσοι πίστεψαν έφυγαν από το χωριό και πήγαν στο βουνό. Αργότερα έφτασαν οι επιδρομείς στο χωριό, το κατέστρεψαν, σκότωσαν αυτούς που βρήκαν και κατέστρεψαν και το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη, τα ερείπια του οποίου φαίνονται ακόμα και σήμερα. Μέχρι το 1990 που κατασκευάστηκε νέο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου σε διπλανό χώρο που παραχώρησε ο Αναστάσιος Β. Ρεουλλάς, άναβαν καντηλάκι στα ερείπια του κατεστραμμένου ναού. 

Τις παραπάνω ιστορίες τις κατέγραψα από αφηγήσεις των αείμνηστων γιαγιάδων μου Ελένης Δημητρά – Κάκρη και Μαρίας Μπονιάτη – Δημητρά. 

Υπάρχουν και άλλα περιστατικά που εμφανίστηκε ο Άγιος Λουκάς με την μορφή γέρου με μπαστούνι. 

Χαρακτηριστικό γεγονός γνωστό στο χωριό που συνέβη γύρω στο 1940, είναι αυτό του Γιάννη γιού του δασκάλου Μανώλη Χατζηκυριαζή. Σύμφωνα με την διήγηση της κόρης του Κατερίνας Αναγνώστου, καθώς επέστρεφε με τον γάιδαρό του στο χωριό από το κτήμα του στον Καλαμώνα από τον πάνω δρόμο, όταν έφτασε στα Διπόταμα νυχτιάστηκε, δεν έβλεπε και παρακάλεσε τον Άγιο Λουκά να τον βοηθήσει. Τότε βλέπει μπροστά στον δρόμο ένα φως να προπορεύεται και κατάλαβε ότι κάποιος προχωρά με φανάρι. Προσπάθησε να τον φτάσει αλλά παρόλο που ήταν με τον γάιδαρο δεν τα κατάφερε. Κάποια στιγμή τον πλησίασε σε μικρή απόσταση, αναγνωρίζει ότι είναι ένας γέρος με μπαστούνι και αρχίσαν την συζήτηση λέγοντάς του ότι επιστρέφοντας από το χωράφι βραδιάστηκε και ευτυχώς που τον βρήκε και διάφορα τέτοια, χωρίς όμως να μπορέσει να δει το πρόσωπό του γιατί πάντα προπορευόταν από αυτόν. Όταν έφτασαν στο σημείο που ο δρόμος οδηγεί στο μοναστηράκι του Αι Λουκά, του λέει ο γέρος « το σπίτι μου εμένα είναι εδώ πάνω και εσύ να μην ανησυχείς, θα σε οδηγήσει στο σπίτι σου ο γάιδαρος» και κατευθύνθηκε προς στο μοναστηράκι. Αναρωτήθηκε τότε ο Χατζηκυριαζής αφού δεν υπήρχε κανένα σπίτι εκεί πού πήγαινε και τότε βλέπει το φως να μπαίνει και να χάνεται μέσα στο μοναστήρι του Αγίου Λουκά. Αμέσως κατάλαβε ότι αυτός ο γέρος με το μπαστούνι ήταν ο ίδιος ο Άγιος και γι΄αυτό δεν μπόρεσε να τον φτάσει και να δει το πρόσωπό του. Αμέσως έκανε τον σταυρό του και όταν πήγε στο σπίτι, έτρεμε από την συγκίνηση γι΄αυτό που έζησε. 

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς λοιπόν, δεν είναι απλώς ο πολιούχος του χωριού μας αλλά και ο προστάτης του, με την παρουσία του να είναι ζωντανή ανά τους αιώνες. 

Φωτογραφίες: Το μοναστήρι του Αγίου Λουκά, η Αγία Τράπεζα, η τοιχογραφία των Αγίων Λουκά και Κόνων, το οικόσημο, τα ερείπια του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, η εικόνα των Αγίων Λουκά και Κόνων στο τέμπλο της εκκλησίας Σορωνής, η εικόνα του Αγίου Λουκά στο ξεχωριστό προσκυνητάρι δίπλα στο τέμπλο, ο Γιάννης Χατζηκυριαζής στο γαϊδουράκι του. 

Λουκάς Μπονιάτης 

Σχόλια.

Κώστας Μπονιάτης

Άλλη μια μαρτυρία για εμφάνιση του "Γέρου", την οποία εγώ αγνοούσα, μου διηγήθηκε ο πατέρας μου. 

Ο αδελφός του ο Αντώνης Κ. Μπονιάτης είχε φορτώσει το μουλάρι του με δυο κοφίνια σταφύλια με σκοπό να τα πάρει στην C.A.I.R.. Είχε ξεκινήσει ξημερώματα, γιατί ήταν πολύωρο το δρομολόγιο. Λίγο πριν το βενζινάδικο - συνεργείο του Διακοφιλιππή, εμφανίσθηκε μπροστά του ένας γέρος με μπαστούνι και του είπε "θα σε συνοδεύσω μέχρι τα "Διποτόμα", κι έπειτα θα συνεχίσεις, να μην φοβηθείς τίποτα"! Όπως κι έγινε! Ο γέρος με το μπαστούνι εξαφανίσθηκε μυστηριωδώς, όπως εμφανίσθηκε!

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ομάδα «Παλιά Σορωνή»: https://www.facebook.com/groups/2637261696541637/permalink/2782532652014540/