Μακρόνησος
Πέφτει βαριά η σκιά της ιστορικής μνήμης σε τούτη την σχεδόν ακατοίκητη νησίδα, μόλις 2,5 ναυτικά μίλια από το Λαύριο. Ιδίως για τους χιλιάδες Έλληνες που είχαν κάποιο πρόγονο επιζώντα ή θανόντα των «αναμορφωτικών» της κολαστηρίων. Η Μακρονήσος από το 1912 μέχρι το 1952, λειτούργησε πρώτα ως στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου, στη συνέχεια ως λοιμοκαθαρτήριο προσφύγων και τέλος ως τόπος εκτοπισμού Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων. Το 1989 χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ιστορικός τόπος/μνημείο του εμφυλίου πολέμου. Απαγορεύτηκαν η δόμηση και άλλου είδους παρεμβάσεις, και όλα τα σωζόμενα κτίσματα στο νησί κρίθηκαν διατηρητέα.
Ιστορία
Στην αρχαιότητα, καθώς οι θαλάσσιες μεταφορές ήταν ταχύτερες και πρακτικότερες από τις χερσαίες, η γύρω περιοχή αποτελούσε πολυσύχναστο θαλάσσιο δρόμο. Έξι αρχαία ναυάγια έχουν εντοπιστεί γύρω από τη Μακρόνησο. Στο νησί υπάρχει εγκατάσταση που τοποθετείται χρονικά στα τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ., μεταξύ της Νεολιθικής περιόδου και της εποχή του Χαλκού. Έχουν βρεθεί αρχαία ερείπια, τεμάχια κιόνων και κρηπιδώματα μεγάλου αρχαίου κτίσματος. Στην Μακρόνησο έχουν βρεθεί λεπίδες οψιανού, ενώ στη θέση Προβάτσα του νησιού έχουν βρεθεί και οι αρχαιότεροι γνωστοί «λιθάργυροι» της Λαυρεωτικής, που τεκμηριώνουν μεταλλουργική δραστηριότητα. Παράλληλα ανακαλύφθηκε κι ένας μικρός οικισμός του 2700-2300 π.Χ., σύγχρονος με τη λειτουργία του «Μεταλλείου υπ’ αριθμό 3» του Θορικού, ενός από τα αρχαιότερα αργυρωρυχεία της Μεσογείου. Την περίοδο της συστηματικής μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας στη Λαυρεωτική των κλασικών χρόνων που απέδιδε τον άργυρο για τις Αθηναϊκές «γλαύκες», υπήρχε αντίστοιχη λειτουργία και στη Μακρόνησο.
Στο τέλος του 12ου αιώνα, η Μακρόνησος έγινε ορμητήριο πειρατών, όπως και η Αίγινα και η Σαλαμίνα, καθώς μετά από απόφαση του αυτοκράτορα Ιωάννη Β' Κομνηνού, μετά από εισήγηση του Ιωάννου του εκ Προύτζης, ο αυτοκράτορας διέκοψε τα κονδύλια προς το ναυτικό. Ο Μιχαήλ Χωνιάτης, λόγιος των Βυζαντινών χρόνων και μητροπολίτης Αθηνών το διάστημα 1182-1204, αναφέρει την ύπαρξη της φτωχής μονής του Αγίου Γεωργίου στη Μάκρη και μετανιώνει που δεν την είχε εκκενώσει, ώστε οι πειρατές να έχουν ένα λιγότερο λόγο που θα καθιστούσε το νησί «ενδιαίτημα». Μαρτυρία για ύπαρξη μοναχών στο νησί υπάρχει το 1675 από τον Γάλλο ταξιδιώτη Guillet, ενώ ο σημερινός ναός του Αγίου Γεωργίου, ίσως είναι ότι επιβίωσε από τη μονή. Ένας ακόμη Γάλλος ταξιδιώτης, ο Tournefort, ο οποίος διανυκτέρευσε στο νησί στις 7 Νοεμβρίου 1700 είχε διαβάσει στον «Πλίνιο» του πως η τρικυμία είχε αποκόψει τη Μακρόνησο από την Εύβοια. Στη Μακρόνησο υπάρχει και ο ναΐσκος της Θεοτόκου, που κι αυτός κτίστηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού. Το 1871 οι σκωρίες της περιόδου των κλασικών χρόνων μεταφέρθηκαν από τη Μακρόνησο στο Λαύριο για νέα εκμετάλλευση και δέκα χρόνια αργότερα, το 1881, η Μακρόνησος παραχωρήθηκε ως μεταλλείο στη μεταλλευτική εταιρεία «Ελένη». Το 1910 έγινε έρευνα για ψευδάργυρο στο νησί.
Από τον Νοέμβριο του 1912, στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, στη Μακρόνησο, όπου λειτούργησε θεραπευτήριο της Υγειονομικής Υπηρεσίας, μεταφέρθηκε μεγάλος αριθμός Τούρκων αιχμαλώτων. Σύμφωνα με τον Γαλλικό Τύπο μεταφέρθηκαν εκεί οι περισσότεροι από τους αιχμαλώτους των Ιωαννίνων, καταπονημένοι και πολλοί ήδη ασθενείς με πνευμονία και δυσεντερία. Οι αιχμάλωτοι παρέμειναν στο νησί μέχρι την υπογραφή της Ελληνοτουρκικής συνθήκης την 1η Νοεμβρίου 1913, όταν μέσα σε ένα δεκαπενθήμερο επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη περί τις 10.000 Τούρκοι αιχμάλωτοι. Στις 10 Ιουνίου 1922 και έως το 1925, στο νησί λειτούργησε λοιμοκαθαρτήριο Ποντίων προσφύγων [5], οι οποίοι μετά την ολιγόμηνη φιλοξενία τους προωθούνταν στην χέρσο Ελλάδα. Το λοιμοκαθαρτήριο συγκροτήθηκε από τη φιλανθρωπική οργάνωση των «Νοσοκομείων των Αμερικανίδων Κυριών», [American Women’s Hospital], καθώς οι Αμερικανοί ανέλαβαν τη διατροφή και την εγκατάσταση των προσφύγων της Μακρονήσου. Πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στη Μακρόνησο έγινε γεωλογική έρευνα και χαρτογράφηση από τη Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου, ενώ το 1948 ιδρύθηκε η εταιρεία «Ελληνικαί Μεταλλευτικαί Επιχειρήσεις Μακρόνησος ΕΜΕΜ Α.Ε.».
Μακρόνησος ή "Μακρονήσι"
Η Μακρόνησος ή "Μακρονήσι", λόγω του σχήματός του, ή κατά τους αρχαίους χρόνους «Ελένη» ή όπως την αναφέρει ο Στράβων «Κρανάη» είναι νησί του Αιγαίου πελάγους και βρίσκεται κοντά στις ακτές της Αττικής, απέναντι από το Λαύριο. Είναι το δυτικότερο νησί των Κυκλάδων και διοικητικά υπάγεται στη νήσο Κέα. Το 2019 ολόκληρη η Μακρόνησος κηρύχθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού αρχαιολογικός χώρος.[1]
Χαρακτηριστικά
Έχει επίμηκες σχήμα (13 περίπου χλμ. από B. προς N. και πλάτος στα περισσότερα σημεία της από 1 ως 2,5 χλμ. περίπου), η έκτασή της είναι 18,427 τ.χλμ. και το έδαφός της είναι χαμηλό, με μικρούς λόφους, ξηρό και βραχώδες. Το υπέδαφός του αποτελείται από στρώματα μαρμάρων και σχιστολίθων, υπάρχουν δε σε ορισμένες περιοχές αργυρούχα μεταλλεύματα, όπως γαληνίτης (PbS). Λόγω γειτνίασης και γεωλογικής συγγένειας, η Μακρόνησος ανήκει μάλλον στη Λαυρεωτική παρά στις Κυκλάδες.[2] Η ψηλότερη κορυφή (281μ.) είναι στο βόρειο άκρο καλούμενη Τρυπητή επειδή υπάρχει φυσική σήραγγα από Α. προς Δ. Έχει 28 χλμ. μήκος ακτών, που σχηματίζουν τρεις όρμους τους Αγκάλιαστρο, Γερολυμνιώνα και Μαυριά. Μεταξύ των δύο τελευταίων και στη τοποθεσία Καταζυγιά υπάρχει μεγάλο φυσικό σπήλαιο. Στο νησί υπάρχουν λίγες πηγές που συχνά στερεύουν. Σήμερα η Μακρόνησος έχει 5 κατοίκους, αν και παρουσιάζει περιορισμένη οικονομική δραστηριότητα μελισσοκομίας (από κατοίκους Λαυρίου) καθώς και παράλιας ερασιτεχνικής αλιείας, ιδιαίτερα υποβρύχιας, όταν και εφόσον καιρικές συνθήκες την επιτρέπουν.
Ιστορία
Αρχαιότητα
Στους αρχαίους χρόνους η νήσος έφερε το όνομα «Ελένη» ή «Ελένη νήσος» επειδή κατά την Ελληνική Μυθολογία όταν την ωραία Ελένη απήγαγε ο Πάρις στη Τροία ή στην επιστροφή από εκεί με τον Μενέλαο, εκείνη αποβιβάσθηκε στη νήσο αυτή. Ο Στράβων μόνο την αναφέρει επίσης και «Κρανάη», παίρνοντας το όνομά της από την κόρη του Κραναού, βασιλιά της Αθήνας. Στο νησί υπάρχει εγκατάσταση που τοποθετείται χρονικά στην περίοδο μετάβασης από τη Νεολιθική περίοδο στην εποχή του Χαλκού (τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ).[3] Έχουν βρεθεί αρχαία ερείπια, τεμάχια κιόνων και κρηπιδώματα μεγάλου αρχαίου κτίσματος. Επίσης υπογραμμίζει ότι «κατά τους αρχαϊκούς χρόνους ιδρύθηκε λίγο βορειότερα, στην περιοχή όπου βρίσκεται ο σημερινός Ι.Ν. του Αγίου Γεωργίου, ο κύριος οικισμός του νησιού η χρήση του οποίου μαρτυρείται, με τα δεδομένα της έρευνας πεδίου, έως τον 6ο/7ο αι. μ.Χ. ενώ έχει εντοπιστεί και το νεκροταφείο της κλασικής περιόδου». Οι δύο μικροί ναΐσκοι του νησιού, του Αγίου Γεωργίου και της Θεοτόκου, κτίσθηκαν πάνω σε θεμέλια αρχαίων κτηρίων (πιθανώς ναών).[4]
12ος αιώνας
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του δωδεκάτου (12ου) αιώνος, όταν η πειρατεία γενικεύεται σε μεγάλο βαθμό, λόγω της αποφάσεως του Ιωάννη Β΄ Κομνηνού (κατόπιν εισηγήσεως προς αυτόν του "Ιωάννου του εκ Προύτζης") να διακόψει τα κονδύλια προς το ναυτικό, η Μακρόνησος, όπως η Αίγινα και άλλα παρακείμενα νησιά, γίνεται ορμητήριο των πειρατών. Από αυτά τα νησιά οι πειρατές λυμαίνονται τα παράλια της Αττικής αρπάζοντας υλικά αγαθά, ζώα, ανθρώπους για σκλάβους ή για λύτρα, και βεβαίως σκοτώνουν πολλούς κατοίκους συχνά με βασανιστικό τρόπο ή απλώς τους ακρωτηριάζουν.[5]
Βαλκανικοί Πόλεμοι
Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) στη Μακρόνησο είχε μεταφερθεί μεγάλος αριθμός Τούρκων αιχμαλώτων, που έζησαν εκεί μέχρι την υπογραφή της ειρήνης οπότε και μετακινήθηκαν στη Τουρκία.
Περίοδος 1922-23
Η Μακρόνησος λειτούργησε για ένα και πλέον χρόνο ως λοιμοκαθαρτήριο προσφύγων την περίοδο 1922-1923. «Φιλοξενήθηκαν» δεκάδες χιλιάδες προσφύγων κάτω από απάνθρωπες και τραγικές συνθήκες με αποτέλεσμα πάρα πολλοί πεθάνουν εκεί.
Ο Ριζοσπάστης στις 8-12-1923 στο κεντρικό του άρθρο «Προς τις εργαζόμενες προσφυγικές μάζες» αποτυπώνει τις άθλιες συνθήκες με τις οποίες υποδέχθηκε το ελληνικό κράτος τους πρόσφυγες στο λοιμοκαθαρτήριο της Μακρονήσου. «Αυτοί φάγανε 40 χιλιάδες πρόσφυγες στη Μακρόνησο στην καραντίνα...».[6]
Από τα μέσα του 1922 άρχισαν κατά χιλιάδες να αποβιβάζουν στην Μακρόνησο πρόσφυγες όπου μετά από ολιγόμηνη «περιποίηση-απολύμανση» προωθούνταν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Σχετικά δημοσιεύματα στον τύπο της εποχής υπάρχουν πολλά. Ενδεικτικά: Για άφιξη 3.750 Ποντίων μας πληροφορεί η εφημερίδα Ριζοσπάστης στις 26-3-1923,[7] για την αναχώρηση από την Μακρόνησο 5.500 προσφύγων μας μιλά η εφημερίδα Εμπρός στις 13-9-1922.[8] Για τους Πόντιους πρόσφυγες στην Μακρόνησο έγραψε και το περιοδικό National Geographic στο τεύχος του Νοεμβρίου 1925 όπου στην σχετική φωτογραφία μιλά για 6.000 πρόσφυγες από την Τραπεζούντα που μόλις έχουν αφιχθεί.[9]
Μεταπολεμική περίοδος
Από τον Απρίλιο του 1947 η Μακρόνησος και στη διάρκεια του Εμφυλίου χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο «εθνικής αναμόρφωσης» για χιλιάδες κομμουνιστές, πολιτικούς κρατούμενους και λιποτάκτες στρατιώτες. Τον Οκτώβριο του 1949 ιδρύθηκε ο αυτόνομος Οργανισμός Αναμορφωτηρίων Μακρονήσου με τα γνωστά αρχικά ΟΑΜ που όμως σε πολύ μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, μετά την επίσκεψη στο νησί της Βασίλισσας Φρειδερίκης, διαλύθηκε. Οι εξορίσεις στην Μακρόνησο συνεχίστηκαν από τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις που ακολούθησαν. Γι' αυτούς τους λόγους, το νησί κρίθηκε με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, μνημείο της εποχής του εμφυλίου, οπότε σήμερα νησί και κτίσματα των επιμέρους στρατοπέδων σε αυτό προστατεύονται από παρεμβάσεις. Ο επίσημος δικτυακός τόπος του δήμου Κέας περιγράφει την ιστορία της Μακρονήσου ως εξής:
Το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ακολουθεί η αρχή του εμφυλίου πολέμου. Η Μακρόνησος αποτελεί μία από τις μελανότερες σελίδες της ιστορίας του. Το 1947 εξορίζονται εκεί όλοι οι νεοσύλλεκτοι στρατιώτες με «ύποπτα φρονήματα», επανδρώνοντας τα τρία ειδικά τάγματα οπλιτών (Α΄ ΕΤΟ, Β΄ ΕΤΟ, Γ΄ ΕΤΟ). Το 1948 δημιουργείται το 4ο τάγμα στο οποίο μεταφέρονται οι πολιτικοί εξόριστοι. Σαν «κολυμπήθρα του Σιλωάμ», όπως ονόμαζαν το Μακρονήσι, ο τρόμος και τα βασανιστήρια ήταν η μέθοδος για ιδεολογική αναβάπτιση η οποία θα δηλωνόταν με την δήλωση μετάνοιας. Έλληνες βασάνιζαν Έλληνες. «Πατριώτες» βασάνιζαν Πατριώτες. Σε σκηνές ενός ατόμου ζούσαν τρεις. Οι δοκιμασίες πολλές και κυρίως αυτή ως δίψας. Όταν δεν μπορούσε να φτάσει το καΐκι που μετέφερε νερό, τους έδιναν αλμυρό μπακαλιάρο... Απειλές, ατομικοί και ομαδικοί βασανισμοί, βρίσκονταν στο καθημερινό πρόγραμμα με σκοπό να σκύψουν το κεφάλι, να καμφθεί το ηθικό. Όσοι δεν υπέγραφαν δήλωση μετάνοιας μεταφέρονταν στην χαράδρα του Α΄ ΕΤΟ κι από εκεί πέρναγαν στρατοδικείο. Όσοι υπέγραφαν, για να αποδείξουν την ανάνηψή τους, τους έβαζαν πέτρες στα χέρια και τους διέταζαν να λιθοβολήσουν τους αμετανόητους. Αυτούς που λίγο πριν μοιράζονταν τις ίδιες φοβίες.
Η ιστορία της Μακρονήσου στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο έχει αποδοθεί -μεταξύ άλλων- μέσα από δύο σπουδαία έργα, τον «Λοιμό» του Ανδρέα Φραγκιά (1972, Κέδρος) και την κινηματογραφική του μεταφορά από τον Παντελή Βούλγαρη στο «Happy Day» (1976, βραβεία: Καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και μουσικής στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1976).
Σύγχρονη εποχή
Τον Αύγουστο του 2003 έγιναν τρεις συναυλίες από το Μίκη Θεοδωράκη στη Μακρόνησο, σε ανάμνηση των χρόνων της εξορίας. Μετά από αυτή την εκδήλωση, ο δημοσιογράφος Τάκης Λαζαρίδης - του οποίου η μητέρα είχε κρατηθεί στη Μακρόνησο μετά τον εμφύλιο -μέσω της Ελευθεροτυπίας, επέκρινε τον Μ. Θεοδωράκη για τη συμμετοχή του στη "φιέστα", όπως τη χαρακτήρισε. Το σκεπτικό του Λαζαρίδη είναι ότι για λόγους ευτελούς κομματικής σκοπιμότητας διαιωνίζονται ανύπαρκτες «διαχωριστικές γραμμές» (εισαγωγικά του ιδίου). Ο Λαζαρίδης, αφού υπενθυμίσει στον Θεοδωράκη το κοινό πολιτικό παρελθόν τους, αναφέρει ότι "οι αγριότητες, Μίκη, είναι νόμος του Εμφυλίου. Και σε αγριότητες δεν υστερήσαμε κι εμείς". Ο Θεοδωράκης απάντησε με επιστολή του στην ίδια εφημερίδα, εκφράζοντας τη διαφορετική του εκτίμηση για την εκδήλωση μνήμης, την οποία δεν θεωρεί διχαστική. Αναφέρει μεταξύ άλλων "Εμείς στη Μακρόνησο δεν παλέψαμε για καμία κλίκα Ζαχαριάδη-Ιωαννίδη. Παλέψαμε για τον ελληνικό λαό, για την ιστορία και τις παραδόσεις μας, για τη δική μας λευτεριά, την τιμή, την αξιοπρέπεια και τη δική μας απόλυτη ανεξαρτησία. Δεν παλέψαμε για να επιλέξουμε τυράννους".[10]
Στη Μακρόνησο με φουσκωτό. Το νησί της ωραίας Ελένης
Στo πλαίσιo του ταξιδιωτικού αφιερώματος, επιλέξαμε να επισκεφθούμε τη νήσο της Μακρονήσου με φουσκωτό. Απέχει μόλις 2,5 ναυτικά μίλια από το λιμάνι του Λαυρίου και αποτελεί έναν τόπο ιστορικό, ο οποίος στην πορεία των χρόνων αποτέλεσε ουκ ολίγες φορές χώρο βασανιστηρίων, στρατόπεδο συγκέντρωσης, λοιμοκαθαρτήριο και στη νεώτερη ιστορία «εθνικό αναμορφωτήριο».
Έτσι λοιπόν, ένα ηλιόλουστο πρωινό, ξεκινήσαμε για το σύντομο ταξίδι μας. Το φουσκωτό έπεσε στη θάλασσα από τη γλύστρα της περιοχής του Βρωμοπουσίου με τη θαλασσινή αύρα να γεμίζει σύντομα τα πνευμόνια μας.
Οι δυτικοί άνεμοι έντασης 5 bf που επικρατούσαν στην περιοχή, αποτέλεσαν τον ιδανικό «στίβο μάχης» για ατελείωτο παιχνίδι με τα αφρισμένα κύματα. Ύστερα από κοντά δεκαπέντε λεπτά ταξιδιού, δέσαμε το μικρό μας σκάφος στο λιμάνι που βρίσκεται στη νοτιοδυτική άκρη του νησιού, ακριβώς απέναντι από το λιμάνι του Λαυρίου.
Στους αρχαίους χρόνους, η νήσος έφερε το όνομα "Ελένη" ή "Ελένη νήσος" επειδή κατά την Ελληνική Μυθολογία όταν την ωραία Ελένη απήγαγε ο Πάρις στη Τροία ή στην επιστροφή από εκεί με τον Μενέλαο, εκείνη αποβιβάσθηκε στη νήσο αυτή.
Στο νησί υπάρχει εγκατάσταση της νεώτερης νεολιθικής περιόδου (5η Χιλιετία π.Χ.) Έχουν βρεθεί αρχαία ερείπια, τεμάχια κιόνων και κρηπιδώματα μεγάλου αρχαίου κτίσματος. Εκτός αυτών, υπάρχουν δύο μικροί ναΐσκοι, του Αγίου Γεωργίου και της Θεοτόκου, που κτίσθηκαν πάνω σε θεμέλια αρχαίων κτιρίων (πιθανώς αρχαίων ναών).
Κατά τη διάρκεια του Βαλκανικού πολέμου (1912-1913) στη Μακρόνησο είχε μεταφερθεί μεγάλος αριθμός Τούρκων αιχμαλώτων, που έζησαν εκεί μέχρι της υπογραφής ειρήνης οπότε και μετακινήθηκαν στη Τουρκία.
Η Μακρόνησος λειτούργησε για ένα και πλέον χρόνο ως λοιμοκαθαρτήριο προσφύγων (Ποντίων κατά κύριο λόγο) την περίοδο 1922-1923 “Φιλοξενήθηκαν” δεκάδες χιλιάδες προσφύγων κάτω από απάνθρωπες και τραγικές συνθήκες με αποτέλεσμα πάρα πολλοί να αφήσουν εκεί την τελευταία τους ανάσα.
Από τον Απρίλιο του 1947 και στη διάρκεια του Εμφυλίου χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο συγκέντρωσης "εθνικής αναμόρφωσης" για χιλιάδες κομμουνιστές, πολιτικούς κρατούμενους και λιποτάκτες στρατιώτες. Μάλιστα, ένα από τα μελανότερα σημεία της ιστορίας μας, αποτελεί το διήμερο 29/02 και 01/03/1948, στο οποίο δολοφονήθηκαν από ξηράς και θάλασσας πάνω από 300 στρατιώτες του Α τάγματος Μακρονήσου, υπό τις διαταγές του συνταγματάρχη Μπαϊρακτάρη.
Το κράτος έκανε λόγο για 17 νεκρούς, αλλά μαρτυρίες υποστηρίζουν πως ήταν πάνω από 300. Ο γιατρός του Α` τάγματος Λ. Γεωργιλάκος, πολλά χρόνια αργότερα, βεβαίωσε ότι ο ίδιος πιστοποίησε το θάνατο 180 σκαπανέων, τους οποίους η διοίκηση του στρατοπέδου και τα όργανά της φόρτωσαν στο αμπάρι ενός καϊκιού.
Ο καπετάνιος του καϊκιού Μ. Βονταμίτης, πριν πεθάνει, σε μαρτυρία του, κάνει λόγο για 350 νεκρούς που τους μετέφερε με δρομολόγια μακριά στον Κάβο Ντόρο, στο ξερονήσι Σαν Τζιόρτζιο. Εκεί περίμενε πολεμικό καράβι. «Οι ναύτες παίρνανε τους σκοτωμένους φαντάρους και τους χώνανε μέσα σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια και τους φουντάρανε στο βυθό της θάλασσας».
Στο θέμα των νεκρών της Μακρονήσου κατά τις ημέρες της μεγάλης σφαγής η επίσημη πολιτεία κρατάει σιγήν ιχθύος. Τα επίσημα αρχεία του στρατού μιλούν μόνο για 17 νεκρούς, ενώ έχουν εξαφανιστεί τα αρχεία της ΒΧΙ Διεύθυνσης του ΓΕΣ, που ήταν και η διοικούσα αρχή του στρατοπέδου. Μάλιστα, η διεύθυνση ΒΧΙ θεωρείται ανύπαρκτη από το ΓΕΣ που δε δίνει κανένα στοιχείο γι' αυτήν.
Στα νεώτερα χρόνια, αποτέλεσε χώρο εξορίας και τόπος βασανισμού για χιλιάδες αντιφρονούντες προς το καθεστώς της χούντας. Πολλοί αγωνιστές της δημοκρατίας έχυσαν το αίμα τους στα ξερά της χώματα, μιας και αρνήθηκαν να υπογράψουν την περίφημη δήλωση μεταμέλειας…
Η Μακρόνησος ανήκει διοικητικά στη Τζιά. Το νησί είναι ακατοίκητο, μιας και αποτελεί κρατική περιουσία. Βέβαια και εδώ θα συναντήσουμε τους γνωστούς μας «οικοπεδοφάγους» οι οποίοι εδώ και χρόνια προσπαθούν να οικειοποιηθούν κάποιες εκτάσεις του.
Στην πορεία μας για να επισκεφθούμε τους χώρου του νησιού, συναντήσαμε τον κύριο Νίκο. Έναν από τους λίγους βοσκούς της περιοχής, ο οποίος μαζί με 5-6 ακόμα κτηνοτρόφους και μελισσοκόμους δίνει ζωή στο νησί. Μιλήσαμε για λίγο μαζί του και ξεκινήσαμε τη σύντομη περιήγηση μας στα αξιοθέατα του νησιού.
Το βλέμμα του επισκέπτη πέφτει αμέσως επάνω στο πανύψηλο μνημείο το οποίο απεικονίζει μια ανθρώπινη μορφή και το οποίο μάλιστα αποτέλεσε και την πρώτη μας στάση. «Στους αγωνιστές – δεσμώτες σε αυτό το νησί 1947-1958 (Π.Ε.Κ.Α.Μ)» διαβάσαμε στην χαραγμένη πλάκα του.
Η επιβλητική παρουσία της αντρικής φιγούρας, η οποία κουβαλάει στους ώμους της έναν ογκώδη βράχο ενώ το σώμα του αγκαλιάζει ένα αγκάθινο πλέγμα, απεικονίζει πλήρως το δράμα και τις κακουχίες που έζησαν οι εξόριστοι της εποχής εκείνης.
Λίγο μακρύτερα, συναντήσαμε δύο πρόχειρα κατασκευασμένες ξύλινες ταμπέλες, οι οποίες οριοθετούσαν τις περιοχές στις οποίες υπήρχαν οι σκηνές των Α.Ε.Τ.Ο – Ε.Σ.Α.Ι. ανδρών και γυναικών. Συνολικά, υπήρχαν στο νησί τέσσερα τάγματα με τις επωνυμίες Α.Ε.Τ.Ο, Β.Ε.Τ.Ο κλπ.
Διάσπαρτα στο χώρο, διακρίνονται αρκετά πέτρινα φυλάκια με τις μικρές τους πολεμίστρες να δίνουν έναν τόνο πολεμικό στο όλο σκηνικό. Ανηφορήσαμε βορειότερα, προς τα κτίρια που ύστερα από την προ δεκαετίας συντήρηση που τους έγινε, ακόμα στέκονται σε πείσμα της εγκατάλειψης, της διάβρωσης από την αλμύρα της θάλασσας και των ισχυρών ανέμων που πνέουν στην περιοχή.
Πρώτος σταθμός οι αρτοκλίβανοι. Τα σημάδια του χρόνου κάνουν αισθητή την παρουσία τους στο επιβλητικό κτίριο. Η σκουριασμένη ταμπέλα με τα αρχικά Π.Ε.Κ.Α.Μ (Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών Μακρονήσου), μαρτυράει πως το ψωμί που βγήκε από αυτούς τους φούρνους κάθε άλλο, παρά γλυκό ήταν…
Οι πόρτες κλειδωμένες και οι αίθουσες δυστυχώς άδειες από εξοπλισμό και μηχανήματα. Θεωρούμε πως εάν είχαν συντηρηθεί και σώζονταν ακόμα στην αρχική τους μορφή, θα είχαν αρκετό ενδιαφέρον για τους εραστές της σύγχρονης ιστορίας.
Δυστυχώς όμως και ως πριν από λίγα χρόνια, ο χώρος όχι μόνον δε σεβάστηκε από τους κτηνοτρόφους του νησιού, αλλά αντιθέτως όλα τα κτίρια ακόμα και οι εκκλησίες, χρησιμοποιούνταν ως μαντριά, με τους φούρνους να εκτελούν χρέη αποθήκευσης κοπριάς και κουρέματος ζώων !!!
Ο χώρος αναφοράς του ΑΕΤΟ, κεντρίζει το ενδιαφέρον του επισκέπτη, με το εντυπωσιακό ασπρόμαυρο ψηφιδωτό να μαγνητίζει τα βλέμματα. Λίγο πιο πάνω, διακρίνονται τα χαλάσματα του διοικητηρίου, ενώ η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου αποτελεί ένα από τα κοσμήματα του νησιού. Οι εντυπωσιακές καμάρες του ναού με τον μεγάλο τρούλο, είναι ορατές από μίλια μακριά.
Ο χώρος αν και πλέον εγκαταλελειμμένος, διατηρείται καθαρός μιας και τα τελευταία χρόνια έχει περιφραχθεί με συρματόπλεγμα και δεν χρησιμοποιείται πλέον ως μαντρί κατά την προσφιλή συνήθεια των βοσκών.
Ύστερα από αρκετό περπάτημα στα δύσβατα μονοπάτια, κάτσαμε να ξαποστάσουμε στις κερκίδες του θεάτρου του Α τάγματος. Πραγματικά είναι πολύ οξύμωρο σε ένα τοπίο που τα πάντα ξυπνάνε μνήμες δυσάρεστες, πόνου, βασανισμού και καταπάτησης της ελευθερίας, να υπάρχει θέατρο.
Δηλαδή ένας χώρος ο οποίος προάγει πολιτισμό !!! Με θλίψη αναλογιστήκαμε ότι η αφορμή για τη δολοφονία 300 - 350 στρατιωτών το 1948, αποτέλεσε αυτό το θέατρο. Συγκεκριμένα στις 29/02 επρόκειτο να τελεστεί τότε θρησκευτική ομιλία.
Τη στιγμή που είχαν φτάσει στο Θέατρο ο 7ος, ο 6ος, ο 4ος, και ο 3ος λόχος κατά σειρά, ενώ ο 2ος ήταν καθ' οδόν και ο 1ος έτοιμος προς εκκίνηση (ο 5ος θα έμενε πίσω ως λόχος αγγαρείας), οι αλφαμήτες έφεραν προς τη συγκέντρωση σπρώχνοντας και δέρνοντας φαντάρους που ήταν ελεύθεροι υπηρεσίας λόγω ασθενείας.
Το γεγονός αυτό, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε την οργή των υπολοίπων φαντάρων που άρχισαν να διαμαρτύρονται. Την επόμενη ημέρα 1/03/1948, με αφορμή την παραπάνω διαμαρτυρία η οποία από τους δολοφόνους χαρακτηρίστηκε ως ανταρσία, άφησαν την τελευταία τους πνοή και βασανίστηκαν απάνθρωπα εκατοντάδες σκαπανείς στρατιώτες.
Με τις παραπάνω σκέψεις να γυροφέρνουν στο μυαλό μας, πήραμε το δρόμο της επιστροφής. Χείριστη εντύπωση μας έκανε το γεγονός πως ένα μνημείο με τέτοια ιστορία έχει αφεθεί κυριολεκτικά στην τύχη του και έχει μετατραπεί σε ένα απέραντο νεκροταφείο αυτοκινήτων.
Μετρήσαμε τουλάχιστον 40 εγκαταλελειμμένα σκουριασμένα οχήματα, τα οποία στέκουν εκεί να μας θυμίζουν το πόσο σεβόμαστε τα ιστορικά μας μνημεία. Ακόμα όμως και ιστορική αξία να μην είχε το συγκεκριμένο νησί, θεωρούμε απαράδεκτο το φυσικό μας πλούτο να τον καταστρέφουμε έτσι, ελαφρά την… καρδία μετατρέποντας τον σε σκουπιδότοπο.
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου