Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Ιταλοκρατία

Τον Μάιο του 1912 μοίρα του ιταλικού στόλου καταλαμβάνει τη Ρόδο και τα λοιπά Δωδεκάνησα στα πλαίσια του ιταλοτουρκικού πολέμου για τη Λιβύη. Ο

ι Ιταλοί αρχηγοί της κατοχής σε διαγγέλματα επισημαίνουν ότι η κατοχή είναι προσωρινή και γίνεται μόνο για τις πολεμικές ανάγκες, ενώ στη συνέχεια θα δοθεί η ευκαιρία στους Δωδεκανήσιους να αποφασίσουν για την τύχη τους. Μα όταν οι Δωδεκανήσιοι οργανώνουν το Συνέδριο της Πάτμου (4 Ιουνίου 1912) αντιμετωπίζουν έντονη αντίδραση και διώξεις από τους Ιταλούς και συνειδητοποιούν ότι έχουν να αντιμετωπίσουν ένα νέο κατακτητή.

Η κήρυξη του βαλκανικού πολέμου (Οκτώβριος του 1912) αναγκάζει την Τουρκία να κλείσει ειρήνη με την Ιταλία για να μπορεί να αντιμετωπίσει τα συνασπισμένα βαλκανικά κράτη. Η συνθήκη που υπογράφεται στις 18 Οκτωβρίου 1912 στοOuchy της Λοζάννης προβλέπει επιστροφή των Δωδεκανήσων στη Τουρκία σε αντάλλαγμα της παραχώρησης της Λιβύης στην Ιταλία. Μα η συνθήκη δεν εφαρμόζεται, αφού κάτι τέτοιο θα σήμαινε άμεση κατάληψη των νησιών από τον νικηφόρο ελληνικό στόλο και τα Δωδεκάνησα διατελούν υπό την εκκρεμή αυτή κατάσταση μέχρι την κήρυξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, κατά τη διάρκεια του οποίου η Ιταλία δικαιολογεί μια δεύτερη πολεμική κατοχή. Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, στις 26 Απριλίου 1915 υπογράφτηκε στο Λονδίνο μυστική συνθήκη ανάμεσα στις δυνάμεις της Αντάντ και την Ιταλία να της παραχωρηθούν, μεταξύ άλλων, και τα Δωδεκάνησά ως αντάλλαγμα για την συμμετοχή της στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων.

Με τη λήξη του Πολέμου ο Έλληνας πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος απαιτεί τα Δωδεκάνησα επικαλούμενος λόγους εθνικοϊστορικούς. Η άρνηση της Ιταλίας προκαλεί την έντονη αντίδραση του πληθυσμού της Ρόδου που υπό την ηγεσία της Εκκλησίας ξεσηκώνεται το Πάσχα του 1919. Τα επεισόδια εκείνα, από τα οποία υπήρξαν νεκροί και τραυματίες, έμειναν γνωστά στην ιστορία ως το «αιματηρό Πάσχα». Η απήχηση που είχαν σε διεθνές επίπεδο τα γεγονότα εκείνα αναγκάζουν την Ιταλία να υπογράφει στο Παρίσι στις 29 Ιουλίου 1919 συμφωνία για την απόδοση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, τη γνωστή ως «Συμφωνία Τιτόνι – Βενιζέλου». Ένα χρόνο μετά, στις 22 Ιουλίου 1920, η Ιταλία κατήγγειλε τη συμφωνία, γεγονός που προκάλεσε την έντονη διπλωματική αντίδραση της Ελλάδας και την τελική υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών στις 10 Αυγούστου 1920. Ακολούθησε η μικρασιατική καταστροφή κι η Ιταλία εκμεταλλευόμενη την ελληνική συμφορά κατήγγειλε τη συνθήκη των Σεβρών στις 8 Σεπτεμβρίου 1922. Ακολούθησε η συνθήκη της Λοζάννης στις 24 Ιουλίου 1923, με την οποία η Τουρκία παραχωρούσε στην Ιταλία τα κυριαρχικά της δικαιώματα στα Δωδεκάνησα. Την ίδια εποχή το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι επιβάλλεται στην Ιταλία.

Στις 6 Αυγούστου 1924 η Ιταλία προσαρτά επίσημα τα Δωδεκάνησα. Ο πρώτος διοικητής Μάριο Λάγκο εφαρμόζει ένα μεθοδικό πρόγραμμα εξιταλισμού και παράλληλα ένα ευρύ πρόγραμμα δημοσίων έργων, που δίνει στη Ρόδο μια σειρά επιβλητικών κτιρίων, τα οποία προσδιορίζουν τη σημερινή μορφή του κέντρου της πόλης. Η τοπική αυτοδιοίκηση περιέρχεται, μετά από συνεχείς επεμβάσεις, στα χέρια των κατακτητών. ενώ η Εκκλησία και ο λαός της Ρόδου σπαράσσονται για πολλά χρόνια με το ζήτημα του Αυτοκέφαλου. Στον οικονομικό τομέα γίνεται προσπάθεια να περιέλθει ο έλεγχος της οικονομικής ζωής σε ιταλικά συμφέροντα. Την ίδια εποχή οι κινητοποιήσεις των Δωδεκανησίων της διασποράς εντείνονται, ενώ οι πνευματικοί άνθρωποι της Δωδεκανήσου με ιδιαίτερο ζήλο επιδίδονται στην προσπάθεια να αναδειχθεί η ελληνικότητα των νησιών μέσα από την ιστορία, την αρχαιολογία, τη λαογραφία, τη λογοτεχνία κλπ.

Τον Μάριο Λάγγο διαδέχεται ο Ντε Βέκκι, ηγετικό στέλεχος του Φασισμού, που προσπαθεί να εξαφανίσει την ελληνική παιδεία, την ελληνική γλώσσα και κάθε ελληνική εκδήλωση.

Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940, η γερμανική εισβολή, οι κακουχίες και η πείνα, η ιταλική συνθηκολόγηση το Σεπτέμβριο του 1943, οι πολεμικές επιχειρήσεις στο δωδεκανησιακό χώρο και οι διπλωματικοί αγώνες μέχρι την τελική προσάρτηση της Δωδεκανήσου στο Ελληνικό Κράτος (28 Οκτωβρίου 1947) αποτελούν συναρπαστικές σελίδες της τοπικής ιστορίας, που οι λεπτομέρειές τους ξεφεύγουν από τον στόχο αυτής της συνοπτικής εξιστόρησης.

Η πανηγυρική τυπική ενσωμάτωση έγινε στη Ρόδο στις 7 Μαρτίου 1948.