Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ Ο ΠΑΝΟΡΜΙΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΜΙΑΚOI

Αρχάγγελος Μιχαήλ_ Πανορμίτης

Κείμενο-Αφήγηση: ΕΛΕΝΗ ΖΑΧΑΡΙΟΥ - ΜΑΜΑΛΙΓΚΑ 

Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος θεωρήθηκε από τους Ιουδαίους Προστάτης του Ισραήλ, από τους Χριστιανούς Προστάτης του Νέου Ισραήλ ,δηλαδή της Εκκλησίας του Χριστού και στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Προστάτης του Αυτοκράτορα και ταυτόχρονα Προστάτης του βυζαντινού στρατού ως Αρχιστράτηγος των ουρανίων στρατιών, των αγγέλων.

Από τον 5ο, ίσως και από τον 4ο μ.Χ. αιώνα, άρχισαν οι φιλόθρησκοι Χριστιανοί να αφιερώνουν ναούς στους αγγέλους.

Σύμφωνα με την παράδοση ο Μέγας Κωνσταντίνος ίδρυσε στην Κωνσταντινούπολη το «Μιχαήλιον» ιερό αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Στη Μικρά Ασία και συγκεκριμένα στις Χώνες της Φρυγίας , κοντά στις αρχαίες Κολοσσές, όπου ο Αρχάγγελος Μιχαήλ πραγματοποίησε μέγα θαύμα, «Το εν Χώναις θαύμα», ιδρύθηκε λαμπρότατος ναός αφιερωμένος στη χάρη Του, στον οποίο επραγματοποιούντο πολλά θαύματα.

Σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία, με εστία τη Φρυγί , οι πιστοί ευλαβούντο πολύ τους αγγέλους και ιδιαίτερα τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, έφθασε δε μια μερίδα, τον 4ο μ.Χ. αιώνα, να απονέμει στους αγγέλους λατρευτική προσκύνηση.

Έτσι αναφάνηκε εκεί η αγγελολατρία που οι οπαδοί της , οι αγγελικοί , λάτρευαν τους αγγέλους , αντί να τους απονέμουν τιμητική μόνο προσκύνηση.

Η Εκκλησία με τη Σύνοδο της Λαοδικείας το 363 μ.Χ. καταδίκασε ως αίρεση την αγγελολατρία με το 35ο Κανόνα της και τους αγγελικούς ως αιρετικούς. Διακήρυξε δε, ότι μόνο στο Θεό αρμόζει λατρεία , ενώ στους αγγέλους και τους αγίους απονέμεται τιμητική μόνο προσκύνηση.

Απόηχος του μεγάλου σεβασμού των Χριστιανών της Μικράς Ασίας προς τους αγγέλους και ιδιαίτερα προς τον Αρχάγγελο Μιχαήλ έφθασε στη Σύμη.

Η Σύμη μικρό, ορεινό και άγονο νησί στο στόμιο του Κόλπου της Σύμης , που περιέχεται μέσα στον ευρύτερο κόλπο της Δωρίδας, στα ΝΔ παράλια της Μ. Ασίας σαν προέκτασή της , αποτελούσε ανέκαθεν ένα ενιαίο χώρο, οικονομικό και πολιτισμικό, με την απέναντί της μικρασιατική παραλιακή ζώνη, τα Πέρα, έχοντας μαζί της εμπορικές ανταλλαγές υλικών αγαθών και πολιτιστικές αλληλεπιδράσεις.

Ως εκ τούτου, η Σύμη, καθώς είχε πυκνή επικοινωνία με τη Μ.Ασία , ενστερνίστηκε τον μεγάλο σεβασμό των εκεί χριστιανών προς τους αγγέλους και μάλιστα προς τον Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Οι Συμιακοί , θαλασσινοί στην πλειονότητά τους , στο πρόσωπο του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είδαν τον ταχύτατο και αποτελεσματικό Προστάτη τους στους κινδύνους της θάλασσας και της στεριάς, τον φερέγγυο Μεσολαβητή προς τον Θεό για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους, τον πρόθυμο Παραστάτη και Φύλακά τους στον δρόμο της ζωής τους.

Δεν είναι λοιπόν να απορούμε , γιατί οι Συμιακοί ίδρυσαν στη Σύμη 9 ναούς (2 Μόνες και 7 εξωκλήσσια), όσα και τα τάγματα των αγγέλων και τους αφιέρωσαν στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. 

Α΄ Οι Μονές αυτές στη Σύμη είναι:

1. Η Σταυροπηγιακή Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Ρουκουνιώτη [:πατριδωνυμικό επίθετο από το μικροτοπωνύμιο τα Ρουκουνά ή Ρούκουνα (ενν. κτήματα, όπου κτίστηκε η Μονή) + πατριδων. επίθημα - ιώτης] ή απλά Μιχαήλης. Βρίσκεται στην περιοχή Μέσα Νημοράκι στην Έρεικα. Πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου (:Σύναξη των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ και των λοιπών αγίων ασωμάτων και ουρανίων ταγμάτων). 

2. Η Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη ή απλά Ο

Πανορμίτης (: πατριδων. επίθετο από το τοπωνύμιο Πάνορμος + πατριδων. επίθημα - ίτης) 

ή Παερμιώτης (:πατριδων. επίθ. από το τοπωνυμ. Πάνερμος + πατριδων. επίθημα - ιώτης και αφαίρεση του ν).

Είναι κτισμένη στον μυχό του λιμανιού Πάνορμος ή Πάνερμος στα ΝΔ του νησιού . Πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου. 

Β΄Τα Εξωκκλήσια στη Σύμη είναι:

1. (Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ) - Ο Αυλακιώτης [: πατριδων. επίθετο από το μικροτοπων. Αύλακας, ο (= χαράδρα), όπου κτίστηκε το ξωκκλήσι και το πατριδων. επίθημα - ιώτης].

Βρίσκεται στο προάστιο Πέδι. Πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου. 

2. (Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ) - Ο Θαρρινός.

«Εβγάλαμέ doθ Θαρρινό, γιατί δώννει θάρρος αυτωνώ bου κιdυνεύγου». 

Βρίσκεται έξω από το Κάστρο της Πόλεως της Σύμης . Πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου. 

3.(Ο Αρχάγγελος Μίχαήλ) -Ο Καϊλλιώτης ( : πατριδων. επίθετο από το μικροτοπων. Τα Καϊλλή, ενν. κτήματα και το πατριδων. επίθημα-ιώτης ).

Βρίσκεται στα Τσαgριά. Πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου. 

4. ( Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ) -Ο Κουρκουνιώτης (: από το ρήμα κουρκουνώ= κτυπώ).

«Εβγάλαμέ do Gουρκουνιώτη , γιατί άμμα εσβήννα da καdηλάκια του, επάαινε gι εχτύπα τη bόρτα τω τσοπάννηδων bου κατοικούσαν εκειά (=εκεί δα) κοdά κι εκείνοι εκαταλαβαίννα gι επααίννα gι έφτα ( = άναβαν) dα καdήλια του.»

Βρίσκεται κοντά στο Σωτήρη τον Μεγάλο. Πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου. 

5. ( Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ) - Ο Κοκκιμίδης (πιθανόν από το οικογενειακό επώνυμο Κοκκινίδης).

«Επειδή η περαdζάδα του που ΄νιβαίννει στο Gοκκιμίδη έιναι γούλο (=όλο) κοκκινοχώματα, εβγάλα dο Goκκιμίδη».

Βρίσκεται στην κορυφή του όρους Κοκκιμίδης. Πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου. 

6. Ο Μιχαήλης του Nιbορειού

Βρίσκεται στον μυχό του λιμανιού του Νιbορειού κοντά στην παραλία. Πανηγυρίζει στος 6 Σεπτεμβρίου (: Ανάμνηση του εν Χώναις θαύματος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ). 

7.(Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ) - Ο Περιbλιώτης (: πατριδων. επίθετο από το μικροτοπων. Περιβόλια + πατριδων. επίθημα -ιώτης > Περιβολιώτης και με τη συγκοπή του >Ο Περιbλιώτης). Είναι κτισμένος στο Όξω Ξίσος , ανάμεσα σε περιβόλια. Πανηγυρίζει στις 6 Σεπτεμβρίου. 

Όσες Μονές και Εξωκκλήσια πανηγυρίζουν στις 8 Νοεμβρίου ( : Σύναξη των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ), εορτάζουν «δευτερευόντως» και στις 6 Σεπτεμβρίου (ανάμνηση του εν Χώναις θαύματος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ) και όσες πανηγυρίζουν στις 6 Σεπτεμβρίου εορτάζουν και στις 8 Νοεμβρίου.

Οι περισσότερες από τις προσωνυμίες που δόθηκαν στον Αρχάγγελο Μιχαήλ στις Μονές και στα Εξωκκλήσια του στη Σύμη είναι δηλωτικές της τοποθεσίας ή του ονόματος του ιδιοκτήτη της τοποθεσίας , όπου κτίστηκαν.

Μόνο οι προσωνυμίες Κουρκουνιώτης και Θαρρινός αναφέρονται σε ιδιότητες του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. 

Από όλες τις Μονές και τα Εξωκκλήσια της Σύμης ξεχωρίζει η Ιερά Μόνη του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη , ο Πανορμίτης ή Παερμιώτης. 

Ο Πανορμίτης, κτισμένος στα ΝΔ της Σύμης , στον μυχό του Πανόρμου ή Πανέρμου που είναι ένα ασφαλέστατο λιμάνι στο γραφικότερο τοπίο του νησιού, αποτελεί φυσικό καταφύγιο των ναυτιλλλομένων σε καιρό τρικυμίας.

Η τοποθεσία της Μονής Πανορμίτη είναι εξαίρετη. Βρίσκεται στον εμπορικό δρόμο που συνδέει την Κωνσταντινούπολη με την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, που ήταν από το 18ο μ.Χ. αιώνα καινούργιος εμπορικός άξονας της Μεσογείου. 

Ξεκινώντας ο ναυτικός από την Κώνσταντινούπολη με προορισμό την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και περιπλέοντας τα παράλια της Νοτιοδυτικής Μ. Ασίας, περνούσε έξω από το λιμάνι του Πανορμίτη.

Όλα σχεδόν τα εμπορικά σκάφη, καθώς και εκείνα που μετέφεραν προσκυνητές στους Αγίους Τόπους , όταν περνούσαν έξω από το νησί της Σύμης ,-όχι μόνο σε περίπτωση τρικυμίας αλλά σχεδόν πάντοτε-, έμπαιναν στο λιμάνι του Πανορμίτη για να προσκυνήσουν οι ναυτικοί τον Μεγαλόχαρο.

Αυτό καταδεικνύεται και από τις χρηματικές δωρεές και από τις προσφορές ειδών και αφιερωμάτων, που προσέφεραν στη Μονή του Πανορμίτη οι πλοίαρχοι εμπορικών σκαφών, που εισέπλεαν στο λιμάνι του Πανορμίτη.

Το πλήθος των θαυμάτων του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη σε διάφορες περιστάσεις (:κινδύνου ναυαγίου ή πνιγμού στη θάλασσα, ασθένειας, οικογενειακών προβλημάτων, οικονομικής δυσπραγίας) τον καθιέρωσε σε Πολιούχο της Σύμης και προσέδωκε μεγάλη αίγλη στη Μονή του στο λιμάνι του Πανόρμου της Σύμης.

Του απέδωσαν επίσης της προσωνυμία του Προστάτη και Βοηθού των θαλασσινών (:ναυτικών, ψαράδων, σφουγγαράδων) όχι μόνο των Δωδεκανήσων, αλλά και των νησιών και λιμανιών όλου του Αιγαίου και εξακόντισαν την ακτινοβολία της φήμης του και της Ιεράς Μονής του έξω από τη Σύμη και την Ελλάδα, ακόμη και σε μακρινές χώρες.

Η αυτοκράτειρα της Ρωσίας Μεγάλη Αικατερίνη απέστειλε στη Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη πολύτιμα δώρα :Ένα ΄Αγιο Ποτήριο, ένα βαρύτιμο και περίτεχνο κάλυμμα του Ευαγγελίου , ένα χρυσοκέντητο Επιτάφιο πάνω σε βαθυκόκκινο βελούδο και μια μεγάλη καμπάνα με ποσότητα χρυσού στο μέταλλό της, που την κάνει ιδιαίτερα γλυκόηχη.

Οι Συμιακοί ένιωθαν και νιώθουν ασφαλείς , που έχουν Προστάτη και Φύλακα τον Αρχάγγελο Μιχαήλ τον Πανορμίτη , ένα Αρχιστράτηγο των Ουρανίων στρατιών.

Σ΄ αυτόν ανέθεσαν την προστασία και της διαφύλαξη από τους κινδύνους των παιδιών και των συζύγων τους οι Συμιακές:

--«Ω Παερνιώτη Συμιακέ και με τους μαμουdζάδες (= μπότες),

βοήθα τους θαλασσινούς κι όλους τους βουττηστάδες (= γυμνοί δύτες)»

(Ελ.Ζ.Μ.)

--«Χρουσό bαερμιωτάκι μου, με τα ΄κατώ καdήλια,

γλέπε μου το παιδάκι μου,΄α σου τα κάμω χίλια»

(Ελ.Ζ.Μ.)

--«΄Α πάω θέλω να γραφτώ σκλάβα στον bαερνιώτη, 

για να φυλάει του γιούκα μου την ακριβή dου νιότη»

(Ν.ΧΑΒ.)

Κι όταν, σαν ηρωίδες του Παπαδιαμάντη , οι Συμιακές σπεύδουν στα ξωκκλήσια για να παρακολουθήσουν την Θεία Λειτουργία που τελείται με δική τους πρωτοβουλία , είναι σχεδόν αδύνατο να μη ζητήσουν και τη συμπαράσταση του Αρχαγγέλου:

Το bαερνιώτη βάλλω bρός (=εμπρός) και τος Σωτήρη (=τον Σωτήρα Χριστό) πίσω,

Τη bαναγιά τη Στρατερή πάω να λειτουργήσω,

΄Α ΄ψω (=να ανάψω) τα καdηλάκια Της και να τη φροκαλήσω (=σκουπήσω). 

(Ν.ΧΑΒ.)

Στα συμιακά νανουρίσματα η μητέρα του βρέφους μαζί με την Παναγία και τον Χριστό, επικαλείται και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ με τις προσωνυμίες που έχει στις Μονές και τα Εξωκκλήσια της Σύμης:

Νάννι νάννι ναννουριάdζω (=νανουρίζω)

Και της Παναγιάς φωνάdζω,

Για να θρέψει το παιδίμ μου

Και να γιάνει (=γιατρέψει) την ψυχήμ μου.

Έλα Παναγιά Μεγάλη (: Παναγία του Κάστρου)

Στου παιδιού μου το κεφάλι.

Φώναξε του Παερμιώτη,

Να του δώννει ωραιότη.

Φώναξε του Κουρκουνιώτη,

Με την όμορφή dου νιότη (= κορμοστασιά)

Φώναξε και του Σωτήρη (= του Σωτήρα Χριστού),

Να το κάμει νοικοκύρη.

Φώναξε του Μιχαήλη ,

Να ΄ρτει να το με(γ)αλύνει.

Φώναξε του Κοκκιμίδη,

Που ΄χει χάδια να του γίδει (= δίνει).

Παναγιά μου, Παναγιά μου,

Θάρρος και παρηγοριά μου! 

(Ν.ΧΑΒ.)

Η ίδια θερμή πίστη της μάνας προς τη Μητέρα όλου του κόσμου, την Παναγία , προς τον Χριστό και προς τον Πανορμίτη εκφράζεται και στο παρακάτω ταχτάρισμα:

Το παιδάκι μου ΄γαπώ

Τίνα θα ΄βρω να το πω

΄Α το πω της Παναγιάς

΄Α του δώννει την υγειά.

΄Α το πω και του Σωτήρη,

΄Α το κάμει νοικοκύρη.

΄Α το πω του Παερμιώτη,

΄Α ΄ρτει κάτω να το γλέπει.

(Ν.ΧΑΒ.)

Στις βαφτίσεις που γίνονται στο Καθολικό της Μονής του Πανορμίτη πολλές φορές οι γονείς του παιδιού -ύστερα από τάξιμο- βάζουν νονό και τον ίδιο τον Αρχάγγελο Μιχαήλ τον Πανορμίτη. 

Στις περιπτώσεις αυτές ο Ηγούμενος της Μονής ή ο ιερέας που θα τελέσει το Μυστήριο της Βάφτισης παίρνει από το Ιερό μια εικόνα του Αρχαγγέλου, δένει επάνω της την άκρη μιας μακριάς άσπρης κορδέλας , στερεώνει της άλλη της άκρη στην κολυμβήθρα και δίνει την εικόνα σε ένα αγόρι να την κρατάει και να στέκει πλάι στους αναδόχους.

Με τον τρόπο αυτό ο Πανορμίτης γίνεται συνανάδοχος και παίρνει υπο την προστασία του το νεοφώτιστο.

Το όνομα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ή μια από τις προσωνυμίες του στις Μονές και τα Εξωκκλήσια του, είναι το επικρατέστερο βαφτιστικό όνομα στη Σύμη :Μιχάλης, Πανορμίτης, Θαρρινός, Θαρρινή, Καϊλλιώτης, Κοκκιμίδης, Περιbλιώτης.

Στους γάμους, όταν οι φίλες της νύφης λένε τα παινέματα (=δίστιχα που εξυμνούν τα χαρίσματα της νύφης), για να εξάρουν την ομορφιά της, ως σημείο αναφοράς χρησιμοποιούν τη μορφή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, όπως εικονίζεται στις εικόνες του στις Μονές και τα Εξωκκλήσια της Σύμης: 

Μάτια του Κουρκουνιώτη έχεις και bράτσα τ΄ Αυλακιώτη,

Το καμαροφρυδάκις σου μοιάdζει του Παερνιώτη.

(ΕΛ.Ζ.Μ.)

Παλιού κρασιού χνουδιάν (=άρωμα) έχεις , παλιού μελιού γλυκάδα,

Του Παερμιώτη μοιάdζεις του εις τη μελαχρινάδα.

(ΕΛ.Ζ.Μ.)

Λίγο πριν την έναρξη του Μυστηρίου του Γάμου, οι κοπέλες που είπαν τα «παινέματα» στη νύφη και τον γαμπρό, συνηθίζουν να τραγουδούν το επόμενο δίστιχο μπροστά στην επιβλητική ασημοποίκιλτη εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη, δίπλα από στο Ιερό του Καθολικού της Μονής Του:

Ω Παερμιώτη Συμιακέ, κατίβα (=κατέβα) απ΄το θρονίσ Σου.

Στ΄αdρόϋνο bου γίνεται, να δώκεις την ευκή Σου. 

(ΕΛ.Ζ.Μ.)

Από κανένα εικονοστάσι συμιακού σπιτιού δεν λείπει η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, τοποθετημένη πλάϊ στις εικόνες της Παναγία και του Χριστού.

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς η σκέψη των Συμιακών τρέχει, όπως πάντα στον αγαπημένο τους Αρχάγγελο Μιχαήλ, όπως φαίνεται από τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα που τραγουδιόντουσαν στη Σύμη γύρω στο τέλος του 19ου αιώνα:

Αρκιμηνιά κι αρκιχρονιά, ΄ψηλή μου δεdρολιβανιά

΄Ψηλό δεdρόν εβγήκε

Ψηλά ΄ναι dα κλωνάρια του κι ολόχρυση η κορφή του

Και στα περικλωνάρια του στέκετ(αι) η Παναγία.

Κι ο Μιχαήλ Αρχάgελος επέρασε και λέεει:

΄Δωσήτε (δώσετε) μού τα κλειδιά τα μαργαριταρένα

Να ΄ννοίξω το bαράδεισο να πιώ νερό δροσάτο

Να ππέσω ν΄ αποκοιμηθώ σε μια μηλιά (α)πο κάτω

Να ππέσου d΄ άνθη πάνω μου, τα μήλα στη bοδιάμ μου 

Και τα χρυσά τριαdάφυλλα τριγύρω στα μαλλιά μου"

………………………………………………………………

Πού ΄χεις το γιο, τομ μονογιό, τογ γιό dο gανακάρη,

Στολίdζεις το gαι λούννεις το και το σκολειό το bέbεις (=στέλλεις).

Κι ο δάσκαλος τον έβγαλε για να καλαναρχήσει

Κι εξίφυέ dου το κερί κι έκαψε dο χαρτί (=βιβλίο) dου

Κι ελέρωσε dα ρούχα του τα χρυσοκεdημένα

Οπού του τα κεdούσανε οι τρεις βασιλοπούλες :

Η μια ήτο dου πρίgηπα κι άλλη του βεdζύρη,

Και η τρίτη η μικρότερη ήτο dου βασιλέα,

…………………………………………………………………

Σας εύχομαι ΄Καλή νύχτα, χρόνους πολλούς να dζήτε.

Δωσήτε μας το gόπομ μας, να πάμε σ΄άλλη bόρτα.

Εις έτη πολλά και του χρόνου!».

(ΕΛ.Ζ.Μ.)

Τα δημιουργήματα της συμαϊκής λαϊκής μούσας καθρεφτίζουν γνήσια και καθαρά τα μύχια συναισθήματα των Συμιακών για τον Πολιούχο τους.

Νιώθουν γι΄ αυτόν αγάπη , τρυφερή στοργή, απόλυτη εμπιστοσύνη για τη δική του ανταπόκριση. Τον αισθάνονται δικό τους, συγγενή τους, πατριώτη τους, οικείο τους. Γι΄ αυτό και οι επικλήσεις τους:

«Ω Παερμιώτη Συμιακέ», «Παερμιωτάκιμ μου χρουσό».

Οι Συμιακοί παρέλαβαν βέβαια από τους Χριστιανούς της Μικράς Ασίας την τιμητική προσκύνηση και τον ευλαβικό σεβασμό προς τον Αρχάγγελο Μιχαήλ , όμως περνώντας τον μέσα από το φίλτρο της δικής τους ευαισθησίας και ψυχικής ιδιοσυστασίας , τον εταύτισαν με Φορέα της χαράς και Φρουρό της ευτυχίας.

Αξίζει να τονίσουμε ότι για το λόγο αυτό ο Συμιακός υποσυνείδητα τον αποσυνέδεσε από την ιδέα του ψυχαγωγού, παρόλον ότι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ συνήθως, όπως συμβαίνει και στις Μονές και τα Εξωκκλήσια του στη Σύμη , εικονίζεται να πατάει σε ένα άπνοο σώμα του οποίου κρατά την ψυχή με το αριστερό του χέρι για να την μεταφέρει στον Θεό.

Γνωρίζει ασφαλώς πολύ καλά ο Συμιακός την παράδοση που θέλει τον Αρχάγγελο Μιχαήλ ψυχοπομπό, όπως αποδεικνύει το παρακάτω τετράστιχο:

Στου Παερνιώτη το πλατύ στεκούdαι (=στέκονται) τρεις παdιέρες.

Η μια ΄ στράφτει κι η μια βροdά κι η μια καρδιές μαραίνει.

Που ΄στράφτει ΄ναιν η Παναγιά και που βροdά ο Γιός Της 

Και που μαραίνει τις καρδιές είναιν ο Παερνιώτης.

(ΕΛ.Ζ.Μ.)

Όμως αρνείται πεισματικά να δεχθεί τη σχέση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ με το θάνατο. Και όχι μόνο αυτό, αλλά, αντίθετα προς τα κοινώς παραδεδειγμένα, αποδίδει τον θάνατο στην απουσία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη:

Ο Παερνιώτης έλειπε κι η Παναγιά εκοιμάτο,

Κι εβάλα dο κορμάκισ σου στην πλάκαν αποκάτω.

(Μ.ΣΚΕ.)

Οι Συμιακοί δηλαδή είναι ανυποχώρητοι στη θέση τους : ο Αρχάγγελος Μιχαήλ συνδέεται πάντοτε με τη ζωή και μόνο μ΄αυτήν.

Η ψυχή των Συμιακών γεμίζει περηφάνεια για τον Πολιούχο τους:

Από τα Δωδεκάνησα η Σύμη ΄ναιν η πρώτη ,

Γιατ΄έχει στις αgάλες της τομ μέγα bαερνιώτη.

(ΕΛ.Ζ.Μ.)

Αλλά και όλοι εκείνοι που μέσω των Συμιακών ναυτικών γνώρισαν τον Πανορμίτη , νιώθουν μεγάλη αγάπη και εμπιστοσύνη προς αυτόν.

Στα περισσότερα λιμάνια των Κυκλάδων συναντά κανείς σκάφη εμπορικά (όπως στην Αιγιάλη της Αμοργού) και ημερόπλοια τουριστικά (όπως στην γραμμή Πάρου-Αντίπαρου)με την ονομασία «Αρχάγγελος Μιχαήλ ο Πανορμίτης».

Η πολύ μεγάλη αγάπη των Συμιακών προς τον Πανορμίτη διατηρείται αμείωτη και στις μέρες μας και εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους.

Δεν είναι λίγες οι Κυριακές που οι Συμιακοί της πόλεως της Σύμης έρχονται να εκκλησιαστούν στον Πανορμίτη. Χάρη δε στη διάνοιξη αυτοκινητόδρομου , ασφαλτοστρωμένου, από την πόλη ως τη Μονή, η δια ξηράς επικοινωνία της πόλεως της Σύμης με τη Μονή Πανορμίτη είναι πλέον πολύ πιο εύκολη και απαιτεί 25’ μόνο διαδρομή.

Ο αριθμός των βαφτίσεων που τελούνται στο Καθολικό της Μονής αυξάνει ραγδαία .

Στη λαμπρή του πανήγυρη, στις 8 του Νοέμβρη, «συbούππουλοι» (=συν γυναιξί και τέκνοις) προσέρχονται να του προσφέρουν το τάμα τους , να του εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους για όσα τους έχει προσφέρει με τη μεσολάβησή του στον Δωρεοδότη Θεό και να παρακαλέσουν να συνεχίσει και στο μέλλον να «τους -ι-νιάdζεται» (=να ενδιαφέρεται γι΄ αυτούς) και να τους προστατεύει.

Με ανάλογο τρόπο συμπεριφέρονται προς τον Αρχάγγελο Μιχαήλ τον Πανορμίτη και οι εκτός Σύμης Συμιακοί στα μέρη που εξωθήθηκαν να μετοικήσουν , όπως : στη Ρόδο, Πειραιά, Αθήνα, Αττική, Θεσσαλονίκη, στην Αίγυπτο και άλλες χώρες της Αφρικής (στο παρελθόν) , στις Η.Π.Α., στον Καναδά, στη Νότιο Αμερική, στην Αυστραλία.

Οι συμαϊκές παροικίες εκεί διατηρούν και αναπαράγουν τα ήθη και τα έθιμα της Σύμης , χρησιμοποιούν το συμαϊκό ιδίωμα στις μεταξύ τους συναναστροφές , ανεγείρουν Ναούς και τους αφιερώνουν στον Αρχάγγελο Μιχαήλ τον Πανορμίτη, δίνουν το όνομά του στα Παροικιακά τους Σωματεία και προσφεύγουν πάντοτε σ΄ αυτόν για βοήθεια και προστασία.

Ο ασίγαστος όμως πόθος των ξενιτεμένων Συμιακών είναι ν΄αξιώνονται να επισκέπτονται -και μάλιστα τις ημέρες της πανήγυρής του- την Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πανορμίτη, να του εκφράσουν και από κοντά , μαζί με τον ευλαβικό τους σεβασμό , την αγάπη και την ευγνωμοσύνη τους για όσα τους έχει βοηθήσει να επιτύχουν και να εναποθέτουν σ΄ αυτόν τους πόθους, τα όνειρα και τις ελπίδες για το μέλλον.

Έτσι αισθάνονται ανανεωμένοι και γεμάτοι από αισιοδοξία για τη συνέχιση του αγώνα της ζωής.

Και το θαυμαστό είναι ότι τα συναισθήματά τους αυτά τα μεταγγίζουν στους ή στις συζύγους τους, στα παιδιά τους και στα παιδιά των παιδιών τους. 

----------------------------------------------------------------------------------------

1. Μιχαήλ: Κύριο όνομα εβραϊκό που σημαίνει «Τίς ως ο Θεός;>>. 

2. Αρχάγγελος: ΄Αρχων άγγελος, πρώτος από τους αγγέλους, Αρχιστράτηγος των αγγέλων. 

3. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ως στρατηγός των Ασωμάτων Δυνάμεων, προστάτης του Βυζαντινού αυτοκράτορα και του στρατού του, εικονίζεται κρατώντας στο αριστερό χέρι την υδρόγειο σφαίρα με ένα σταυρό επάνω και στο δεξί χέρι σκήπτρο. 

4. ΄Αγγελοι: Πνεύματα ουράνια, άυλα, ανώτερα πνευματικά και λογικά όντα. Δεν έχουν διακεκριμένο γένος, δεν πολλαπλασιάζονται και δεν πεθαίνουν. 

Δεν είναι πανταχού παρόντες, όπως ο Θεός, αλλά μετακινούνται ταχύτατα από τόπο σε τόπο. Εδημιουργήθηκαν από τον Θεό κατά τη δημιουργία του κόσμου πριν από τον υλικό κόσμο. Επειδή παρέμειναν πιστοί στον Θεό, είναι ελεύθεροι από την αμαρτία και διευθύνονται πάντοτε προς το αγαθό. Είναι ανώτεροι από τον άνθρωπο. 

Οι άγγελοι στον ουρανό: Α΄ Υμνούν και δοξολογούν τον Θεό, όπως κατά τη νύκτα των Χριστουγέννων. Β΄ Διακονούν τον Θεό: 1) Είναι ταχύτατοι αγγελιοφόροι, -γι΄ αυτό και ονομάζονται άγγελοι-, των μηνυμάτων του Θεού προς τους ανθρώπους, όπως στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Γι΄ αυτό εικονίζονται με φτερά φυτρωμένα στις πλάτες τους. 2) Είναι μεσολαβητές για τα αιτήματα των ανθρώπων προς τον Θεό. 3) Είναι προστάτες, φύλακες των ανθρώπων στους κινδύνους που διατρέχουν. 4) Από το 203 μ.Χ. θεωρούνται και ψυχαγωγοί που παραλαμβάνουν την ψυχή των ανθρώπων κατά τον θάνατό τους και την μεταφέρουν στον ουρανό. 

5. Κατά τον ΙΑ΄ αιώνα οι Βυζαντινοί ονόμασαν Χώνες τις Κολοσσές, την αρχαία μεγάλη πόλη της Φρυγίας της Μ. Ασίας κοντά στη Λαοδίκεια και την Ιεράπολη. 

Οι Χώνες ήταν φημισμένες για τον περιώνυμο ναό τους, τον αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ, στον οποίο κατά την παράδοση γίνονταν πολλά Θαύματα. 

Εχθροί της χριστιανικής πίστεως; θέλοντας να καταστρέψουν τον Ναό αυτό, προκάλεσαν εκεί εκτροπή του ρεύματος των ποταμών Λυκόκαστρου και Κούφου με σκοπό να παρασυρθεί ο Ναός και να καταρρεύσει. 

Ο κίνδυνος αποσοβήθηκε με την εμφάνιση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που κάνοντας το σημείο του σταυρού σταμάτησε το ρεύμα του νερού, εκτύπησε με το δόρυ του τη γη ζητώντας να χωνεύσει τα νερά. 

Από τότε τα καλοκαίρια το έδαφος της περιοχής σχίζεται και σχηματίζει μεγάλα χάσματα, στα οποία εξαφανίζονται οι παραρρέοντες ποταμοί Λυκόκαστρος και Κούφος. 

6. Η Σύμη και π.Χ. και μ.Χ. είχε πυκνή επικοινωνία με τα απέναντί της μικρασιατικά παράλια, τα Πέρα. 

Ιδιαίτερα στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 2Οού αιώνα τα Πέρα, με επίκεντρο τη Σταδιά (Datça), αποτελούσαν τη φυσική ενδοχώρα της Σύμης. 

Εκεί είχαν oι Συμιακοί τα κτήματά τους, εκεί μετέφεραν πολλοί βοσκοί τα ποίμνιά τους για βοσκή. 

Η άσκηση της ιχθυαλιείας και σπογγαλιείας γινόταν ελεύθερα από τους Συμιακούς όχι μόνο στα παράλια της Σύμης αλλά και στα μικρασιατικά παράλια από την Κνίδο και τη Σταδιά (Datça) ως τα Λώρυμα (Απλοθήκα < αρχ. οπλοθήκη) κι ακόμη πιο πέρα. 

7. Τα είδη της υφαντουργίας, τα ναυτιλιακά εφόδια, τα γεωργικά εργαλεία, τα αποικιακά και άλλα εισαγόμενα τρόφιμα οι πόλεις της περιοχής των παραλίων της ΝΔ και Ν. Μικράς Ασίας τα προμηθεύονταν από τη Σύμη που, ασκώντας διαμετακομιστικό εμπόριο, είχε το προβάδισμα στην οικονομία του ΝΑ Αιγαίου από τα μέσα του 19ου μέχρι την Πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. 

Γινόταν βέβαια και η αντίστροφη κίνηση σε άλλους Τομείς της οικονομίας. 

Η ναυπηγήσιμη ξυλεία εισαγόταν στη Σύμη από τις μικρασιατικές ακτές χωρίς φόρο εισαγωγής. 

Βλ. Ελένη Ζαχαρίου-Μαμαλίγκα, Οι ψαράδες της Σύμης. Οικονομική - Κοινωνική - Πολιτιστική όψη (Διδακτορική διατριβή), Ρόδος 1986, σσ. 19, 21, 22. 

8. Τα 9 τάγματα των αγγέλων είναι: 

Τα Σεραφείμ, τα Χερουβείμ, οι Θρόνοι, οι Κυριότητες, οι Δυνάμεις, οι Εξουσίες, οι Αρχές, οι Αρχάγγελοι, οι ΄Αγγελοι. 

9. Στη ΝΑ Κρήτη ρούκουνας, ο σημαίνει: η γωνιά του σπιτιού, ο ακρογωνιαίος λίθος και ρουκουνιώτης λέγεται ο πλούσιος. Πρβλ. τη φράση: Καστρινοί ρουκουνιώτες. 

10. Γαβριήλ: κύριο όνομα εβραϊκό που σημαίνει: «Ήρωας του Θεού». 

11. Αρχικά η Μονή Πανορμίτη πανηγύριζε στις 6 Σεπτεμβρίου, αλλά, προς χάρη των σφουγγαράδων και των πληρωμάτων των σπογγαλιευτικών συγκροτημάτων, μετέθεσε την πανήγυρη στις 8 Νοεμβρίου, για να μπορούν να είναι παρόντες όλοι σι εργάτες της θάλασσας στη γιορτή του Προστάτη τους. (Γύρω στις 14 Σεπτεμβρίου επέστρεφαν στη Σύμη σι γυμνοί δύτες, οι βουττηστάδες, ενώ γύρω στις 31 Οκτωβρίου οι μηχανοδύτες, οι μηχανικοί). 

12. Η προσωνυμία Θαρρινός ήταν προσφιλής στα Πέρα. 

Στο Κύριο αγκυροβόλιο των Λωρύμων (της Απλοθήκας) σώζονται τα ερείπια Ναού αφιερωμένου στον Αρχάγγελο Μιχαήλ τον Θαρρινό. Βλ. Ι. Χ. Παπαχρίστοδούλου (Εφόρου Κλασικών Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου), Η Ροδισκή Περαία και η συμβολή των Δ., Ν. και Μ. Χαβιαρά στην ιστορική και αρχαιολογική έρευνά της; Ροδιακά Γράμματα, τεύχ. 1 (1992), σ. 166. 

Σε εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, φερμένη το 1922 από τα Πέρα στον ενοριακό ναό της Σύμης Παναγιά η Χαρτωμένη (< Κεχαριτωμένη), υπάρχει η επιγραφή: Αρχάγγελος Μιχαήλ ο Θαρρινός. 

 «Θαρρινό dov ελέα κι εις τα Πέρα τον Αρκάgελο», βεβαιώνει ο γιος του κομιστή της εικόνας από τα Πέρα Γιάννης Ελευθερίου Χατζηπέτρος, ο Καραμακκιώτης (= αυτός που ήλθε από τα Καράμακκα, συμαϊκή παροικία στα Πέρα). 

Η προσωνυμία Θαρρινός, σύμφωνα με αφηγήσεις ανθρώπων που σώθηκαν με επέμβαση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, προήλθε από την προτροπή «Θάρρει!» (= έχε θάρρος), που τους απηύθυνε το Ταξιάρχης την ώρα που κινδύνευαν. 

13. Καϊλλής = Καϊλλιώτης = Λιβισιανός (κάτοικος Λιβισιού ή καταγόμενος από το Λιβίσι). 

Το Λιβίσι στην Τουρκική λέγεται Kayá 

Kayá + τουρκ. πατριδωνυμική κατάλ. -li> kayli (= Καϊλλής) 

Καϊλλής + ελλην. πατρίδων. κατάλ. -ιώτης> Καϊλλιώτης ."Ο τύπος δηλαδή Καϊλλιώτης είναι ethnicum ex ethnicis. 

Το 1922 κατέφυγαν στη Σύμη πρόσφυγες και από το Λιβίσι, όπως μαρτυρούν τα πατριδωνυμικά τους επίθετα: Καϊλλής Καϊλλιώτης, Λεβεσανός, που κατέληξαν, όπως συνήθως, να γίνουν οικογενειακά τους επώνυμα. 

Στο Λιβίσι ο μεγαλοπρεπής Μητροπολιτικός Ναός είναι αφιερωμένος στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. 

14. Βλ. Νίκο Γ. Σβορώνο, Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας, Αθήνα 1983, Β΄ ΄Εκδοση, σσ. 222-223. 

15. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση τριών αδελφών καπετάνιων από το Βόλο που σκάρωσαν 3 μεγάλα τρεχαντήρια 150 τόνων το κάθε ένα, και ανέλαβαν να εκτελούν το δρομολόγιο Βόλος - Αλεξάνδρεια Αιγύπτου για τη μεταφορά σταφυλιών (Το 1915). Για να ευοδωθούν τα ταξίδια τους έβαλαν «συνεταίρο» τους τον Πανορμίτη. Σε κάθε ταξίδι επιστροφής στο Βόλο έμπαιναν στο λιμάνι του Πανορμίτη και παρέδιδαν στον τότε Ηγούμενο της Μονής Ιγνάτιο Αγγελινίδη (1896-1918) το ¼ από τα καθαρά κέρδη τους για τη Μονή. 

Βλ. Ελένη Ζαχαρίου-Μαμαλίγκα, Ένας Συμιακός ψαράς αυτοβιογραφείται. Προλογίζει ο Καθηγητής Μιχάλης Γ. Μερακλής. Δωδεκανησιακόν Αρχείον, ΔΙΛΕ, Τόμ. 7, Αθήνα (1996), σσ. 114-115. 

16. Οι δωρεές των Υδραίων προς τον Πανορμίτη ήταν οι πλουσιότερες. Με δική τους χρηματική προσφορά κ

τίστηκε η ωραία αίθουσα υποδοχής της Μονής, η γνωστή με το όνομα «Υδραϊκόν». Βλ. Δημοσθένη Χαβιαρά, Περιγραφή της εν Σύμη Ιεράς Μονής Πανορμίτου, εν Σάμω, 1911, σσ. 43-48.

17. Για βιβλιογραφία σχετική με τη Μονή Πανορμίτη βλ. Ι. Μ. Χατζηφώτη, Ιερά Μονή Πανορμίτη Σύμης, Δ΄ έκδ. 1990, σσ. 88, 89. 

18. Τα Πρωτοχρονιάτικα αυτά Κάλαντα τα κατέγραψα το 1995 από τον Οσιολογιώτατο Αρχιμανδρίτη της Ι. Μ. Πανορμίτη Ιερόθεο Κοενάκη που τα έμαθε από τη νονά του Κατίνα Κρητικού 87 χρόνων. Στη νονά του τα είχε διδάξει ΄τ Αννάκι τον Σαρελλιού, 96 χρόνων, απ΄ τον ΄Αι Γιώργη του Χωριού της Σύμης. 

19. Ναοί αφιερωμένοι στον Αρχάγγελο Μιχαήλ τον Πανορμίτη έχουν ανεγερθεί από απόδημους Συμιακούς εκτός Σύμης: 

Α΄ Στη λοιπή Ελλάδα:

1) Στην Ελευσίνα,

2) Έξω απ΄ το Ξυλόκαστρο,

3) Στο Λαγονήσι, 

Β΄ Στο Εξωτερικό:

1) Στην Αφρική: α΄) Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, β΄) στην Κινσάσα. 

2) Στη Βόρειο Αμερική: στο Κάμπελ Οχάιο των Η.Π.Α. 

3) Στην Αυστραλία: Στο Νόρθ Σύδνεϋ. 

Υπάρχουν και περιπτώσεις που συμαϊκοί Παροικιακοί Σύλλογοι ή Συμιακοί ως άτομα προσφέρουν μεγάλου μεγέθους Εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη σε Ναό της επιλογής τους. ΄Οπως: 

1) Στο δεξιό κλίτος του Ι. Ναού του Αγίου Νικολάου Πειραιά είναι αναρτημένη μεγάλη εικόνα του Πανορμίτη, δωρεά του Συλλόγου Συμαίων Πειραιά «Ο Πανορμίτης».

2) Στο εξωκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, στην Κοιλάδα των Τεμπών, έχει προσφέρει μεγάλη εικόνα του Πανορμίτη ο αείμνηστος Συμαίος Αγαπητός Ι. Διακογιάννης, Καθηγητής της Ψυχιατρικής στο Α.Π.Θ. 

Σημείωση της συγγραφέως

Στα δημοτικά στιχουργήματα που προέρχονται:

1) Από την προσωπική μου συλλογή σημειώνω βραχυγραφικά ΕΛ.Ζ.Μ.

2) Από Μιχ. Θ. Σκευσφύλακα, Ο Πανορμίτης και η περιώνυμη Μονή του, Αθήναι 1961, σημειώνω ΜΙ..ΣΚΕ.. και

3) Από Νικήτα Δ. Χαβιαρά, Λαογραφία της νήσου Σύμης, τομ. 1ος Τεύχ. Α΄, Παιδική Ζωή, Αθήναι 1964, Φωτοανατύπωση 2001, σημειώνω Ν.ΧΑΒ. 

Σημ: Η ανωτέρω εργασία έχει δημοσιευτεί στον 39ο τόμο της ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ 1998-2003 στις σσ. 354-368. 

ΕΛΕΝΗ ΖΑΧΑΡΙΟΥ -
ΜΑΜΑΛΙΓΚΑ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Σύντομο βιογραφικό σημείωμα : Η Ελένη Ζαχαρίου-Μαμαλίγκα γεννήθηκε στη Ρόδο από τον Κωστή Β. Ζαχαρίου, αριστοβάθμιο μαθηματικό, και την Μαρία, το γένος Γεωργίου Λογοθέτου, που κατάγονταν από τη Σύμη. Τελείωσε το Δημοτικό και το Αχιλλοπούλειο Γυμνάσιο της Ελληνικής Κοινότητας Καϊρου Αιγύπτου. Σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το 1986 αναγορεύθηκε Διδάκτωρ Φιλοσοφίας με το βαθμό «΄Αριστα». Υπηρέτησε στη Δευτεροβάθμιο Εκπαίδευση στη Ρόδο (34 1/2) χρόνια) και στην Κάλυμνο (1 χρόνο). Είναι επίτιμη Λυκειάρχης. Κατά τη διάρκεια της ενεργού υπηρεσία της ανέπτυξε πλούσια πολιτιστική και κοινωνική δράση. Υπήρξε ενεργό μέλος του Λυκείου Ελληνίδων Ρόδου «Εργάνη Αθηνά» και πρόεδρός του επί τρεις διετίες (1971-1977).

Είναι μέλος επιστημονικών εταιριών. Έχει λάβει μέρος με ανακοινώσεις σε συνέδρια πανελλήνια και διεθνή και έχει δημοσιεύσει μελέτες γλωσσικού λαογραφικού και ιχθυολογικού περιεχομένου αυτοτελώς και σε επιστημονικά περιοδικά, τιμητικούς τόμους και πρακτικά συνεδρίων. Είναι έγγαμη.

Ο σύζυγός της Γεράσιμος Μαμαλίγκας, αριστοβάθμιος φιλόλογος, είναι επίτιμος Λυκειάρχης. Η κόρη τους Μαρία είναι χημικός, με μεταπτυχιακό τίτλο Master of Science, και συγγραφέας. 

ΠΗΓΗ κειμένου:

http://www.osymi.gr/laografia/laografia/proti_selida/laografia%20me%20pinakes.htm