Οι καταλυτικές στιγμές για την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης
Σε αυτούς τους αγώνες τίποτα δεν ήταν σίγουρο. Υπάρχουν αρκετές στιγμές μέχρι την ίδρυση του πρώτου μικρού ανεξάρτητου ελληνικού Κράτους το 1830, που τα γεγονότα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια άλλη ιστορική πραγματικότητα
Σκηνές από τις ναυμαχίες των Ελλήνων. Εικόνα: Wikimedia Commons/Panagiotis Zographos
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΙΡΙΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Διακόσια χρόνια πέρασαν από τότε που οι Έλληνες κήρυξαν την Επανάσταση για την ανεξαρτησία τους τον Μάρτιο του 1821.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που οι Έλληνες εξεγείρονταν κατά των Οθωμανών στα τετρακόσια χρόνια από την Άλωση της Πόλης. Είχαν προηγηθεί αρκετοί ξεσηκωμοί, αλλά ποτέ ως πανεθνική εξέγερση με συγκεκριμένο στόχο τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους.
Από τις αρχές του 1821 η φωτιά της Επανάστασης εξαπλώνεται σε όλη την ελληνική επικράτεια. Για πρώτη φορά, οι εξεγέρσεις γίνονται ταυτόχρονα από τη Θεσσαλονίκη μέχρι την Κρήτη και από τις παραδουνάβιες περιοχές (στη Μολδοβλαχία) μέχρι την Πελοπόννησο.
Σε αυτούς τους αγώνες τίποτα δεν είναι σίγουρο και δεδομένο και υπάρχουν αρκετές στιγμές μέχρι την ίδρυση του πρώτου μικρού ανεξάρτητου ελληνικού Κράτους, το 1830, που τα γεγονότα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια άλλη ιστορική πραγματικότητα.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα ιστορικά γεγονότα δεν συμβαίνουν έτσι απλά και δεν έρχονται από το πουθενά. Δεν μπορούμε να θεωρούμε τη σημερινή ελευθερία μας και την εθνική μας συγκρότηση σε ένα ενιαίο καθεστώς ως μια κατάκτηση που ήταν δεδομένη εκείνη την εποχή.
Έπαιξαν ρόλο οι συγκυρίες, οι χαρισματικοί ηγέτες του αγώνα, τα όσα συνέβαιναν στην Ευρώπη, καθώς και οι πολιτικοί που με τις αποφάσεις που πήραν ή δεν πήραν, καθόρισαν την πορεία της Ιστορίας μας.
Θα είχε ενδιαφέρον να δούμε κάποιες από αυτές τις συγκυρίες, τα «αν» και τα «ίσως» της Επανάστασης, όταν ο αγώνας θα μπορούσε να είχε εκτιναχθεί, ή να είχε αλλάξει κατεύθυνση, ώστε να καταλάβουμε και πόσο εύθραυστες ήταν οι καταστάσεις και πόσο ανέλπιστο φαινόταν καμιά φορά, αυτό που επιτεύχθηκε εκείνη την εποχή.
ΤΟ ΜΟΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟ Η ΓΛΩΣΣΑ, Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΕΝΗ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ
Αυτό που έμεινε σταθερό σε όλη την κατακερματισμένη επικράτεια στα τετρακόσια χρόνια υποδούλωσης ήταν η γλώσσα, που μέσω της θρησκείας, συνέχισε να διδάσκεται και να μιλιέται από γενιά σε γενιά.
Μπορεί να υπήρξαν περίοδοι και μέρη όπου οι Οθωμανοί καταδίωκαν την γλωσσική εκπαίδευση με σκοπό τον εξισλαμισμό, ή ως αντίποινα σε τοπικούς ξεσηκωμούς, και μπορεί πράγματι σ’ εκείνα τα μέρη να υπήρχαν τα κρυφά σχολεία, αλλά αυτό δεν διήρκησε πολύ.
Τα ελληνόπουλα μάθαιναν κάποια γράμματα, το βράδυ μετά τις δουλειές, από τον παπά, ο οποίος ήταν ο μόνος μορφωμένος στην κάθε τοπική κοινωνία.
Επίσης, οι χωρισμένοι σε τοπικές διοικήσεις Έλληνες θα χρειαστούν χρόνια να συνυπάρξουν χωρίς συγκρούσεις μετά την επιτυχία του κοινού τους στόχου, που ήταν η απελευθέρωσή τους.
Ήταν μία κοινωνία που δεν είχε ζήσει ποτέ ως ενιαίο καθεστώς και επομένως υπήρχε μία εγγενής αντιπαλότητα ανάμεσα στις τοπικές κοινωνίες και μεταξύ των διαφόρων ιεραρχιών, που διαιωνίζεται για χρόνια μετά την επανάσταση, όπως γνωρίζουμε.
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Η πρώτη συγκυρία που λειτούργησε υπέρ της εξέγερσης των Ελλήνων, που ξεκίνησε επίσημα στην Πελοπόννησο τον Μάρτιο του 1821, ήταν το γεγονός ότι εκείνη την ώρα, ο Σουλτάνος είχε μεγαλύτερες ανησυχίες με την εξέγερση του Αλή Πασά Τεπελενλή στα Ιωάννινα.
Ο οθωμανικός στρατός προσπαθούσε επί 18 μήνες να την καταπνίξει, και έληξε μόνο με τον θάνατο του Αλή Πασά τον Φεβρουάριο του 1822.
Κατά τον Σουλτάνο, η πιθανότητα να καταφέρει να αποσχιστεί ο Αλή Πασάς μαζί με τα Ιωάννινα και τις γύρω περιοχές, αποτελούσε σοβαρή απειλή στη συνοχή της Αυτοκρατορίας και έτσι δεν έδωσε μεγάλη προσοχή στα γεγονότα που εκτυλίσσονταν στην Πελοπόννησο.
Εάν είχε επικεντρωθεί εκεί, η εξέγερση με ηγέτη τον Κολοκοτρώνη ίσως να είχε την ίδια τύχη με τα Ορλωφικά, πενήντα χρόνια πριν, που ήταν και η πρώτη οργανωμένη, αλλά αποτυχημένη, επανάσταση των Ελλήνων το 1770, υποκινούμενη από τους Ρώσους εναντίον των Οθωμανών, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-74).
Αλή πασάς και κυρα-Βασιλική. Αγνώστου καλλιτέχνη.
Σχέδιο με κάρβουνο και κιμωλία, 57×45 εκ.
Συλλογή ΑlphaBankAA3101. Εικόνα: Supplied
Πέρα από το γεγονός ότι το βλέμμα των Οθωμανών ήταν στραμμένο στα Γιάννενα, επιτρέποντας στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη να κερδίσει τις πρώτες καθοριστικές μάχες του αγώνα, αξίζει κανείς να αναρωτηθεί και τι θα συνέβαινε άραγε εάν ο Αλή Πασάς (ο οποίος είχε στον στρατό του και αρκετούς αγωνιστές του ’21) κέρδιζε τον αγώνα.
Ίσως, επίσης, η ιστορία μας να ήταν διαφορετική εάν η πρώτη προσπάθεια εξέγερσης που ξεκινάει με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη τον Φεβρουάριο του 1821 στις παραδουνάβιες περιοχές στη Μολδοβλαχία είχε πετύχει.
Ο Υψηλάντης πίστεψε ότι η επίθεση εναντίον των Οθωμανών θα λάμβανε τη στήριξη των τοπικών κοινωνιών και θα παρέσερνε και τους Ρώσους να μπουν στον αγώνα στο πλευρό των εξεγερμένων.
Το σχέδιο αποτυγχάνει γιατί η Ευρώπη δεν επιτρέπει τη στήριξη του Υψηλάντη και ο Τσάρος αφήνει να μπουν οι Τούρκοι και να εξοντώσουν την εξέγερση στη Μολδοβλαχία.
ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΧΑΜΕΝΕΣ ΜΑΧΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΘΑ ΠΑΙΞΟΥΝ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΟΥΣ
Ο θάνατος του μεγάλου ποιητή και φιλέλληνα Λόρδου Βύρωνα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι προκαλεί τη μεγαλύτερη συγκίνηση στην πολιτισμένη Ευρώπη, καθώς η θυσία του για την ελευθερία μιας πατρίδας που δεν είναι δική του, τρέφει το φιλελληνικό πνεύμα και τον ιδεαλισμό στους προοδευτικούς Ευρωπαίους εκείνης της εποχής.
Η γενναιότητα των πολιορκημένων και η πτώση του Μεσολογγίου το 1826, που σήμανε το τέλος της Επανάστασης στη δυτική Στερεά Ελλάδα, συγκλόνισε επίσης τον πολιτισμένο κόσμο και συγκέντρωσε το βλέμμα της Δύσης στον πόλεμο της ανεξαρτησίας των Ελλήνων.
Αυτό το γενικότερο κίνημα του Φιλελληνισμού συνέβαλε στη μεταβολή της στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων που μέχρι τότε έβλεπαν με δυσαρέσκεια τον ξεσηκωμό των Ελλήνων, φοβούμενοι και την αστάθεια που θα προκαλούσε στα δικά τους εδάφη και συμφέροντα. Είναι εντυπωσιακό το πόσοι άνθρωποι χωρίς να είναι Έλληνες συμμετείχαν σε αυτόν τον πόλεμο για την ανεξαρτησία των Ελλήνων.
Τα πιο τραγικά γεγονότα, όπως η σφαγή της Χίου, στις αρχές της Επανάστασης, θα αγγίξουν, επίσης, την Ευρώπη και θα προκαλέσουν τα πρώτα κύματα ευρωπαϊκής συμπάθειας προς το ελληνικό έθνος.
Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι.
Αγνώστου καλλιτέχνη. Λάδι σε μουσαμά, 16×19 εκ., Μουσείο Μπενάκη 9009.
Πρόκειται για αντίγραφο του ομότιτλου έργου του LudovicoLipparini (1802-1856). Εικόνα: Supplied
Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΡΟΜΠΕΡΤ ΣΤΙΟΥΑΡΤ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ ΚΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ
Η αυτοκτονία του Ρόμπερτ Στιούαρτ, υποκόμη του Κάσλρεϊ, τον Αύγουστο του 1822, θα αποβεί καθοριστική για τον αγώνα των Ελλήνων, γιατί τη θέση του στο Υπουργείο Εξωτερικών θα πάρει ο φιλέλληνας πολιτικός Τζορτζ Κάνινγκ, ο οποίος τα πέντε επόμενα χρόνια θα καταφέρει να αλλάξει τη στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην Ελλάδα.
Είτε εμπνεόμενος από τις πολιτικές σκοπιμότητες και τον ρόλο της Βρετανίας στην Ανατολική Μεσόγειο, είτε ορμώμενος από φιλελληνικά συναισθήματα, ο Κάνιγκ υποστήριζε ανοιχτά την ίδρυση ενός ανεξάρτητου ελληνικού Κράτους.
Ακριβώς δύο χρόνια μετά την έναρξη της Επανάστασης, στις 25 Μαρτίου 1823, ο Κάνινγκ αναγνωρίζει επίσημα το δικαίωμα των εμπολέμων Ελλήνων να αποκλείουν με τα πλοία τους τις τουρκικές ακτές, μια πράξη έμμεση μεν, αλλά σαφέστατη στην αναγνώριση της κυβέρνησης των αγωνιζομένων Ελλήνων, και άρα του ελληνικού Κράτους πριν καν αυτό υπάρξει.
Λίγους μήνες αργότερα, όμιλος Άγγλων τραπεζιτών χορηγεί στη μαχόμενη Ελλάδα δάνειο ύψους 800.000 στερλινών για τις άμεσες ανάγκες του αγώνα.
Ο ΤΟΥΡΚΟΑΙΓΥΠΤΙΑΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Το 1826 οι οθωμανικές δυνάμεις μπαίνουν στην αντεπίθεση και με τη συνδρομή του Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου, καταφέρνουν να περιορίσουν σημαντικά την επανάσταση στην νοτιανατολική άκρη της Ελλάδας, στην Πελοπόννησο.
Η πρωτοφανής βία και οι ακρότητες του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο προκαλεί την οργή στο σημαντικό φιλελληνικό κίνημα της Ευρώπης, και μαζί με τα συμφέροντα που άρχισαν να βλέπουν οι Μεγάλες Δυνάμεις στην ανατολική Μεσόγειο με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπεγράφη τον Ιούλιο του 1827, στο Λονδίνο, η λεγόμενη «Ιουλιανή συνθήκη» .
Η συνθήκη υπεγράφη παρά τις αντιδράσεις του σουλτάνου και τις αντιρρήσεις της Αυστρίας (η οποία απέσυρε τον απεσταλμένο της από τον διάλογο ελπίζοντας ότι θα ναυαγήσει), κι έτσι οι τρεις δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία ενισχύουν με τις ναυτικές τους δυνάμεις τον αγώνα των Ελλήνων στη Μεσόγειο.
Η συνθήκη που προέβλεπε την κατάπαυση του πυρός και θα οδηγήσει στην καθοριστική νίκη για το ελληνικό έθνος, τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, τη διάλυση του εχθρικού στόλου, και σταδιακά, στην ανεξαρτησία των Ελλήνων.
ΩΣ «ΑΠΡΟΟΠΤΟ ΣΥΜΒΑΝ» ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΑΝ ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΑΡΙΝΟΥ
Διοικητής του συμμαχικού στόλου ανέλαβε ο αντιναύαρχος Εδουάρδος Κόδρινγκτον (Sir Edward Codrington), και είναι εκείνος που θα δώσει την εντολή επίθεσης κατά του τουρκοαιγυπτιακού στόλου τον Οκτώβριο του 1826.
Εάν δεν ήταν ο Κόδρινγκτον επικεφαλής ίσως τα πράγματα να μην είχαν εξελιχθεί όπως εξελίχθηκαν, ίσως δηλαδή να μην γινόταν η επίθεση που θα διέλυε τον εχθρικό στην Ελλάδα στόλο, γιατί ήταν φανερό εκ των υστέρων, από την αντίδραση της αγγλικής κυβέρνησης, ότι η κίνηση του Κοδρινγκτώνος, δεν ήταν στα σχέδιά της.
Ο ίδιος, υπερασπιζόμενος τη θέση του, υπέβαλλε τις γραπτές εντολές του Κάνινγκ να προβεί σε επίθεση εάν δεν συμμορφωνόταν η τουρκοαιγυπτιακή πλευρά στην συνθήκη.
Η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, που επί χρόνια παρακολουθούσε την αιματοχυσία του ελληνικού λαού, δέχθηκε με μεγάλη χαρά το αποτέλεσμα της ναυμαχίας.
Αλλά, η Ναυμαχία του Ναυαρίνου, αν και υπήρξε επιτυχής, δυσαρέστησε τον Βρετανό πρωθυπουργό, και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που επιθυμούσαν να τιμωρηθεί ο Κόδρινγκτον για ανυπακοή και να παραπεμφθεί σε ναυτοδικείο για καταπάτηση των εντολών του Αγγλικού Ναυαρχείου, για ειρηνευτική παρέμβαση του στόλου.
Έτσι η Μεγάλη Βρετανία πήρε αποστάσεις από το γεγονός και οι διάδοχοι του πρωθυπουργού Τζορτζ Κάνινγκ, η κυβέρνηση Γουέλινγκτον, χαρακτήρισαν τη ναυμαχία και το αποτέλεσμά της ως “απρόοπτο συμβάν” τον Ιανουάριο του 1828.
Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η καταβύθιση του τουρκοαιγυπτιακού στόλου έσωσε την Ελληνική Επανάσταση από την κατάρρευση προς την οποία έβαινε μετά από έξι και πλέον χρόνια άνισου αγώνα.
Χωρίς την Ναυμαχία στο Ναυαρίνο, ίσως ο αγώνας να μην έληγε όταν έληξε. Αλλά, από την άλλη, για να γίνει η ναυμαχία, έπρεπε και η επανάσταση να επιβιώσει μέχρι τότε, με γηγενείς δυνάμεις. Και αυτό ήταν που κατάφεραν οι ηρωικοί αγωνιστές του 1821.
Την καλή αρχή έδωσε ο ηγέτης της επανάστασης, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, που ανήκε στη γενιά που ανδρώθηκε μετά τα Ορλωφικά. Ήταν από τους λίγους που γλίτωσαν από τις άγριες λεηλασίες και τις σφαγές πολεμιστών και αμάχων ως αντίποινα για την εξέγερση.
Ουσιαστικά από το 1792 μέχρι το 1806 ο Κολοκοτρώνης βρισκόταν διαρκώς σε μια εμπόλεμη κατάσταση και υπέστη τρομερή καταδίωξη. Αυτό του προσέδωσε την ικανότητα να λαμβάνει ταχύτατα αποφάσεις και να δρα υπό συνθήκες απίστευτης πίεσης, μια ικανότητα που θα ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.
Τον Φεβρουάριο του 1830 υπογράφηκε στο Λονδίνο από τις τρεις συμμαχικές Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) η πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας, με τα σύνορά της στη γραμμή Αχελώου – Σπερχειού ποταμού.
Δυο χρόνια αργότερα, το 1832, τα σύνορα του ελληνικού κράτους διευρύνονται στη γραμμή Αμβρακικού Κόλπου – Παγασητικού Κόλπου και τα νέα σύνορα αναγνωρίστηκαν και από την Υψηλή Πύλη έπειτα από δέκα χρόνια συγκρούσεων και η ύπαρξη ανεξάρτητου ελληνικού Κράτους ήταν πλέον γεγονός.
Η Ελλάδα έγινε το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό Κράτος των Βαλκανίων. Η επιτυχημένη επανάσταση των Ελλήνων «ξήλωσε τη ραφή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία πεθαίνει μέσα σε έναν αιώνα».
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου