Κρινάκι της θάλασσας, το χαρακτηριστικό αγριολούλουδο της Μεσογείου

Το κρινάκι της άμμου άντεξε χιλιάδες χρόνια, αντεπεξερχόμενο στις δύσκολες καιρικές συνθήκες, αλλά, δυστυχώς, όπως προειδοποιούν οι μελετητές του φυτού το παγκράτιο δεν περιλαμβάνεται σε σχετικούς καταλόγους απειλούμενων ή προστατευόμενων ειδών της Ελλάδας ή της Ευρώπης.

Ο Κρίνος της θάλασσας

Ο Κρίνος της θάλασσας (επιστημονική ονομασία: Pancratium maritimum) είναι αυτοφυές φυτό που συναντά κανείς σε αμμώδεις θαλάσσιες ακτές της Μεσογείου ιδιαίτερα στην Κορσική, στο Ισραήλ, την Τουρκία, στις Καναρίους νήσους και στην Κρήτη. Ανήκει στην συνομοταξία των αγγειοσπέρμων της οικογενείας των αμαρυλλιδών.

Ετυμολογία

Η λέξη Pancratium ετυμολογείται από τις ελληνικές λέξεις παν και κρατύς = ισχυρός, δυνατός κρατερός [συγκριτικός κρατίων και υπερθετικός κράτιστος]

Περιγραφή

Είναι βολβώδες πολυετές φυτό που τα άνθη του αναδύουν ένα ευχάριστο, εξωτικό και πολύ λεπτό άρωμα που γίνεται ιδιαίτερα αισθητό τις απάνεμες καλοκαιρινές νύχτες. Ανθοφορεί από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο.

Kρινάκια στην άμμο: τα παραμελημένα αγριούλουδα της θάλασσας

Το κρινάκι της θάλασσας, χαρακτηριστικό αγριολούλουδο της χλωρίδας της Μεσογείου, κινδυνεύει για να μη χάσουν την άνεση τους στην άμμο οι λουόμενοι...

ΕΥΗ ΜΑΛΛΙΑΡΟΥ

Για τα νησιά του Αιγαίου αποτελεί εμβληματικό φυτό, καθώς η εποχή ανθοφορίας του συμβαδίζει με την εποχή των μελτεμιών.

Επιβιώνοντας εδώ και αιώνες μέσα στην άμμο, το κρινάκι της θάλασσας (Pancratium maritimum) αποτελεί χαρακτηριστικό αγριολούλουδο της παράλιας χλωρίδας της Μεσογείου, της Μαύρης Θάλασσας και της Πορτογαλίας. Στην Ελλάδα φύεται σε ορισμένες περιοχές της Αττικής, της Στερεάς Ελλάδας, της δυτικής Πελοποννήσου, της Χαλκιδικής και του Πηλίου, ενώ για τα νησιά του Αιγαίου αποτελεί εμβληματικό φυτό, καθώς η εποχή ανθοφορίας του συμβαδίζει με την εποχή του χρόνου που υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες (μελτέμια) για την ιστιοπλοΐα. Στο βιβλίο του Έλμουτ Μπάουμαν, «Η ελληνική χλωρίδα στον μύθο, στην τέχνη και στη λογοτεχνία» (Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, β' έκδοση εξαντλημένη, 1993), αναφέρεται το γεγονός ότι οι θαλασσοκράτορες ναυτικοί της μινωικής Κρήτης, γυρνώντας τις ατέλειωτες ακρογιαλιές της Μεσογείου με τα ιστιοφόρα τους, συναντούσαν τα πλήρως ανθισμένα κρινάκια, σύμβολο των ισχυρών χωρών του Μίνωα, αλλά και της μοναδικότητας του Αιγαίου με αμετάβλητες οικολογικές συνθήκες από τη Μεσολιθική  

Εποχή μέχρι σήμερα. Το κρινάκι ενέπνευσε με το κάλλος του τον αρχαίο καλλιτέχνη, που το ζωγράφισε με περίσσια τέχνη (τοιχογραφίες) κατά την Υστεροκυκλαδική Εποχή στην «οικία των γυναικών» της προϊστορικής πόλης του ακρωτηρίου στη Σαντορίνη, όπως απεκάλυψε 2.500 χρόνια μετά η αρχαιολογική σκαπάνη. Απεικονίζεται σε τοιχογραφίες στη «Βίλα της Αμνισού» στο Ηράκλειο, αποτυπώνεται σε μια λεκάνη στη Φαιστό, ενώ στην Κνωσό ο «Πρίγκιπας με τα Κρίνα» και το «Γαλάζιο Πουλί» περιστοιχίζονται από αυτά.

Η Χριστίνα Τεσσερομμάτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Αθηνών, στη μελέτη της «Φυτά με φαρμακολογικές δράσεις: Σύγχρονες φυτοθεραπευτικές δυνατότητες» (Κ. Σπανός - Βιβλιοφιλία 2016) σημειώνει ότι οι δραστικές ουσίες του φυτού ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Το αλκοολούχο εκχύλισμά του έχει αντιμικροβιακή δράση, ενώ το εκχύλισμα όλου του φυτού χρησιμοποιείται στην κοσμετολογία. Στον βολβό απέδιδαν φαρμακευτικές ιδιότητες, ενώ το άνθος του συχνά ο Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε ως αντιασθματικό και αντιβηχικό. Το Παγκράτιο το Παράλιο, του οποίου το όνομα (pancratium/παγκράτιο) προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «παν - κραταιός», που σημαίνουν  

«όλο δύναμη», πιθανόν αναφέρεται στην αντοχή του φυτού, που μπορεί να επιβιώσει σε ακραία κλίματα. Επιπλέον, το παγκράτιο πιθανόν χρησιμοποιούνταν σε τελετές μύησης και στα Ελευσίνια Μυστήρια, στα οποία είχε μυηθεί, κατά την παράδοση, ο «Παντοδύναμος» Ηρακλής, γιος του «Παντοκράτορα» Δία.

Η ομοιότητα ανάμεσα στον κρίνο και στις παραστάσεις στις τοιχογραφίες της Θήρας είναι εκπληκτική.  

Το φυτό ανήκει στην οικογένεια των Αμαρυλλιδών (Amaryllidaceae), είναι αυτοφυές και συναντάται σε αμμουδερές παραλίες, όπου βρίσκονται θαμμένοι οι βολβοί του. Είναι πολυετές και ανθίζει από τα μέσα Αυγούστου για έναν, το πολύ ενάμιση μήνα. Τα άνθη του (τα κρίνα) εμφανίζονται μέσα από την καυτή άμμο και το καθένα έχει έξι πέταλα, τα οποία διαμορφώνουν ένα στέμμα, όπως οι ασφόδελοι, και γι’ αυτό ονομάζεται και «Θαλάσσιος Ασφόδελος».  

Ο πολλαπλασιασμός του γίνεται με δύο τρόπους. Είτε με τους βολβούς από τους οποίους αναφύεται, είτε από τους σπόρους, που μεταφέρονται από τον αέρα και τη θάλασσα και διασκορπίζονται παντού. 

 Οι καρποί, όταν ωριμάσουν, πετάγονται κατάμαυροι σαν κάρβουνα. Σπόροι πολυγωνικοί, μαλακοί που περιβάλλονται από υλικό σαν σωσίβιο το οποίο τους επιτρέπει να ταξιδεύουν πάνω στα κύματα, διανύοντας χιλιάδες μίλια και καλύπτοντας τις ακτές από τη μία άκρη της Μεσογείου στην άλλη για τον πολλαπλασιασμό και την εποίκισή τους. Στο κέντρο τους έχουν έναν μικρό βολβό που είναι ο πραγματικός σπόρος. Θάβονται στην άμμο, ψάχνοντας για υγρασία. Όσοι επιζήσουν μετά από 4-5 χρόνια θα ανθίσουν και θα συνεχίσουν τον κύκλο της ζωής τους.  

Το κρινάκι της άμμου άντεξε χιλιάδες χρόνια, αντεπεξερχόμενο στις δύσκολες καιρικές συνθήκες, αλλά, δυστυχώς, όπως προειδοποιούν οι μελετητές του φυτού Ιωάννα Αδάμη, περιβαλοντολλόγος-αρχιτέκτων τοπίου και οι βοτανολόγοι Γιώργος Σφήκας και Δρ. Πηνελόπη Δεληπέτρου, συνεργάτες της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης (έτος ίδρυσης 1951), το παγκράτιο δεν περιλαμβάνεται σε σχετικούς καταλόγους απειλούμενων ή προστατευόμενων ειδών της Ελλάδας ή της Ευρώπης. Ωστόσο, το ενδιαίτημά του (βιότοπος), το οποίο είναι οι παράλιες αμμοθίνες (αμμόλοφοι), αποτελεί το ίδιο προστατευόμενο τύπο οικοτόπου, ενώ συχνά στις περιοχές, όπου φύεται το κρινάκι της θάλασσας, απαντούν και άλλα σπάνια ή και προστατευόμενα είδη. Οι παραλίες στις οποίες φυτρώνει συχνά δέχονται έντονες πιέσεις για τουριστική εκμετάλλευση, ανοικοδόμηση, κίνηση οχημάτων στους αμμόλοφους, μηχανικό καθαρισμό παραλιών κ.ο.κ. Ως εκ τούτου, το κρινάκι παρουσιάζει κατά τόπους

μείωση του πληθυσμού του. Στην Αττική, οι πληθυσμοί που έχουν μείνει είναι ελάχιστοι, φαίνεται ότι δεν φυτρώνει πλέον στη Βουλιαγμένη και στη Ραφήνα, ενώ και στον Σχινιά οι πληθυσμοί είναι οριακοί.

«Ο Ανδριώτης εκδότης κ. Γιώργος Δαρδανός, γνωστός για την ευαισθησία όσον αφορά στη διατήρηση του πολιτιστικού και περιβαλλοντολογικού πλούτου του νησιού του, μαζί με την Αφροδίτη Μαμάη «απαθανάτισε» φωτογραφικά την επέλαση της αλόγιστης ανθρώπινης παρέμβασης στο ευάλωτο, πανάρχαιο αγριολούλουδο στην παραλία του Μπατσίου και του Αγίου Πέτρου

https://www.lifo.gr/articles/environment_articles/116811»

Παγκράτιο - Κρίνος της θάλασσας - Pancratium maritimum

Γνωρίζετε ότι η πρώτη ζωγραφική αναπαράσταση του Pancratium maritimum έχει βρεθεί σε προϊστορικές τοιχογραφίες της Κρήτης;

Παγκράτιο - Κρίνος της θάλασσας - Pancratium maritimum

Το Παγκράτιο (Pancratium) είναι ένα γένος φυτών με 21 είδη, που είναι βολβώδη, ποώδη και πολυετή, της οικογένειας Amaryllidaceae και της υποοικογένειας Amaryllidoideae, όπου πρόσφατα περιλήφθηκαν επίσης τα γένη Narcissus και Galanthus. Το γένος εντοπίζεται στην ακτογραμμή της Μεσόγειας περιοχής, εκτεινόμενο προς τα Κανάρια νησιά, την τροπική Αφρική και την τροπική Ασία. Τα άνθη είναι μεγάλα, λευκά και αρωματικά, με εμφανή παρουσία του περίανθου σωλήνα και της στεφάνης τους. Το Pancratium διαφέρει από το πανομοιότυπό του Hymenocallis, γιατί διαθέτει πολυάριθμους σπόρους, καλυμμένους με ένα λεπτό μαύρο φλοιό. Φυτά που ανήκουν στο γένος Pancratium έχουν βρεθεί σε προϊστορικές τοιχογραφίες της Κρήτης.

Το όνομα Pancratium (Παγκράτιου) προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις "παν - κραταιός" που σημαίνει "όλο δύναμη", και πιθανόν αναφέρεται στην αντοχή του φυτού που μπορεί να επιβιώσει σε ακραία κλίματα. Τα είδη του Παγκράτιου κατοικούν συχνά σε εξαιρετικά ξηρές και αμμώδεις περιοχές.

Το Pancratium maritimum, ή κρινάκι της θάλασσας, είναι ένα είδος βολβώδους φυτού ενδημικό στην περιοχή της Μεσογείου και στη νοτιο-δυτική Ευρώπη. Μπορεί επίσης να βρεθεί στη νότια Βουλγαρία και στις βόρειες τουρκικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας, όπου απειλείται με εξαφάνιση. Αναπτύσσεται σε παράκτιες αμμώδεις περιοχές ή λίγο πάνω από το υψηλότερο σημείο της παλίρροιας. άλλα λαϊκά ονόματα του φυτού είναι Ασφόδελος της άμμου (Sand Daffodil), λίλιουμ της άμμου (Sand Lily) και λίλιουμ του Αγίου Νικολάου (Lily of St. Nicholas). Η λατινική λέξη maritimum σημαίνει "της παραλίας, της ακτής", υποδηλώνοντας και τα μέρη όπου ζει: ο βιότοπος του P.maritimum είναι παραθαλάσσιες αμμουδιές σε αμμώδεις παραλίες και σε άμεση γειτνίαση με τη θάλασσα, όπου αναπτύσσεται συχνά σε πυκνές συστάδες. Αυτό το φυσικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από άμεση έκθεση στον ήλιο και τους ανέμους της θάλασσας και σε συνεχές πιτσίλισμα από σταγονίδια θαλασσινού νερού που μεταφέρονται από τον άνεμο.

Αυτό το μονοκοτυλήδονο ποώδες πολυετές ανθίζει κατά τη διάρκεια των πιο ζεστών μηνών του καλοκαιριού. Μπορεί να αντέξει σε αυτές τις ακραίες συνθήκες, επειδή ο μεγάλος βολβός του (περίπου 5 - 7 εκατοστά πλάτος) είναι θαμμένος βαθιά στο υπέδαφος και αφού μεγαλώνει στην αμμουδιά, δεν είναι και τόσο δύσκολο για τους βλαστούς του να βρουν το δρόμο τους σε μισό μέτρο βάθος, μέσα από την χαλαρή παράκτια άμμο.

Το P. maritimum είναι βολβώδες πολυετές φυτό με μακρύ λαιμό και χρώμα γλαυκό, με γραμμικά φύλλα σε γενικές γραμμές, αειθαλές, αλλά τα φύλλα του συχνά πεθαίνουν στη διάρκεια των ζεστών καλοκαιριών.  

Το κρινάκι της θάλασσας ανθίζει από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο. Τα άνθη του έχουν σχήμα μεγάλης χοάνης, κάθε ταξιανθία διαθέτει 3-15 άνθη, αρωματικά και κατάλευκα. Είναι πολύ μεγάλα σε μέγεθος, με μήκος μέχρι 15 εκατοστά (από τα οποία ο μίσχος κατέχει λιγότερο από 1 εκατοστό), διάμετρο 6 - 8 εκατοστά, με χωνοειδές στέμμα. Έχουν 6 τέπαλα λευκά με μία αχνή πράσινη ρίγα στο εξωτερικό τους, που κοντά στη βάση συγχωνεύονται με τα νημάτια των στημόνων. Στηρίζονται επάνω σε ένα βλαστό, ύψους 45 εκατοστών περίπου, που ξεπροβάλει μέσα από 2 σπάθες ή βράκτια φύλλα, λεπτά σαν χαρτί. 

Τα άνθη έχουν μια ευχάριστη, εξωτική και πολύ λεπτή ευωδιά κρίνου, η οποία αναπτύσσεται προφανώς μόνο κατά τις απάνεμες καλοκαιρινές νύχτες, που επιτρέπουν αυτό το λεπτό άρωμα να γίνει αντιληπτό. Και λέγεται ότι είναι τόσο έντονο το άρωμα, που μπορεί να κρατήσει τα πρόβατα μακριά από τις ακτές.

Τα μακρόστενα τμήματα του περιάνθιου είναι σχεδόν γραμμικά, με 40-50 χιλιοστά μήκος. Η πολύ μεγάλη, σε σχήμα χωνιού 12-οδοντωτή κορώνα αποτελείται στην πραγματικότητα από τα συγχωνευμένα νημάτια των στημόνων και μπορεί να φτάνει τα 65 χιλιοστά μήκος και 40 με 50 χιλιοστά πλάτος, με τους στήμονες στις παρυφές του χείλους της κορόνας. (Σημείωση για τα τμήματα του περίανθιου: επειδή τα 3 σέπαλα και τα πέταλα 3 είναι πανομοιότυπα, αναφέρονται ως 6 τέπαλα). Οι παρυφές της στεφάνης του άνθους (στο χείλος του σωλήνα) είναι «στολισμένες» με 12 τριγωνικά δόντια, με τέτοιο τρόπο ώστε η στεφάνη του άνθους να μοιάζει με .... κορώνα (κορώνα δηλαδή .... στέμμα!). Υπάρχουν δύο από αυτά τα δόντια ανάμεσα σε κάθε έναν από τους 6 ανθήρες (δηλαδή 12 δόντια). Τα μπουμπούκια μοιάζουν με μικρά ανυψωμένα δάχτυλα και είναι εμπλουτισμένα με λευκές και πράσινες ρίγες. Τα 6 τέπαλα μορφοποιούν το στέμμα με τέτοιο τρόπο ώστε να μοιάζει με ασφόδελο, δίνοντας στο φυτό την κοινή ονομασία του Ασφόδελος της Θάλασσας.

Τα φύλλα εμφανίζονται στο τέλος του φθινοπώρου και μοιάζουν πολύ με ίσιες μακριές κορδέλες, με περίπου 2 εκατοστά πλάτος και μισό μέτρο μήκος, που στην περίοδο της ανθοφορίας έχουν ήδη μαραθεί και συχνά τα νεκρά φύλλα εξαφανίζονται από τον ήλιο και τους ανέμους πριν προκύψουν τα λουλούδια από την άμμο. Επίσης συχνά συστρέφονται σε μια σπείρα.

Ο καρπός είναι μια μεγάλη κάψουλα (έως 6 εκατοστά μήκος) με 3 βαλβίδες που κατά την ωρίμανση ανοίγει στις πλευρές των 3 ύπερων, εκθέτοντας τους 10 με 40, πολύ μαύρους, σπόρους του. Αυτά τα σπέρματα, που έχουν ακανόνιστο σχήμα και μοιάζουν με κομμάτια από κάρβουνο, απλά εγκαταλείπουν την ανοικτή κάψουλα και πέφτουν στην άμμο. Στη συνέχεια, διασκορπίζονται από τον άνεμο και τη θάλασσα, καθώς μπορούν εύκολα να επιπλεύσουν στο νερό.

Το εβραϊκό όνομα του λουλουδιού είναι khavatselet ha-Khof, στενά συνδεδεμένο με το ρόδο του Σαρόν (khavatselet ha-Sharon) που αναφέρεται στο ’σμα Ασμάτων. Είναι κοινή πεποίθηση για τους περισσότερους ανθρώπους στο Ισραήλ ότι το βιβλικό απόσπασμα αναφέρεται σε αυτό το λουλούδι, καθώς η πεδιάδα Sharon βρίσκεται στις ακτές της Μεσογείου.

Η εξάπλωση του Pancratium Lily στην Ελλάδα κατά την σύγχρονη εποχή, και ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου, έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για βοτανολόγους και αρχαιολόγους. Ο ελβετός βοτανολόγος Gustav Hegi (1876 - 1932) στο μνημειώδες έργο του "Ιllustrierte Flora von Mittel-Europa" (1908 - 1931), περιγράφοντας τα ξένα φυτά της οικογένειας Amaryllidaceae, αναφέρεται σε αυτό το φυτό ως ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φυτά της Μεσογείου.

Η πρώτη απεικόνιση του Pancratium Lily βρέθηκε από τον Έβανς, ο οποίος το ανακάλυψε κατά τις ανασκαφές που έκανε στο παλάτι της Κνωσού (1896). Υπάρχει ένας πίνακας του φυτού αυτού στην γνωστή τοιχογραφία με το μπλε πουλί στο παλάτι της Κνωσού, το οποίο θεωρείται ως η πρώτη αναπαράσταση του Ασφόδελου της Θάλασσας. Η χρήση του περιγράφεται από τον Διοσκουρίδη και τον Θεόφραστο.

Το φυτό γονιμοποιείται από μια μεγάλη σκωρο- πεταλούδα, που ονομάζεται agrius convolvuli. Αυτά τα έντομα επισκέπτονται το λουλούδι, όταν η ταχύτητα του ανέμου είναι κάτω των 2 μέτρων ανά δευτερόλεπτο (6,6 ft / s). Όταν είναι μεγαλύτερή από 2 m/sec, οι σκώροι δεν επισκέπτονται το φυτό Pancratium. Ακόμη και αν το είδος επικονιαστεί με τεχνητό τρόπο κατά τη διάρκεια θυελλωδών καιρικών συνθηκών, η επικονίαση δεν είναι αποτελεσματική. Μια άλλη ιδιαιτερότητα για το κρινάκι της άμμου είναι η μη δεκτικότητά του στη δική του γύρη, την οποία το φυτό μπορεί να αναγνωρίσει. Αυτό το λουλούδι μπορεί να γονιμοποιηιθεί μόνο με διασταύρωση.

Ο Fabrizio Grassi cs (βιοποικιλότητα και διατήρησή της 14: 2159-2169, 2005) έγραψε ένα άρθρο με τίτλο: «Αξιολόγηση της βιοποικιλότητας και των στρατηγικών διατήρησης του Pancratium maritimum L. στη Βόρεια Τυρρηνική Θάλασσα". Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η επικονίαση επιτυγχάνεται χάρη στην ύπαρξη διαφορετικών οργανισμών όπως: στην πολύ μεγάλη Σφήκα (= agrius) convolvuli L. (την convolvulus hawk-moth) στη Νότια Γαλλία, τους σκώρους sphingid στο Isreal, ή την σαύρα Podarcis lilfordi στις Βαλεαρίδες Νήσους.

Το P. maritimum είναι εύκολα να καλλιεργηθεί, αλλά απαιτεί ηλιόλουστη τοποθεσία και έδαφος αμμώδες με καλή αποστράγγιση. Χρειάζεται ζεστά καλοκαίρια που θα προκαλέσουν την ανθοφορία του, ενώ σε ψυχρότερα κλίματα θα παρουσιάσει συχνά μόνο δειλά σημάδια άνθισης. Αντέχει σε θερμοκρασίες μέχρι -5 ° C (23 ° F) περίπου. Πολλαπλασιασμός γίνεται με σπόρους ή διαίρεση μετά την ανθοφορία. Τα σπορόφυτα μπορούν ν' ανθίσουν στο τρίτο ή τέταρτο έτος της ηλικίας τους.

Πηγή:
http://en.wikipedia.org/wiki/Pancratium_(plant)
http://en.wikipedia.org/wiki/Pancratium_maritimum
http://www.flowersofchania.com/html/pancratium_maritimum.html

Φωτογραφίες Ρουβήμ

Πηγές κειμένου:

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%B8%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CF%83%CF%83%CE%B1%CF%82

https://www.lifo.gr/articles/environment_articles/116811

https://www.valentine.gr/linkOfTheMonth_gr-september2013.php