Το παλιό τοπωνύμιο της κοιλάδας με τις Πεταλούδες ήταν “Πελεκάνος

«Πελεκάνος και Καλαμώνας»

Στα νότια του χωριού “Θολός”, (στην αντίθετη από την Θάλασσα πλευρά), και σε απόσταση περίπου 5 χιλιομέτρων, υπήρχε μία χαράδρα με πολύ πυκνή βλάστηση (μεγάλα και πυκνά δέντρα - δάσος) και άφθονα νερά. Τα νερά ανάβλυζαν από πηγή, η οποία έδινε 500-600 περίπου κυβικά το εικοσιτετράωρο.

Το παλιό τοπωνύμιο αυτής της κοιλάδας ήταν “Πελεκάνος”. Οι παλιοί θολοενοί ανέφεραν μια παράδοση ή μύθο για την ονομασία της κοιλάδας σε «Πελεκάνο», μας έλεγαν πως :

«Κάποιο βασιλόπουλο του Βυζαντίου ερωτεύτηκε μια γυναίκα, που κανένας από το Παλάτι του Βυζαντίου δεν την ενέκρινε για σύζυγό του. Το βασιλόπουλο, όμως, επέμενε στον έρωτά του Τότε, αποφάσισαν να το στείλουν «σε μακρινό ταξίδι» (να το εξορίσουν δηλαδή) για να ξεχάσει τη γυναίκα που ερωτεύτηκε...

‘Έτσι, το βασιλόπουλο εξορίστηκε στη Ρόδο και μάλιστα, στο Μοναστήρι της Καλόπετρας, όπου οι τότε Καλόγηροι θα τον φρόντιζαν και θα τον βοηθούσαν με «νηστείες» και προσευχές να ξεχάσει

Άδικα όμως .... Το βασιλόπουλο, συνήθιζε να κατεβαίνει από το μοναστήρι στην Κοιλάδα και να περνά αρκετές ώρες κλαίοντας και αναστενάζοντας, κρυφά από τους Καλόγηρους, που, κατά κάποιο τρόπο, τους θεωρούσε και δεσμώτες του .Εκεί μέσα στο δάσος, έκλαιγε και προσευχόταν στο Θεό να τον λυτρώσει από τον πόνο «του έρωτα».

Ο θεός φαίνεται πώς λυπήθηκε και συμπόνεσε τον ερωτευμένο νέο και τον μετέτρεψε σε ένα από τα επιβλητικά «πουλιά» (πτηνά) που ζούσαν μέσα στην κοιλάδα, δηλαδή σε «πελεκάνο». ‘Έτσι εξηγούσαν οι παλαιότεροι την ονομασία της κοιλάδας, η οποία άλλωστε, παλαιότερα, ήταν γεμάτη από αυτά τα ωραία πτηνά.

Επειδή όλοι οι μύθοι και οι παραδόσεις, όλο και κάτι θέλουν να μας πουν, ίσως αυτή η παράδοση - μύθος να θέλει να μας πει ότι:

«Το Ιερό Μοναστήρι της Παναγιάς Καλόπετρας Ρόδου» βρίσκεται σ’ αυτόν εδώ το χώρο από τα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ήταν, ιδιαίτερα, στενά συνδεδεμένο με το Ιερό Παλάτι των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων και στους δύσκολους καιρούς του τόπου μας οι κάτοικοι της γύρω περιοχής, ιδιαίτερα οι Θολοενοί, σ’ αυτό κατέφευγαν και ζητούσαν παρηγοριά.

Οι Ιταλοί, την κοιλάδα αυτή, την ονόμασαν «Pelecani Rio» (Rio στα ιταλικά σημαίνει «ρεύμα»). Το πιο ψηλό σημείο της έφθανε μέχρι τα όρια της περιοχής της Παναγιάς Καλόπετρας. Σαν χαράδρα, συνεχιζόταν μέχρι τα σύνορα του χωριού Ψίνθος, άλλά χωρίς πυκνή βλάστηση και άφθονα νερά.

Το μήκος της κοιλάδας με την πυκνή βλάστηση, χωρίς τα παρακλάδια της και μέχρι το πλάτωμα που βρίσκεται περίπου κάτω από το μοναστήρι της Παναγιάς Καλόπετρας, είναι πάνω-κάτω 1.000 μέτρα.

Τα νερά αυτής της κοιλάδας έρρεαν ελεύθερα και χάνονταν σε μία ποταμιά (μικρό ποταμάκι, κάτι σαν παραπόταμο μεγαλύτερου ρεύματος). Στην ποταμιά αυτή εφύτρωναν πολλά και πυκνά καλάμια, μιας και το καλάμι είναι φυτό υδρόβιο και υδροχαρές. Η ποταμιά αυτή βρισκόταν σε απόσταση 1.000 περίπου μέτρων από την κοιλάδα και οι κάτοικοι, από πολύ παλιά την ονόμαζαν “Καλαμώνα” (από το καλαμιών”) Και σιγά-σιγά το τοπωνύμιο “Καλαμώνας”, επεκράτησε σε ολόκληρη την περιοχή. “Ομως δυτικά της κοιλάδας του Πελεκάνου, και σε απόσταση περίπου 5 χιλιομέτρων, υπάρχει μια δεύτερη χαράδρα, περίπου 3 χιλιομέτρων, που φθάνει δυτικά, μέχρι τα σύνορα του χωριού Σορωνή και ανατολικά, μέχρι και τα σύνορα του χωριού Ψίνθος. Αυτή την περιοχή την ονομάζουμε από πολύ παλιά «Πάνω Καλαμώνα», ενώ την αρχική που περιγράψαμε και ξεκινά από την περιοχή της κοιλάδας του Πελεκάνου, κατεβαίνει προς το χωριό Θολός και συνεχίζεται μέχρι τα σύνορα του χωριού Δαματριά και τελειώνει στον κεντρικό δρόμο Ρόδου-Καμείρου, στην περιοχή δηλ. όπου βρίσκεται το στρατόπεδο του Καλαμώνα, την ονομάζουμε “Κάτω Καλαμώνα” ή απλός “Καλαμώνα”.

Στην περιοχή του “Κάτω Καλαμώνα”, από τα πρώτα χρόνια της Οθωμανοκρατορίας , εγκαταστάθηκαν περίπου 30 Μουσουλμάνικες οικογένειες, πιθανώς από εναπομείναντες στρατιώτες στους οποίους μοιράστηκε η γή για να την καλλιεργούν. Και στον Πάνω Καλαμώνα, επίσης εγκαταστάθηκαν μερικές Μουσουλμάνικες οικογένειες. Τόσο οι κάτοικοι του “Κάτω Καλαμώνα”, όσο και οι κάτοικοι του “Πάνω Καλαμώνα”, ήταν ανεξάρτητοι από τον Αγά του τσιφλικιού του Θολού.

Αυτές οι οικογένειες, αφού ‘έκτισαν τα σπίτια τους, και σχημάτισαν το χωριό τους, έκτισαν και ένα τζαμί για τις λατρευτικές τους ανάγκες.

Το τζαμί κτίστηκε στον “Κάτω Καλαμώνα”, όπου έμεναν οι περισσότερες οικογένειες. Στον “Κάτω Καλαμώνα” έφθανε επίσης από την κοιλάδα του “Πάνω Καλαμώνα” νερό, που ήταν περίπου 50-60 κυβικά. Στον “Πάνω Καλαμώνα” μέχρι σήμερα σώζονται τα ερείπια των σπιτιών . Στον “Κάτω Καλαμώνα” ερείπια των σπιτιών δεν έχουμε αφού όλα ισοπεδώθηκαν όταν ήλθαν οι Ιταλοί και δημιούργησαν το Ιταλικό χωριό, Τόσο στον “Κάτω Καλαμώνα”, όσο και στον “Πάνω Καλάμωνα” καλλιεργούσαν τη γή με σπορές σιτηρών και δημητριακών και παράλληλα διατηρούσαν και μάντρες από αιγοπρόβατα. Από το νερό που έφθανε, τόσο στον “Πάνω Καλαμώνα”, όσο και στον “Κάτω Καλαμώνα”, κάθε οικογένεια Μουσουλμάνων καλλιεργούσε και από ένα λαχανόκηπο για της δικές της ανάγκες, ενώ είχαν φυτέψει και μερικά ξυνόδεντρα (πορτοκαλιές, λεμονιές κ.λ.π). Τους Μουσουλμάνους κατοίκους οι παλιοί θολοενοί τους αποκαλούσαν “Καλαμωνιάτες”.

Τα νερά που “ξέφευγαν”, ως περίσσευμα από την κοιλάδα του “Πελεκάνου”, ανάμεσα στα δύο χωριά σχημάτιζαν δύο μικρούς χείμαρρους (μικρούς ποταμούς), οι οποίοι όμως, σε κάποιο σημείο ενώνονται, και πάνω από το σημείο της ένωσης τους, σχηματίζουν ένα πλάτωμα. Σε αυτό το πλάτωμα σχηματίσθηκε το Μουσουλμανικό Νεκροταφείο, που ήταν κοινό και για τα δύο χωριά. Αυτή η τοποθεσία, τόσο από εμάς τους Θολοενούς, όσο και από τους Σορωνιάτες με τους οποίους έχουμε κοινά σύνορα, μέχρι σήμερα ονομάζεται “Μνημόρια” και με αυτό το τοπωνύμιο έχει καταγραφεί και στο κτηματολόγιο Ρόδου , όταν αυτό δημιουργήθηκε από τους Ιταλούς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: «Η Κοιλάδα του Πελεκάνου ή Η Κοιλάδα με τις Πεταλούδες στον Καλαμώνα, Θεολόγου ,Ρόδου» Βασίλειος Ν. Παπανικολάου

Πηγή: https://erethimios-tholos-rhodes.blogspot.com/2022/03/blog-post_9.html