Άνδρος
Ναυτοσύνη, πλούτος φυσικός και υλικός, άφθονα νερά, μια Χώρα μοναδική σε αρχιτεκτονική και ιστορία, μουσεία που αποτελούν πόλο έλξης για τους επισκέπτες του καλοκαιριού, υπέροχες αμμώδεις παραλίες, χωριά-κοσμήματα κρυμμένα μέσα στη βλάστηση, μονές με μεγάλη ιστορία, κάστρα, περιστεριώνες, ανεμόμυλοι και υδρόμυλοι. Το δεύτερο σε έκταση νησί των Κυκλάδων μετά τη Νάξο, απλώνει τα 374 τετραγωνικά χιλιόμετρά του, σε απόσταση μόλις 2 ωρών από το λιμάνι της Ραφήνας.
Προορισμός κοντινός, αλλά γεμάτος συναρπαστικά μυστικά για όσους αγαπούν τις εξερευνήσεις. Κρύβονται στην περιοχή της δυτικής Άνδρου, με το μεγάλο δίκτυο χωματόδρομων, τα γκρεμισμένα χωριά, τα αλώνια, τις απομονωμένες παραλίες, το φάρο της Φάσσας. Κρύβονται στα μονοπάτια των Διποταμάτων, με τους παλιούς νερόμυλους και την απίθανη φύση, στην πηγή της Πυθάρας, στον Αρνά, στα χωριά του Άνω Κορθίου, στις χωμάτινες διαδρομές που οδηγούν προς το Στενό Ανδρου Τήνου. Και φυσικά στα υπέροχα παλιά μονοπάτια που διασχίζουν όλη την Άνδρο και
στα οποία αξίζει να τα περπατήσετε όλες τις εποχές του χρόνου.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν ανθρώπινη εγκατάσταση από την 4η χιλιετία π.Χ στους οργανωμένους οικισμούς του Στρόφιλλα στα δυτικά και του Μικρογιαλίου στα βορειοανατολικά του νησιού. Από το 3000-1600 π.Χ. χρονολογείται ο οικισμός της Πλάκας με την φυσική του οχύρωση. Οχυρές εγκαταστάσεις από τη Μυκηναϊκή περίοδο έχουν επισημανθεί στον Αγιο Νικόλαο, την Παλαιόπολη και το Κόρθι. Κατά τη Γεωμετρική περίοδο η Ανδρος αποτελούσε γέφυρα ανάμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά, με οχυρωμένους οικισμούς στη δυτική ακτή του νησιού τη Ζαγορά και την Υψηλή Απρόβατο. Από τους Αρχαϊκούς χρόνους μέχρι την Ελληνιστική εποχή η Παλαιόπολη με την ακρόπολη και την κυρίως πόλη της έγινε το πολιτικό κέντρο του νησιού. Τα ευρήματα δείχνουν ότι η ζωή της συνεχίστηκε μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Εκεί βρέθηκε και ο Ερμής της Ανδρου, ένα αντίγραφο του Ερμή του Πραξιτέλη που χρονολογείται στην Ελληνιστική εποχή.
Η Ανδρος γύρω στα 650 π.Χ. ίδρυσε αποικίες στις ακτές της Χαλκιδικής και τον Στρυμωνικό κόλπο. Αυτές ήταν η Ακανθος, η Σάνη, η Αργιλλος και η Στάγειρος, η γνωστή γενέτειρα πόλη του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Ανδριώτες μαζί με τους άλλους νησιώτες έδωσαν «γήν και ύδωρ» στους Πέρσες του Δαρείου. Μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ) ήρθε ο Θεμιστοκλής στο νησί με τον αθηναϊκό στόλο απαιτώντας χρήματα από τους Ανδριώτες. Οταν αυτοί αρνήθηκαν, τους είπε ότι έχει μαζί του δυο μεγάλους θεούς: την «Πειθώ» και τη «Βία». Οι κάτοικοι της Ανδρου ανταπάντησαν ότι το μικρό νησί τους έχει δυο κακούς θεούς που δεν την εγκαταλείπουν ποτέ, την «Πενία» και την «Αμηχανία». Ο Θεμιστοκλής μπροστά στην πεισματώδη άρνηση και την αντίσταση που βρήκε από τους κατοίκους της Άνδρου αναγκάστηκε να αποχωρήσει άπρακτος. 
Παρά το ότι οι σχέσεις της Αθήνας και της Ανδρου ήταν πάντα τεταμένες το νησί συμμετείχε το 476 π.Χ στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία και βρέθηκε στο πλευρό των Αθηναίων κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Το 450 π.Χ. πλήρωνε αρχικά φόρο 12 τάλαντα και αργότερα 15. Το 444 π.Χ., 250 Αθηναίοι κληρούχοι εγκαταστάθηκαν στο νησί. Οταν κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (409-408 π.Χ.) η Ανδρος αποστάτησε από τους Αθηναίους και τάχθηκε στο πλευρό των Σπαρτιατών, δέχθηκε την ανεπιτυχή επίθεση του Αλκιβιάδη με 100 πλοία, 1500 οπλίτες και 150 ιππείς. Η κυριαρχία της Σπάρτης στο νησί τερματίστηκε το 393 π.Χ., όταν ο Κόνων και ο φαρνάβαζος συνέτριψαν τον σπαρτιατικό στόλο στη Κνίδο της Μικράς Ασίας. 
Μετά τη μάχη στην Χαιρώνεια (338 π.Χ.) το νησί βρέθηκε υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων και κατά την εποχή των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου περιήλθε στο βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου. Το 199 π.Χ., ύστερα από επίθεση, παραδόθηκε στους Ρωμαίους που είχαν ενωθεί με τον στόλο του βασιλιά της Περγάμου, Αττάλου. Οι κάτοικοι ύστερα από τη λαφυραγωγία του νησιού αναγκάστηκαν να εκπατριστούν και να καταφύγουν στο Δήλιον, το σημερινό Δήλεσι της Βοιωτίας. Επανέκαμψαν λίγο αργότερα, σε οικτρή κατάσταση, όταν το νησί δόθηκε στους βασιλείς της Περγάμου. Το 133 π.Χ. ο τελευταίος βασιλιάς Ατταλος Γ’ το κληροδότησε στη Ρώμη. 
Επί εποχής του Μεγάλου Κωνσταντίνου ήταν μέρος της Επαρχίας των Νήσων, με πρωτεύουσα τη Ρόδο, και υπαγόταν στη διοίκηση της Ασίας. Κατά τον 6ο αιώνα ανήκε στο Θέμα του Αιγαίου που περιλάμβανε τις Κυκλάδες, τις Σποράδες, τη Μυτιλήνη, τη Λήμνο, τη Χιο, και είχε πρωτεύουσα τη Σάμο. Η ανακάλυψη παλαιοχριστιανικών βασιλικών με ψηφιδωτά στην Παλαιόπολη δείχνει την ακμή του νησιού στους δρόμους του εμπορίου ανάμεσα στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Αραβες (826), φαίνεται ότι έζησε το τρόμο των πειρατικών επιθέσεων των Σαρακηνών. Ιδιαίτερη ακμή γνώρισε η Ανδρος κατά τον 11ο -12ο αιώνα όταν στο νησί αναπτύχθηκε η μεταξουργία. Τα υφάσματα που παράγονταν στο νησί ήταν γνωστά με την ονομασία «εξάμιτα» (xamita) και «ζεντάτα» (zendata) και ήταν αραχνοΰφαντα μεταξωτά, περιζήτητα στις αγορές της Δύσης. 
Με την ίδρυση το 1207 του Δουκάτου του Αιγαίου από τον Μάρκο Σανούδο, η Ανδρος παραχωρήθηκε έναντι φόρου υποτέλειας στην εξουσία του Μαρίνου Δάνδολου, ανεψιού του συνονόματου Δόγη της Βενετίας. Μετά το θάνατό του τελευταίου περιήλθε στον Αγγελο Σανούδο. Αυτός έδωσε το μισό της βαρονίας στη χήρα του Δάνδολου Ιελίζα, και το άλλο μισό στον Ιερεμία Γκίζι, ο οποίος χάρη στην πανουργία του έγινε σύντομα κύριος όλου του νησιού. Υστερα από ανεπιτυχή διεκδίκηση της Ανδρου από τον φεουδάρχη της Αστυπάλαιας, Ιάκωβο Κουϊρίνι, κατέληξε στον Μάρκο Β’ Σανούδο. Το 1384 παραχωρήθηκε από τον δούκα της Νάξου Φραγκίσκο Κρίσπι στον κουνιάδο του Πέτρο Ζένο. Η εξουσία της οικογένειάς του τερματίστηκε το 1437, όταν η Βενετία κατέλαβε το νησί και εγκατέστησε αρμοστές. Αργότερα ήρθε η σειρά του οίκου Σομμαρίπα να κυβερνήσει σε μια περίοδο λεηλασιών και εξανδραποδισμού των κατοίκων από τον τουρκικό στόλο.
Την εποχή της Φραγκοκρατίας εγκαταστάθηκαν στην Ανδρο Αρβανίτες από τη γειτονική Κάρυστο. Ο εποικισμός τους χρονολογείται στον 15ο αιώνα, και ευνοήθηκε από τους φεουδάρχες του νησιού στις τότε αραιοκατοικημένες βόρειες περιοχές, στο Γαύριο, στην Αρνη και στη Βουρκωτή.
Το 1537 το νησί παραδόθηκε αμαχητί στον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και ύστερα από ένα σύντομο διάστημα υποτελούς κατοχής του από τους Σομμαρίπα, παραχωρήθηκε μεταξύ 1566-1579 στον Εβραίο Ιωσήφ Νάζι που είχε τον τίτλο «Δουξ της Νάξου και Κύριος της Ανδρου». Αργότερα η Ανδρος διοικητικά αποτέλεσε «σαντζάκι» με επικεφαλής Τούρκο, ή χριστιανό μπέη. Στα μέσα του 18ου αιώνα παραχωρήθηκε ως «μαλικανές» στη Βαλιδέ Σουλτάνα (μητέρα του ηγεμονεύοντα σουλτάνου) και αργότερα το 1778 στην αδελφή του Σελήμ Γ’ Σάχ Σουλτάνα. Γενικά κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας στην Ανδρο παραχωρήθηκαν διάφορα προνόμια που ενίσχυσαν το θεσμό της αυτοδιοίκησης.
Κατά την περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης διαμορφώθηκε μια τάξη αρχόντων που διαδέχτηκε τις παλιές φράγκικες οικογένειες των φεουδαρχών. Αυτή είχε μεγάλη ιδιοκτησία γης και κατείχε αποκλειστικά τα δημόσια αξιώματα όπως αυτά του καντζιλλιέρη και του σύνδικου. Από την άλλη υπήρχε η τάξη των φτωχών δουλοπάροικων γεωργών μαζί με τους ναυτικούς (γεμιτζήδες) και τους εμπόρους που κατοικούσαν στο Κάτω Κάστρο.
Ο Θεόφιλος Καϊρης στις 10 Μαΐου 1821 ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης. Οι Ανδριώτες προσέφεραν πολλές υπηρεσίες στον Αγώνα συμμετέχοντες σε μάχες στην Κάρυστο και στην Τριπολιτσά με επικεφαλής τον Δημήτριο Γιαννούλη. Στο νησί βρήκαν καταφύγιο και περίθαλψη τα άτακτα σώματα του Γκριζιώτη και του Βάσου. Ακόμα το στρατιωτικό σώμα με αρχηγό τον Γάλλο φιλέλληνα Κάρολο Φαβιέρο ήρθε εδώ μετά την αποτυχημένη εκστρατεία στην Κάρυστο.
Παράγοντας μεγάλου πλούτου για την Ανδρο έγινε από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού η ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας, ερχόμενη δεύτερη μετά τον Πειραιά σε αριθμό και χωρητικότητα πλοίων. Πολλοί Ανδριώτες διακρίθηκαν ως πλοίαρχοι και μηχανικοί στην ελληνική εμπορική ναυτιλία. Το πρώτο ελληνικό υπερωκεάνιο ανήκε στην «Υπερωκεάνιον Ελληνική Ατμοπλοΐαν» που ιδρύθηκε το 1907 με κεφάλαια εφοπλιστών από την Άνδρο.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Άνδρος είναι το βορειότερο νησί των Κυκλάδων και δεύτερο σε έκταση μετά την Νάξο.
Έχει έκταση 374 τετραγωνικών χιλιομέτρων και σχήμα επίμηκες με διεύθυνση Β-ΒΔ προς Ν-ΝΑ. Ψηλότερα βουνά της είναι το Πέταλο και η Κουβάρα (μέγιστο υψόμετρο 997 μ., κορυφή Προφήτης Ηλίας).
Οι ντόπιοι συχνά αποκαλούν το νησί «βράχο», εξαιτίας τόσο του βραχώδους των ακτών, όσο και των βραχονησίδων που περιβάλλουν την Άνδρο. Ενδεικτικά αναφέρονται τα Γαυριονήσια, που βρίσκονται στη δυτική πλευρά του νησιού, έξω από το λιμάνι του Γαυρίου και έχουν τα ακόλουθα ονόματα: Αλαδονήσι, Πρασονήσι, Λαγονήσι και Μεγάλο Νησί. Στην ανατολική πλευρά, βορειότερα της Χώρας, βρίσκεται η βραχονησίδα Θεοτόκος.
Η σύσταση του υπεδάφους, σχεδόν αποκλειστικά από κρυσταλλικό σχιστόλιθο, «ευλογεί» το νησί με ποτάμια, χειμάρρους, ρέματα και πολλές πηγές έτσι ώστε οι δρύδες (βελανιδιές), τα αιωνόβια πλατάνια, οι ελιές, τα κυπαρίσσια, οι καρυδιές και οι λεμονιές να μην αποτελούν έκπληξη για τον περιηγητή, τουλάχιστον στη Ν-ΝΑ πλευρά. Στα νερά και στην πλούσια βλάστησή της οφείλει η Άνδρος και τις αρχαίες προσωνυμίες της: Υδρούσα, Λασία, Νωναγρία και Επαγρίς.
Γνωστότερες πηγές της είναι οι Σάριζα και Λεζίνα, που έχουν ιαματικές ιδιότητες. Άλλες είναι το Ζένιο στην Κουβάρα, η Κούμουλος στις Μένητες, το Μελίτι και το Μετόχι στις Στραπουργιές, η Άβυσσος στα Λιβάδια και η Ακοή και η Λειβάδα στα Λάμυρα. Στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού η βλάστηση είναι θαμνώδης και φιλοξενεί πλήθος εντόμων, ερπετών, μικρών θηλαστικών. Επίσης, μεγάλη ποικιλία από πουλιά, μεταξύ των οποίων πέρδικες, γεράκια αλλά και κάποια σπάνια είδη αρπακτικών, όπως ο σπιζαετός.
Στις απόκρημνες ακτές του νησιού πετούν αγριοπερίστερα και πετροχελίδονα, ενώ σε κάποιες συχνάζει και η μεσογειακή φώκια. Χαρακτηριστικό της διαμόρφωσης του εδάφους του νησιού είναι οι «αιμασιές», όπως αποκαλούνται τοπικά. Πρόκειται για αναχώματα που συγκρατούνται από πέτρινους τοίχους (τις περίφημες ξερολιθιές), τα οποία χρησιμοποιούνται για το σχηματισμό επίπεδων καλλιεργήσιμων επιφανειών.
Το νησί έχει τρία λιμάνια. Δύο στην δυτική πλευρά και ένα στην ανατολική. Το κύριο λιμάνι είναι το Γαύριο, με τακτική συγκοινωνία από τη Ραφήνα, ενώ στο Μπατσί, που βρίσκεται σε απόσταση πολύ λίγων χιιομέτρων, φθάνουν κυρίως ιδιωτικά σκάφη. Το λιμάνι της Χώρας χρησιμοποιείται περισσότερο ως μαρίνα ιδιωτικών σκαφών και αλιευτικών.
Ιστορικά στοιχεία
Το όνομα του νησιού, κατά την επικρατέστερη άποψη του Διόδωρου του Σικελιώτη, προέρχεται από τον στρατηγό Άνδρο, του Ραδάμανθυ, βασιλιά της Κρήτης. Κάτι που αποδεικνύει ότι η Ανδρος διετέλεσε υπό Κρητική κυριαρχία, όπως και τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου.
Λόγω της θέσης της, η Άνδρος υπήρξε στρατηγικό σημείο σχεδόν σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Πρόσφατες ανασκαφές, στο ακρωτήριο Στρόφιλα, αποκάλυψαν προϊστορικό οικισμό που ανήκει στην τελική Νεολιθική Περίοδο (4.500 – 3.200 π.Χ), με πλήθος βραχογραφιών. Ο οικισμός έχει χαρακτηρισθεί ως ο σημαντικότερος αυτής της περιόδου και ο καλύτερα διατηρημένος στο Αιγαίο (διαβάστε περισσότερα στην ενότητα «Αξιοθέατα»).
Λίγο νοτιότερα έχει αποκαλυφθεί ένας από τους καλύτερα σωζόμενους, στην Ελλάδα, οικισμούς της Γεωμετρικής περιόδου (900-700 π.Χ.), ο οικισμός της Ζαγοράς. Ευρήματα από την εποχή του χαλκού (200 π.Χ), υπάρχουν στην περιοχή της Πλάκας (νοτιότερα της Ζαγοράς), καθώς και στην Υψηλή, που είναι επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος.
Πρωτεύουσα της Άνδρου κατά τους Κλασικούς χρόνους ήταν η Παλαιόπολη. Πιστεύεται ότι γύρω της υπήρχαν πενήντα περίπου οικισμοί, ενώ την ευημερία της περιόδου αυτής μαρτυρά και η πλούσια νομισματοκοπία. Σχετικά ευρήματα, μαζί με τον Ερμή της Ανδρου, όπως και ευρήματα από τη Ζαγορά, φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Χώρα.
Τον 7ο π.Χ αιώνα, η Άνδρος ιδρύει τρεις αποικίες στη Χαλκιδική: Την Άκανθο, τη Σάνη και τα Στάγειρα, γενέτειρα του μεγάλου αρχαίου Έλληνα φιλόσοφου, Αριστοτέλη.
Από τον 11ο και 12ο αιώνα, η Άνδρος γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη. Γίνεται γνωστή σε όλο τον κόσμο, χάρη στα προϊόντα μεταξουργίας αλλά και την εμπορική ναυτιλία που αναπτύσσεται. Η περίοδος ευημερίας έχει δώσει θαυμάσια δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, όπως είναι οι εκκλησίες των Ταξιαρχών στη Μεσαριά, τη Μελίδα και το Υψηλού και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο Μεσαθούρι. Την ίδια εποχή –και λίγο αργότερα- κατασκευάζονται τα μοναστήρια της Ζωοδόχου Πηγής, του Αγίου Νικολάου, της Μονής Παναχράντου.
Στην Αγία Τριάδα, στο Κόρθι, στεγαζόταν από το 1813 το μοναδικό ίσως προεπαναστατικό σχολείο της Άνδρου που ιδρύθηκε από τον Σαμουήλ Πλασίμη. Δίπλα στην Αγία Τριάδα υπάρχει κτίσμα το οποίο φιλοξενούσε τους δασκάλους και σημαντική βιβλιοθήκη.
Επί Τουρκοκρατίας «γεννιέται» η λαϊκή ρήση «Αν σ'αρέσει μπάρμπα-Λάμπρο ξαναπέρνα από την Ανδρο» . Στις 10 Μαϊου 1821 ο Θεόφιλος Καΐρης σηκώνει το λάβαρο της επαναστάσεως.
Στους νεώτερους χρόνους η Ανδρος, παρά τα πισωγυρίσματα του Α' και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, θα βρεθεί στην κορυφή της εμπορικής ναυτιλίας και της οικονομικής ευημερίας. Το 1939 ήταν δεύτερη, μετά τον Πειραιά, σε αριθμό νηολογήσεως πλοίων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ανδριώτης εφοπλιστής Δημήτρης Μωραΐτης εγκαινίασε τη γραμμή Ελλάδας - Βορείου Αμερικής στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος προκάλεσε σημαντικές απώλειες σε ζωές και πλοία, στο νησί. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 άρχισε ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα τόσο προς τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά, όσο και προς το εξωτερικό (Αμερική, κυρίως), που συρρίκνωσε δημογραφικά το νησί. Κατά τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες το νησί άρχισε και πάλι να αναπτύσσεται, με άξονα κυρίως τον τουρισμό, καθώς είναι μοναδικό σε φυσικές ομορφιές, με σπουδαίο πολιτισμό, και μεγάλο πλεονέκτημα το γεγονός ότι είναι το κοντινότερο στην Αττική νησί των Κυκλάδων.
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου