Τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου: Μήλος

Μήλος 

Mια γυναίκα εκπάγλου καλονής, σαν το άγαλμα της Αφροδίτης που την έκανε διάσημη στα πέρατα της γης: έτσι μοιάζει η Μήλος αν την περιπλεύσεις. Λευκά, πράσινα, ροζ, κόκκινα, κίτρινα χρώματα βάφουν ανεξίτηλα τις πλαγιές και τα ηφαιστειακά βράχια με τις απίστευτες μορφές και σχηματισμούς. Νερά τιρκουάζ και γαλαζοπράσινα, σπηλιές, βραχονησίδες, δαντελωτοί όρμοι, «σύρματα», λιμανάκια που ξέμειναν στο χθες, το... εξωγήινο Σαρακήνικο, το πολύχρωμο Κλήμα με τους ανθρώπους να παίζουν τάβλι πλάι στο κύμα την ώρα που ο ήλιος δύει, πρωταγωνιστές και οι ίδιοι σ’ ένα μοναδικό θέαμα που ξετυλίγεται γύρω τους. Το βλέμμα, οι κάμερες και οι φωτογραφικές μηχανές δεν προλαβαίνουν να καταγράψουν τόση ομορφιά, μέσα σε τόσα λίγα χιλόμετρα ακτογραμμής, χρειάζεται χρόνος. Και η διάθεση να ψάχνεις και να ανακαλύπτεις όλο και περισσότερα. 

Υστερα φτάνεις στο Κλέφτικο και εύχεσαι να μείνεις εκεί για μέρες, ατενίζοντας τις λευκές αψίδες των βράχων που καθρεφτίζονται στα πράσινα νερά και τις σπηλιές που χωράνε άνετα ένα μεγάλο φουσκωτό. Υστερα ανεβαίνεις στην κορυφή του κάστρου, στην Πλάκα, και μένεις άφωνος αντικρύζοντας ένα από τα πιο εντυπωσιακά ηλιοβασιλέματα της ζωής σου. Πλάι σου, καλοντυμένα ζευγάρια απολαμβάνουν αγκαλιασμένα το ίδιο μοναδικό θέαμα. Το βράδυ, χορτασμένος από το φαγητό στα εστιατόρια της Πλάκας, του Αδάμαντα, των Πολλωνίων, στέκεσαι στο προαύλιο της Κορφιάτισας, χαζεύεις τα φωτισμένα πλοία που περιπλέουν μέσα σε μια απρόσμενη σιωπή τις ακτές της Μήλου. Κρατάς τη στιγμή ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη σου, όπως και τις άλλες που έζησες στο νησί της Μήλου τις μέρες των διακοπών. Και εύχεσαι να ζήσεις κι άλλες, πολλές τέτοιες στιγμές στη ζωή σου. 

Η αρχαιολογική σκαπάνη τεκμηρίωσε την ανθρώπινη εγκατάσταση στο νησί της Μήλου από την Μεσολιθική περίοδο (β’ μισό της 8ης χιλιετίας π.Χ). Κατά τη Νεολιθική εποχή υπήρξε εξόρυξη και εξαγωγή του περίφημου οψιανού της Μήλου. Πρόκειται για ένα σκληρό ηφαιστειογενές πέτρωμα με κοφτερές ακμές, που χρησιμοποιήθηκε στη νεολιθική εποχή για την κατασκευή εργαλείων και όπλων. 

Την πρώιμη εποχή του Χαλκού (3300-2000 π.Χ) χρονολογούνται ευρήματα στον Χάλακα, στο Πηλό και στη Φυλακωπή. Η τελευταία θεωρείται από τους αρχαιολόγους ένας από τους σημαντικότερους οικισμούς του προϊστορικού Αιγαίου. Φαίνεται πως άρχισε να οργανώνεται γύρω στο 2.200 π.Χ, αργότερα απέκτησε τείχη, κτίστηκε κατά οικοδομικά τετράγωνα με δρόμους και αποχετευτικό δίκτυο. Φαίνεται πως ανοικοδομήθηκε ξανά περί το 1550 π.Χ για να καταστραφεί το 1400 π.Χ και να εγκαταλειφθεί οριστικά γύρα στα 1100 π.Χ. Οι αρχαιολόγοι διακρίνουν έντονες μινωικές επιδράσεις στη τρίτη οικιστική περίοδο, ενώ στη τέταρτη κυριαρχούν οι μυκηναϊκές. 

Οι κάτοικοι της Μήλου αντέταξαν αντίσταση στους Πέρσες με την συμμετοχή τους στην ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ). Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, όμως, προκάλεσε την ολοκληρωτική καταστροφή της Μήλου η οποία, παρότι κράτησε ουδέτερη στάση, ήταν ευνοϊκά διακείμενη προς τους Σπαρτίατες, λόγω δωρικής καταγωγής. Οι Αθηναίοι ήθελαν να εξαναγκάσουν τους κατοίκους να συνταχθούν με το μέρος τους. Υστερα από μια πρώτη αποτυχημένη απόπειρα, ο αθηναϊκός στόλος το 416 π.Χ με 30 πλοία και 3020 άνδρες πολιόρκησε το νησί. Ο Θουκυδίδης διέσωσε την περήφανη απάντηση των Μηλίων στις εκκλήσεις των Αθηναίων για διαπραγμάτευση: «Η πόλη είναι ελεύθερη 700 χρόνια και δεν μπορούμε εμείς να της αφαιρέσουμε την ελευθερία». Παρά την ηρωική αντίσταση των κατοίκων, η πόλη της Μήλου εκπορθήθηκε και οι Αθηναίοι κατέσφαξαν όλο τον ανδρικό πληθυσμό. Οι γυναίκες και τα παιδιά πουλήθηκαν ως σκλάβοι και στο νησί εγκαταστάθηκαν 500 Αθηναίοι κληρούχοι. Κάποιοι από τους κατοίκους επανήλθαν στο νησί από τον Λύσανδρο, μετά την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς (405 π.Χ). Από την αρχαιότητα έχει διασωθεί η περίφημη ρήση: «λιμώ Μηλίω» που αναφέρεται στον λιμό που υπέστησαν οι Μήλιοι κατά την πολιορκία τους από τους Αθηναίους. 

Η Μήλος ακολούθησε την ιστορική μοίρα των υπόλοιπων Κυκλάδων Μετά τους Μακεδόνες ήρθε η σειρά των Ρωμαίων οι οποίοι την ενέταξαν το 27 π.Χ. στην αυτοκρατορία τους. 

Ο Ρωμαίος φυσικός, φιλόσοφος και ιστοριογράφος Πλίνιος αναφέρεται στα χρήσιμα για την ιατρική ορυκτά του νησιού. Αναφέρει τη στυπτηρία της Μήλου, την υγρή και την στερεή, που θεωρούνταν από τα καλύτερα φάρμακα. Αριστης ποιότητας ήταν το θείο και ένα είδος λευκού χρώματος με την ονομασία «μήλινον» που κατασκευαζόταν στο νησί. Ο Πλίνιος εκθειάζει και τις ιαματικές ιδιότητες των θερμών νερών της Μήλου τα οποία είχαν γλυκιά γεύση. 

Η πρώιμη παρουσία του χριστιανισμού στο νησί μαρτυρείται από τις παλαιοχριστιανικές κατακόμβες του νησιού, οι οποίες σύμφωνα με τους αρχαιολόγους είναι οι μοναδικές κατακόμβες στον ελληνικό χώρο. Η είσοδος των κατακομβών βρίσκεται στην περιοχή του οικισμού Τρυπητή, κοντά στο χώρο που βρισκόταν η αγορά της αρχαίας πόλης της Μήλου. 

Την εποχή του Βυζαντίου ανήκε στην «Επαρχία των Νήσων» (395-565) και αργότερα στο Θέμα του Αιγαίου, με πρωτεύουσα τη Σάμο. Το 1207 πέρασε στην εξουσία του Μάρκου Σανούδου, ως μέρος του Δουκάτου του Αιγαίου πελάγους με πρωτεύουσα τη Νάξο. Ο Ιωάννης Σανούδος 6ος δούκας του Αιγαίου Πελάγους, παραχώρησε το νησί στον αδελφό του Μάρκο, ο οποίος με τη σειρά του το έδωσε ως προίκα στη κόρη του Φιορέντσα που παντρεύτηκε τον Φραγκίσκο Κρίσπι. Ο τελευταίος, αφού δολοφόνησε τον δούκα Νικόλαο Δε λα Κάρτσερι, αναγορεύτηκε δούκας του Αρχιπελάγους και προσάρτησε τη Μήλο. Στη τοπική ιστορία του νησιού την εποχή εκείνη καταγράφεται η επιδρομή του τούρκου πειρατή Καραδόντη που λεηλάτησε το νησί, κατάστρεψε το κάστρο και πήρε 160 αιχμαλώτους. Ο οθωμανικός στόλος με τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα το 1537 κατέλαβε τη Μήλο και κατέστησε τον οίκο των Κρίσπι φόρου υποτελή στο Σουλτάνο. Από το 1566 έως το 1579 το νησί είχε παραχωρηθεί από τους Οθωμανούς στον Εβραίο Ιωσήφ Νάζι. 

Ενδιαφέρον ιστορικό γεγονός θεωρείται η κατάληψη της Μήλου το 1677 από τον Ελληνα πειρατή Ιωάννη Κάψη, ο οποίος αυτοαναγορεύτηκε ηγεμόνας του. Μετά, όμως, από τρία χρόνια, οι Τούρκοι κατάφεραν με δόλιο τρόπο να τον συλλάβουν, τον πήγαν στην Πόλη και τον κρέμασαν. Το νησί όλη αυτή την περίοδο συνδέθηκε με την πειρατεία, αφού στο ασφαλές λιμάνι του έβρισκαν καταφύγιο κυρίως Γάλλοι πειρατές. Εχουν διασωθεί ενδιαφέρουσες περιγραφές για τον βίο και την πολιτεία τους με αποτέλεσμα η Μήλος να θεωρείται το κέντρο εμπορίου της λείας των πειρατών. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Λατίνοι που ζούσαν εδώ είχαν δικό τους επίσκοπο. Οταν χρειάστηκε να κτιστεί εκκλησία των καπουτσίνων μοναχών, στη δαπάνη συνέβαλλαν ο βασιλιάς της Γαλλίας με 1000 σκούδα και οι πολυεθνικοί πειρατές. 

Η Μήλος συμμετείχε στον Αγώνα του 1821 και το 1830 απετέλεσε μαζί τις υπόλοιπες Κυκλάδες επαρχία του νεοσύστατου Ελληνικού Βασιλείου. 

Με το νησί συνδέεται και το περίφημο άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου. Πρόκειται για ένα άγαλμα του 2ου αιώνα π.Χ, που αποδίδεται σε γλύπτη από τη Μικρά Ασία, και ενσαρκώνει το ιδεώδες της κλασικής ομορφιάς κατά τα τέλη της ελληνιστικής εποχής. Το ύψους 2,11μ. και βάρους 900 κιλών άγαλμα της ημίγυμνης γυναικείας μορφής, βρέθηκε στις 8 Απριλίου του 1820 από ένα κάτοικο της Μήλου. Ο πλοίαρχος γαλλικού πολεμικού που ναυλοχούσε στο νησί, σε συνεννόηση με τον πρόξενο της Γαλλίας στο νησί και της ενέργειες του Γάλλου πρεσβευτή στην Υψηλή Πύλη, αγόρασε το άγαλμα και το προσέφερε στο βασιλιά Λουδοβίκο ΙΗ’. 

ΠΗΓΗ: http://www.aegeanislands.gr/

Ιστορία 

Παραγωγή Οψιανού 

Ο Οψιανός ένα υαλώδες ηφαιστειακό πέτρωμα είναι γνωστό στην Μήλο εδώ και 15.000 χρόνια.[9] Το φυσικό γυαλί από την Μήλο μεταφέρθηκε σε μακρινές αποστάσεις και χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή λίθινων εργαλείων πριν ξεκινήσουν οι αγροτικές καλλιεργείς, δεν υπάρχει κανένα χωριό στην Εγγύς Ανατολή χωρίς οψιανό.[10] Η εξόρυξη του οψιανού δεν είχε σαν απαραίτητη προϋπόθεση την εγκατάσταση πληθυσμού στο νησί, όσοι έφταναν έδεναν τις βάρκες στον όρμο και έκοβαν το μέταλλο από τα λατομεία.[11] Η τοποθεσία της Μήλου ανάμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη είχε σαν αποτέλεσμα να γίνει μεγάλο κέντρο του Αιγαιακού πολιτισμού, έχασε την αξία της μόνο όταν το Κρατέρωμα έγινε το βασικό υλικό για την κατασκευή όπλων.[12] Κατά τη Νεολιθική εποχή υπήρχαν προσωρινές εγκαταστάσεις για την εξόρυξη και την επεξεργασία του οψιδιανού και ίσως και για την αλιεία, ενώ πρέπει να ήταν γνωστή και η ναυσιπλοΐα, αφού ήδη από την 6η χιλιετία π.Χ. οψιανός της Μήλου υπήρχε από την Κνωσό της Κρήτης έως τη Νέα Νικομήδεια στη Μακεδονία. Τα ορυχεία οψιανού βρίσκονταν κυρίως στις θέσεις Νύχια και Δεμενεγάκι. 

Προϊστορικοί πολιτισμοί 

Η ανθρώπινη παρουσία στη Μήλο χρονολογείται στη Μεσολιθική εποχή, την 8η χιλιετία π.Χ., oι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν πιθανότατα Φοίνικες ή Κάρες. Ο πρώτος οικισμός δημιουργήθηκε στην Φυλακωπή στην Εποχή του Ορείχαλκου όταν η εξόρυξη οψιδιανού βρέθηκε σε παρακμή, οι πρώτοι κάτοικοι ήταν αλιείς τόνου.[13] Οι ανασκαφές στην βορειοανατολική ακτή από την Βρετανική Σχολή Αθηνών (1896) βρήκαν έναν τοίχο Μινωικής έμπνευσης που ονομάστηκε "Δωμάτιο του πυλώνα" με θραύσματα από τοιχογραφίες. Η περίφημη τοιχογραφία των ιπτάμενων ψαριών βρέθηκε στα ερείπια του δωματίου του πυλώνα, παρουσιάζει την χαριτωμένη κίνηση ενός ψαριού με έναν λεπτό χρωματισμό.[14] Το σχέδιο είναι παρόμοιο με νωπογραφίες Κρητικού καλλιτέχνη, μεγάλο τμήμα της περιοχής έχει διαβρωθεί από την θάλασσα.[15] Την ίδια περίοδο εμφανίστηκαν στη Μήλο νόμιμοι οικισμοί στη Φυλακωπή, στον Πηλό, στις Καλόγριες και τον Άγιο Παντελεήμονα, που έγιναν γνωστοί κυρίως από τα νεκροταφεία. Οι τάφοι είναι κιβωτιόσχημοι τραπεζοειδείς με κάθετες πλάκες στις πλευρές, στους οποίους ο νεκρός θαβόταν σε συνεσταλμένη στάση. Μοναδικά στο είδος τους αντικείμενα που βρέθηκαν στους τάφους, δίνουν πληροφορίες για την αρχιτεκτονική του οικισμού: ένα πώρινο ομοίωμα ορθογώνιου κτηρίου με σαμαρωτή στέγη και ένα σκεύος από στεατίτη, που απεικονίζει 7 κυκλικούς χώρους γύρω από μια αυλή με σκεπαστή είσοδο. Πρόκειται για κτιριακό σύμπλεγμα με θρησκευτικό ίσως χαρακτήρα. 

Μινωίτες και Μυκηναίοι 

Οι αρχαιότητες στο νησί καλύπτουν τρεις μεγάλες περιόδους: ο Κυκλαδικός πολιτισμός, ο Μινωικός πολιτισμός και ο Μυκηναϊκός πολιτισμός. Η κεραμεική καλύπτει πολλές περιόδους και αποδεικνύει ότι το νησί είχε κατοικηθεί για πολύ χρόνο, παρά το ότι ο οικισμός ήταν μικρός οι επιδράσεις από άλλα νησιά ήταν εμφανείς. Την Εποχή του Ορείχαλκου η Μινωική κεραμική είχε επεκταθεί σημαντικά στις Κυκλάδες, ιδιαίτερα στο Ακρωτήρι Θήρας με παρόμοιο τρόπο όπως στην Φυλακωπή, ενώ υπάρχει και η θεωρία ότι οι Κυκλαδίτες υιοθέτησαν τότε την Μινωική τέχνη σαν μόδα. Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης (15ος αιώνας π.Χ.) εξαφάνισε τα Μινωικά ίχνη, ενώ από τότε αυξήθηκε σημαντικά στα νησιά ο Μυκηναϊκός πολιτισμός. Η Μήλος γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τη Μυκηναϊκή εποχή με κύριο οικισμό τη Φυλακωπή, ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του κυκλαδικού πολιτισμού. Η Φυλακωπή ιδρύθηκε γύρω στο 2300 π.Χ. στη βορειοανατολική ακτή της Μήλου, σε καίρια θέση για την επικοινωνία με την ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη, είχε διάρκεια ζωής καθ' όλη την εποχή του Χαλκού, έως το 1100 π.Χ., οπότε καταστράφηκε από σεισμό ή από επιδρομή. Ο οικισμός παρουσίασε τέσσερις φάσεις ζωής, γνωστές ως Φυλακωπή Ι (2300-2000 π.Χ.), Φυλακωπή II (2000-1600 π.Χ.), Φυλακωπή ΙΙΙ (1600-1400 π.Χ. περίπου) και Φυλακωπή IV (1400-1100 π.Χ.) 

Στη Φυλακωπή χρονολογείται αργότερα μια τεράστια κατασκευή παρόμοια με αυτές που βρέθηκαν στην Τίρυνθα, την Πύλο και τις Μυκήνες. Πολλοί υποθέτουν ότι οι Μυκηναίοι κατέκτησαν το νησί και τοποθέτησαν κυβερνήτη. Τα στοιχεία ωστόσο δεν είναι ξεκάθαρα, με τον ίδιο τρόπο όπως με τους Μινωίτες μπορούμε να υποθέσουμε ότι πρόκειται για φαινόμενα μιμητισμού. Τη δεκαετία του 1970 βρέθηκε ένα ιερό (με διάφορες νησιώτικες μορφές όπως η "Κυρία της Φυλακωπής"), το οποίο έχει δώσει πολύτιμα στοιχεία για τα έθιμα και τα τελετουργικά των κατοίκων. Το ιερό τελικά το εγκατέλειψαν χωρίς να το χρησιμοποιήσουν ξανά. Ο προϊστορικός οικισμός της Φυλακωπής είναι ανοιχτός για το κοινό και τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί κατάλληλα, με πλούσιο ενημερωτικό υλικό και σχεδιαγράμματα που κάνουν εύκολη και ενδιαφέρουσα την περιήγηση στον χώρο. Τα περισσότερα αρχαιολογικά ευρήματα του προϊστορικού οικισμού κοσμούν τις προθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών και του Αρχαιολογικού Μουσείου Μήλου. 

Δωρική εγκατάσταση 

Οι πρώτοι Δωριείς εγκαταστάθηκαν στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. Ανήκαν στην ίδια εθνική ομάδα με αυτούς της Αρχαίας Σπάρτης, αλλά παρέμειναν ανεξάρτητοι και δημιούργησαν έναν οικισμό στις ανατολικές ακτές του νησιού, μόλις βορειοδυτικά του σημερινού χωριού Τρυπητή. Από τον 6ο αιώνα π.Χ. μέχρι την πολιορκία του 416 π.Χ. η Μήλος έκοβε το δικό της νόμισμα, το οποίο ήταν τόσο ελαφρύ, που δεν ξεπερνούσε τα 14 γραμμάρια· ήταν το μόνο νησί του Αιγαίου που χρησιμοποιούσε αυτό το πρότυπο.[16][17] [18][19] Πολλά νομίσματα χρησιμοποιούσαν την εικόνα ενός μήλου - η ονομασία του φρούτου είναι ταυτόσημη με το όνομα του νησιού.[20] Τα νομίσματα έφεραν το όνομα των κατοίκων: "ΜΑΛΙΟΝ" (ΜΗΛΙΩΝ) ή παραλλαγές του.[21] Τον 6ο αιώνα π.Χ. οι Μήλιοι γνώριζαν τη γραφή: είχαν έναν αρχαϊκό τύπο μίας Ελληνικής γραφής, που δείχνει πολλές επιδράσεις από τη Θήρα και την Κρήτη· η γραφή αυτή διακόπηκε μετά την πολιορκία του 416 π.Χ.[22] Οι Μήλιοι έλαβαν μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. και ήταν από τους λίγους νησιώτες, που δεν έδωσαν «γην και ύδωρ» στους Πέρσες. 

Πολιορκία του 416 π.Χ. 

Όταν ξέσπασε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 π.Χ.) ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη, οι Μήλιοι -πέρα από κάποιες δωρεές στους Σπαρτιάτες- διατήρησαν κάποια ουδετερότητα, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες πόλεις της Δωρικής εθνότητας.[23][24] Το 426 π.Χ. οι Αθηναίοι έκαναν την πρώτη επιδρομή στην ύπαιθρο του νησιού και ζήτησαν από τους Μήλιους φόρο υποτέλειας, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν.[25] Το καλοκαίρι του 416 π.Χ. οι Αθηναίοι επιτέθηκαν ξανά στη Μήλο με 3.400 άνδρες και τους απείλησαν ότι θα τους καταστρέψουν τελείως, αν αρνηθούν να συμμαχήσουν μαζί τους. Οι Μήλιοι αρνήθηκαν για άλλη μία φορά και οι Αθηναίοι ξεκίνησαν την πολιορκία το καλοκαίρι του 415 π.Χ.: μετά την πτώση του νησιού, εκτέλεσαν όλους τους ενήλικους άνδρες και πούλησαν τα γυναικόπαιδα ως σκλάβους.[26] Οι Αθηναίοι μετέφεραν στο νησί περίπου 500 δικούς τους οικιστές.[27]

Με την τελική ήττα της Αθήνας (405 π.Χ.), ο Σπαρτιάτης στρατηγός Λύσανδρος έδιωξε τους Αθηναίους οικιστές από τη Μήλο και μετέφερε τους απογόνους των παλιών κατοίκων.[28][29] Η Σπάρτη έκανε τη Μήλο μέλος της Ομοσπονδίας της και τοποθέτησε μία υποτελή της κυβέρνηση· διοικητής έγινε ένας Αρμοστής.[30] Ο Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης στο 5ο βιβλίο της ιστορίας του, στο τμήμα "Μήλιοι Διάλογοι", γράφει με δραματικό τόνο τις διαπραγματεύσεις μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων πριν την κατάκτηση της Μήλου. Το τμήμα Διάλογος Αθηναίων-Μηλίων αποτελεί κλασσική περίπτωση μελέτης πολιτικού ρεαλισμού, που εξηγεί πώς τα ιδιωτικά συμφέροντα υπερτερούν απέναντι στις ηθικές ανησυχίες. Η σκλαβιά των Μηλίων στους Αθηναίους διέκοψε τις σχέσεις τους με τον Ελληνικό πολιτισμό.[31] Το παλαιό τους νόμισμα αντικαταστάθηκε με το κλασσικό Ροδιακό Τετράδραχμο βάρους 15,3 γραμμαρίων και σταμάτησε να γράφει τη λέξη ΜΑΛΙΟΝ· τα υπόλοιπα ανάγλυφα σταμάτησαν το ίδιο να υπάρχουν. 

Μακεδονική κατάκτηση 

Ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας νίκησε τους Έλληνες στη Μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) και έγινε Κύριος σε ολόκληρη την Ελλάδα και τις Κυκλάδες. Την ίδια περίοδο η Μήλος και η γειτονική Κίμωλος βρέθηκαν σε σύγκρουση για τον έλεγχο μερικών μικρών νησιών στον κόλπο τους: την Πολύαιγος Κιμώλου, την Οτηρία ή Άγιος Ευστάθιος Κιμώλου και το Πυργί ή Άγιος Γεώργιος Κιμώλου. Οι διαφορές αυτές σε παλαιότερους χρόνους θα μπορούσαν να λυθούν μόνο με πόλεμο· η διαμάχη μεταφέρθηκε σε δικαστήριο στο Άργος, που αποφάσισε τελικά υπέρ της Κιμώλου.[32]

Ρωμαϊκή κατάκτηση 

Ο τελευταίος βασιλιάς Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας δέχτηκε σκληρές πιέσεις από την Αρχαία Ρώμη να παραιτηθεί (197 π.Χ.). Η Μήλος και ολόκληρη η υπόλοιπη Ελλάδα πέρασε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στη συνέχεια στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Στους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους το νησί είχε αρκετούς Εβραίους κατοίκους και έτσι ο Χριστιανισμός διαδόθηκε αρκετά γρήγορα. Στις αρχές του 9ου αιώνα όλα τα νησιά των Κυκλάδων, ανάμεσα στα οποία και η Μήλος, δέχτηκαν σκληρές επιδρομές από τους Άραβες. Η θέση της Μήλου εκείνη την εποχή είναι αδιευκρίνιστη· σύμφωνα με ένα Βυζαντινό Χρυσόβουλο (1198) φαίνεται, ότι είχε μεγάλη αξία για τον Αυτοκράτορα.[33]

Το Δουκάτο του Αρχιπελάγους 

Η Λατινική κατάκτηση 

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διαλύθηκε από τους Φράγκους, ιδιαίτερα τους Βενετούς, που συμμετείχαν στη Δ΄ Σταυροφορία (1204). Στη θέση της δημιουργήθηκε η Λατινική Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Η Μήλος δεν συμμετείχε με τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων στην Partitio Terrarum Imperii Romaniae, με την οποία έγινε η τελική διανομή ανάμεσα στους νικητές. Τα νησιά των Κυκλάδων εποφθαλμιούσαν οι Βενετοί, που τα γνώριζαν πολλά χρόνια και η απουσία των νησιών στη διανομή, βοήθησε τους Βενετούς να τα καταλάβουν εύκολα. Ο Μάρκος Α΄ Σανούδος, ανιψιός του Δόγη της Βενετίας Ενρίκο Ντάντολο, αποβιβάστηκε με τον υπέργηρο θείο του και κατέλαβε τη Νάξο, το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων και ίδρυσε το Δουκάτο της Νάξου ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους (1207). Με έδρα τη Νάξο κατέκτησε εύκολα τον ίδιο χρόνο και τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, ανάμεσα στα οποία και τη Μήλο και έγιναν όλα τμήμα του δουκάτου του.[34] Ο Μάρκος Σανούδος αποκήρυξε την υποτέλειά του στη Δημοκρατία της Βενετίας και δήλωσε αντίθετα την υποτέλειά του στον Λατίνο Αυτοκράτορα.[35]

Η Οικογένεια των Σανούδων 

Ο Οίκος των Σανούδων κυβέρνησε το δουκάτο εννέα γενεές και τους διαδέχθηκε ο Οίκος των Κρίσπων. Οι Λατινικές οικογένειες που κυβερνούσαν τα νησιά ήταν Καθολικοί, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία του τοπικού πληθυσμού ήταν Ορθόδοξοι· οι δυο θρησκευτικές ομάδες ενώθηκαν μεταξύ τους σύντομα διαγράφοντας τις διαφορές τους. Ο δούκας αντικατέστησε τους Ορθόδοξους επισκόπους των νησιών με Καθολικούς: ο πρώτος Καθολικός επίσκοπος της Μήλου διορίστηκε το 1253.[36] Ο Γουλιέλμος Α΄ Σανούδος έδωσε δώρο τη Μήλο στον μικρότερο γιο του Μάρκο Σανούδο, τον οποίο διαδέχτηκε με τη σειρά της η κόρη του Φιορέντσα Α΄ Σανούδου, κυρία της Μήλου. Οι κυβερνήτες της Μήλου από τον Οίκο των Σανούδων ήταν: 

· Μάρκος Α΄ Σανούδος (1207 - 1227), ως Δούκας του Αρχιπελάγους 

· Άγγελος Α΄ Σανούδος (1227 - 1262), ως Δούκας του Αρχιπελάγους 

· Μάρκος Β΄ Σανούδος (1262 - 1303), ως Δούκας του Αρχιπελάγους 

· Γουλιέλμος Α΄ Σανούδος (1303 - 1323), ως Δούκας του Αρχιπελάγους 

· Μάρκος Σανούδος, κύριος της Μήλου (1323 - 1376), ως Κύριος της Μήλου 

· Φιορέντσα Α΄ Σανούδου, κυρία της Μήλου (1376 - 1397), ως Κυρία της Μήλου 

Η Οικογένεια των Κρίσπων 

Ο ευγενής Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος απεστάλη στη Νάξο για να ελέγξει την κακοδιαχείριση του δουκάτου από τον Νικολό νταλε Κάρτσερι. Ο Φραγκίσκος οργάνωσε τη δολοφονία του Νικολό και τον διαδέχθηκε αμέσως με την υποστήριξη της Βενετίας (1383)· είναι ο ιδρυτής του Οίκου των Κρίσπων. Ο Φραγκίσκος Α΄, για να νομιμοποιήσει τα δικαιώματά του στη διαδοχή του δουκάτου, νυμφεύτηκε την ίδια τη Φιορέντσα Α΄ Σανούδου, κυρία της Μήλου. Ο μεγαλύτερος γιος και διάδοχός τους Ιάκωβος Α΄ Κρίσπος παραχώρησε πολλά νησιά του Αρχιπελάγους σαν φέουδα στους μικρότερους αδελφούς του· τη Μήλο πήρε σαν Κύριός της ο δεύτερος αδελφός του Ιωάννης Β΄ Κρίσπος. Ο Ιάκωβος Α΄ πέθανε το 1418, ορίζοντας διάδοχο τον δεύτερο αδελφό του Ιωάννη Β΄ Κύριο της Μήλου αντί για την κόρη του· με τον τρόπο αυτό καθιέρωσε στο Δουκάτο του Αρχιπελάγους τον Σαλικό νόμο.[37]. Η Μήλος δεν γνώρισε από τότε ανεξάρτητο Κύριο και κυβερνήθηκε απ' ευθείας από το κεντρικό δουκάτο με έδρα τη Νάξο. Οι δούκες του Αρχιπελάγους και κυβερνήτες της Μήλου από τον Οίκο των Κρίσπων ήταν: 

· Ιωάννης Β΄ Κρίσπος (1418 – 1433) 

· Ιάκωβος Β΄ Κρίσπος (1433 - 1447) 

· Ιωάννης Ιάκωβος Κρίσπος (1447 - 1453) 

· Γουλιέλμος Β΄ Κρίσπος (1453 - 1463) 

· Φραγκίσκος Β΄ Κρίσπος (1463) 

· Ιάκωβος Γ΄ Κρίσπος (1463 - 1480) 

· Ιωάννης Γ΄ Κρίσπος (1480 - 1494) 

· Βενετική διοίκηση (1494 - 1500) 

· Φραγκίσκος Γ΄ Κρίσπος (1500 - 1511) 

· Βενετική διοίκηση (1511 - 1517) 

· Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος(1517 – 1564) 

· Ιάκωβος Δ΄ Κρίσπος (1564 – 1566) 

Οθωμανική κατάκτηση 

Το Δουκάτο του Αρχιπελάγους πέρασε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι τελευταίοι Καθολικοί δούκες διέφυγαν για τη Βενετία (1566). Ο Οθωμανός σουλτάνος Σελίμ Β΄ διόρισε κυβερνήτη των Κυκλάδων τον Πορτογάλο Ιουδαϊκής καταγωγής Ιωσήφ Νάζη· με τον θάνατό του (1579) οι Κυκλάδες έγιναν Οθωμανική επαρχία.[38] Ο πληθυσμός του νησιού στις αρχές του 18ου αιώνα ξεπέρασε τους 6.000 κατοίκους, στη συντριπτική τους πλειοψηφία Έλληνες και χριστιανοί.[39] Στην κυβέρνησή του βρισκόταν ένας Τούρκος δικαστής, γνωστός σαν Καδής και ένας Τούρκος κυβερνήτης, ο Βοεβόδας, που ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή φόρων και την εφαρμογή των αποφάσεων του Καδή. Οι υποθέσεις του νησιού ανατέθηκαν σταδιακά σε τρεις εκλεγμένους δικαστές, αλλά οι αποφάσεις τους θα μπορούσαν να ακυρωθούν από τον Καδή. Το νησί είχε δύο επισκόπους, έναν Ορθόδοξο και έναν Καθολικό, αλλά ο Έλληνας επίσκοπος ήταν πιο πλούσιος και με μεγαλύτερα έσοδα. Οι νησιώτες ωστόσο, αν και είχαν μεγάλη αυτονομία, υπέφεραν από την υψηλή φορολογία των Οθωμανών κυριάρχων τους.[40][41] Η Ρωσική Αυτοκρατορία κατέλαβε το νησί τρία χρόνια (1771 - 1774) και στην συνέχεια το επέστρεψε στους Οθωμανούς. 

Ελληνική Ανεξαρτησία 

Από το 1830, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, η Μήλος, μαζί με τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, περιλήφθηκε στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος. 

Στις 9 Μαΐου 1941 επιβλήθηκε η γερμανική κατοχή στο νησί, κατ' εξαίρεση σε σχέση με τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, που είχαν ενταχθεί στην Ιταλική ζώνη κατοχής. Την Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 1943 αγγλικά αεροπλάνα βύθισαν το φορτηγό πλοίο «Άρτεμις», που ήταν φορτωμένο με καύσιμα. Στο πλοίο βρήκαν τραγικό θάνατο Έλληνες και Γερμανοί. Τα βαρέλια ξεβράστηκαν στην παραλία της Χιβαδολίμνης και κάποιοι Μηλιοί πήγαν να πάρουν το περιεχόμενό τους, νομίζοντας πως περιείχαν λάδι. Οι Γερμανοί τους συνέλαβαν και από αυτούς επέλεξαν 14, τους οποίους οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 26 Φεβρουαρίου, με διαταγή του διοικητή Kawelmacher. Οι Γερμανοί είχαν κάνει πολλά οχυρωματικά έργα: στον Τράχηλα, στο Κάστρο, στην Αρετή, στον Προβατά, στον Τόπακα, στον Κόρφο, στην Μπομπάρδα και στα Νύχια. Σήμερα σώζονται τα υπολείμματα αυτών των έργων. Το καταφύγιο των Πλακών, λόγω της εξαίρετης λιθοδομής του είναι καλά διατηρημένο. Το μεγάλο καταφύγιο του Αδάμαντα για χρόνια είχε μετατραπεί σε Υδραγωγείο μιας και ήταν δυσπρόσιτο για τους επισκέπτες. Τα τελευταία χρόνια έχει αναστηλωθεί και είναι ανοιχτό για το κοινό. Κατά τον 20ό αιώνα, η Μήλος αποτέλεσε κατά διαστήματα και τόπο εξορίας αριστερών. Μάλιστα κατά τη μεταξική δικτατορία εξορίστηκαν πολλοί αντιφρονούντες δημοκρατικοί, όπως ο Αλέξανδρος Σβώλος. 

Πολιτισμός 

Μουσεία 

Στην Πλάκα υπάρχουν το Αρχαιολογικό Μουσείο [42] και το Λαογραφικό Μουσείο, ενώ στην περιοχή του Αδάμαντα βρίσκονται το Μεταλλευτικό Μουσείο, το Εκκλησιαστικό Μουσείο και το Ναυτικό Μουσείο. 

Η Αφροδίτη της Μήλου 

Περίφημο άγαλμα της Ελληνιστικής εποχής, το οποίο βρέθηκε στη Μήλο το 1820. Το άγαλμα βρήκε κάποιος γεωργός με το όνομα Γεώργιος Κεντρωτάς, ο οποίος, μη γνωρίζοντας την αρχαιολογική του αξία, το έκανε φράχτη στο χωράφι του. Όταν αντιλήφθηκε η Γαλλική αρχαιολογική υπηρεσία την αξία του ευρήματος, το αγόρασε αμέσως από τον αγρότη για 400 γρόσια. Πολλοί αρχαιοκάπηλοι, αλλά και κάτοικοι του νησιού, προσπάθησαν να το κλέψουν χωρίς επιτυχία. Το άγαλμα φορτώθηκε και μεταφέρθηκε στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Κατά τη βίαιη μεταφορά χάθηκαν τα δύο χέρια του αγάλματος. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Μήλου, βρίσκεται «αυθεντικό αντίγραφο» του αγάλματος, φτιαγμένο στα εργαστήρια του μουσείου Λούβρου. Πριν λίγα χρόνια, έγινε έρευνα στο λιμάνι και βρέθηκαν 2 ανδρικά χέρια που ανήκαν σε άλλο άγνωστο άγαλμα. [Προσωπικές μαρτυρίες κατοίκων] 

Το αρχαίο θέατρο της Μήλου 

Ένα άλλο σημαντικό έργο τέχνης είναι και το αρχαίο θέατρο, το οποίο θεωρήθηκε αρχικά ρωμαϊκό κατασκεύασμα του 1ου αιώνα μ.Χ. Εντοπίστηκε το 1735 από τον Ιησουίτη Nicolas Sarrabat, σε μία εντυπωσιακή θέση επάνω από τον παραθαλάσσιο οικισμό του Κλήματος. Αρχικά βρέθηκαν μόνο οι εννέα πρώτες σειρές εδωλίων. Σήμερα όμως έχει βρεθεί και το προγενέστερο ελληνιστικό τμήμα του (3ος αι. π.Χ.). Ο γερμανός αρχαιολόγος και αρχιτέκτονας Καρλ Χάλλερ έφτασε στη Μήλο τον Αύγουστο του 1816, ύστερα από εντολή του διαδόχου του βαυαρικού θρόνου Λουδοβίκου Α΄ και διενήργησε δύο ανασκαφές με σημαντικά ευρήματα. Ο χώρος του αρχαίου θεάτρου, ύστερα από διάφορα κρούσματα κλοπών και καταστροφών, αγοράστηκε από τον Λουδοβίκο Α΄, ο οποίος, ως βασιλιάς της Βαυαρίας, επισκέφτηκε το νησί το 1836 μαζί με τον γιο του Όθωνα. Σήμερα σώζονται τα θεμέλια της σκηνής, η ορχήστρα και 7 σειρές μαρμάρινων εδωλίων, που μπορούν να χωρέσουν περίπου 700 θεατές. Σίγουρα όμως η χωρητικότητα του θεάτρου ήταν πολύ μεγαλύτερη, μιας και τα εδώλια του κοίλου συνεχιζόταν αρκετά ψηλότερα. Μετά τις ανασκαφές του 1994, αφού καθαρίστηκε ο χώρος της ορχήστρας, βρέθηκαν πολλά μαρμάρινα τμήματα της σκηνής διακοσμημένα με ανθέμια, καθώς και ένα ακέφαλο άγαλμα του τύπου της «Μικρής Ηρακλειώτισσας». Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει στο αρχαίο θέατρο της Μήλου πρόγραμμα συντήρησης και αναστήλωσης (ενταγμένο στο ΕΣΠΑ), με σκοπό την προστασία, ανάδειξη και βελτίωση της πρόσβασης στο σπουδαίο αυτό μνημείο του παρελθόντος. 

Οι κατακόμβες της Μήλου[ 

Οι κατακόμβες είναι σκαμμένες σε ηφαιστειακό έδαφος και αποτελούν ένα από τα αξιοθέατα του νησιού. Είναι το μεγάλο κοινοτικό νεκροταφείο των πρώτων χριστιανικών χρόνων στη Μήλο. Oι κατακόμβες ανακαλύφθηκαν από αρχαιοκάπηλους και έγιναν γνωστές μετά τη σύλησή τους, το 1840. Είναι τρεις και μαζί με πέντε διαδρόμους και έναν νεκρικό θάλαμο αποτελούν ένα δαιδαλώδες σύστημα συνολικού σημερινού μήκους 185 μ. Είχαν εισόδους στο εξωτερικό περιβάλλον, αλλά σήμερα λειτουργεί μόνο μία, αυτή της δεύτερης κατακόμβης ή των «Πρεσβυτέρων», απ' όπου μπορεί να εισέλθει ο επισκέπτης. 

Στο εσωτερικό των κατακομβών, δεξιά και αριστερά επάνω στους τοίχους, υπάρχουν τα «αρκοσόλια» (σκαμμένες αψίδες) όπου μέσα σ' αυτά, καθώς και στο πάτωμα, ανοιγόταν οι τάφοι. Σήμερα σώζονται 126 αρκοσόλια (Πετροχείλου, 1972) και υπολογίζεται ότι έχουν ταφεί μερικές χιλιάδες νεκρών. Σε κάθε τάφο υπήρχε λυχνάρι, ενώ σήμερα έχουν τοποθετηθεί ηλεκτρικοί λαμπτήρες, που φωτίζουν το χώρο διακριτικά και δημιουργούν την ατμόσφαιρα εκείνων των χρόνων. 

Στους τάφους των πιο διακεκριμένων προσώπων ζωγράφιζαν χριστιανικά σύμβολα ή χάραζαν επιγραφές. Τέτοια είδαν και μελέτησαν οι Ross (1843) και Σωτηρίου (1927), αλλά με την πάροδο των χρόνων τα περισσότερα καταστράφηκαν. 

Μια τέτοια επιγραφή μπορεί να δει ο σημερινός επισκέπτης στη δεύτερη κατακόμβη, στο 6ο αρκοσόλιο δεξιά. Είναι η επιγραφή των «Πρεσβυτέρων», απ' όπου και το όνομά της. Ακόμη στην ίδια κατακόμβη, στη μέση περίπου, υπάρχει ένας τάφος σκαμμένος στο βράχο υπό μορφή σαρκοφάγου. 

Πιστεύεται ότι είχε ταφεί σε αυτόν ένας από τους πρώτους μάρτυρες της χριστιανοσύνης και ακόμη ότι οι πρώτοι χριστιανοί τον χρησιμοποιούσαν ως Αγία Τράπεζα στις λειτουργίες τους, όπως αποδεικνύεται από το κομμάτι του πετρώματος, που έχει αφεθεί στη θέση του στο μέσο περίπου της στοάς Β΄. Από τις βάσεις που βρέθηκαν στα τέσσερα άκρα κατά την έρευνα του 1928, υποθέτουμε ότι επάνω από την Τράπεζα, υπήρχε αρχικά «κιβώριο». 

H δραστηριότητα των πρώτων χριστιανών στις κατακόμβες σταματά λίγο μετά τη θεσμοθέτηση της ανεξιθρησκίας (Διάταγμα των Μεδιολάνων), ή μέχρι να καταστραφεί και να εγκαταλειφθεί η αρχαία πόλη του Κλήματος από σεισμούς τον 5ο ή 6ο αιώνα μ.X. 

ΠΗΓΗ: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AE%CE%BB%CE%BF%CF%82